همه والدین دلشان می‌خواهد فرزندشان کتابخوان شود؛ حتی اگر خودشان زیاد اهل کتاب خواندن نباشند. مطالعه کتاب علاوه بر اینکه سرگرمی سالمی است، نقش بسیاری در افزایش آگاهی کودک، افزایش اعتماد به نفس و عزت نفس او دارد و در شکل گیری یک شخصیت فرهیخته و دارای کمالات اخلاقی تاثیرگذار است. اولین قدم برای کتابخوان کردن کودک این است که خودتان هم اهل کتاب خواندن باشید و کودک از طریق مشاهده، این رفتار صحیح را از شما بیاموزد.
با این حال با توجه به اینکه کودکان این زمانه با انواع و سرگرمی‌های تصویری و بازی‌های کامپیوتری درگیر هستند، شاید علاقمند کردن آن‌ها به کتاب کمی پیچیده تر به نظر برسد اما این نوید را می‌دهیم که اگر این عادت پسندیده را از همان دوران نوزادی در فرزندتان ایجاد کنید، جذاب‌ترین سرگرمی‌های دنیا هم برای او به شیرینی کتاب نخواهد بود. دکتر مهناز استکی، روانشناس کودک و نوروسایکولوژیست و رضا شهلا، کارشناس ارشد روانشناسی و مشاور مدرسه، راهنمایی‌های مفیدی در این زمینه ارائه داده‌اند.
انسان‌ها برای داشتن یک زندگی سعادتمندانه و پیدا کردن راهشان در مسیر زندگی نیاز به یک سری نشانه‌ها، بینش‌ها و آگاهی‌ها دارند و به وسیله کتاب می‌توانند آن‌ها را به دست بیاورند. کتاب خواندن فواید بسیاری برای شخصیت افراد دارد:
مطالعه کتاب در افزایش رشد شناختی افراد و پیدا کردن مسیری که تحت تأثیر آن می‌توانند به اهدافشان برسند، نقش مهمی دارد. کتاب یک ابزار روانشناختی است که در نخستین سال‌های زندگی سبب افزایش رشد شناختی کودک و حاکم شدن کودک به خود می‌شود. چارچوب شناختی افراد در دوره‌های مختلف تغییر می‌کند. کتاب خواندن باعث ایجاد فرایند برون سازی در کودکان می‌شود. برون سازی فرایندی است که به موجب آن فرد ساخت ذهنی خود را با شرایط و وقایع جدید تغییر می‌دهد. همچنین سبب می‌شود افراد اطلاعات جدیدی کسب کنند و اطلاعاتی را هم که در ذهن دارند با واقعیت منطبق کنند.
چون کتاب خواندن معمولاً با درس و یادگیری و نمره همراه بوده به جای ایجاد لذت و تجربه ای خوشایند اجبار و انجام تکلیف و وظیفه را برای کودک به همراه دارد.به فرزندتان بیاموزید که کتاب، چیز ارزشمندی است و باید در حفظ و نگهداری کتاب‌هایش کوشا باشد. هر کتابی را که مطالعه می‌کند جلد بگیرد، روی آن خط بکشد و آن را پاره نکند.
اگر فرزندتان کتابی را از کسی امانت گرفت، به او بیاموزید که امانت را به موقع و صحیح و سالم تحویل دهد تا بتواند باز هم از دیگران کتاب بگیرد. اگر هم به کسی کتاب امانت داد به او بیاموزید که ضمن رعایت ادب و احترام، برای گرفتن کتابش پیگیری کند. چون افراد زیادی هستند که از دیگران کتاب به امانت می‌گیرند اما برای پس دادن آن چندان متعهد نیستند. با به کارگیری راهکارهای زیر می‌توانید کودکان را به مطالعه علاقمند کنید تا عادت به مطالعه و نیاز به کتابخوانی در آن‌ها درونی شود و در بزرگسالی به طور خودانگیخته به مطالعه کتاب بپردازند:
انتخاب مناسب داشته باشید
شناخت درست دنیای کودک، شرایط رشدی، نیازها، ضرورت‌ها و توانمندی‌هایش به شما کمک می‌کند تا بتوانید کتاب مناسبی برای کودکتان انتخاب کنید. اگر می‌خواهید فرزندتان را به کتابخوانی تشویق کنید باید کتاب مناسبی را برای او انتخاب کنید و با به کارگیری روش‌های جدید شوق و انگیزه لازم را برای مطالعه در او به وجود بیاورید. در درجه اول باید با ادبیات کودک آشنا باشید، سلایق، توانمندی‌ها و نقاط ضعف او را بشناسید و بدانید کودکتان از نظر رشد ذهنی و اخلاقی و مهارت‌های هیجانی در چه سطحی قرار دارد تا بهتر بتوانید کتابی را که مناسب اوست در اختیارش قرار دهید.
نظر او را درباره کتاب بپرسید
صحبت کردن درباره موضوع کتاب و پرسیدن نظر کودک درباره کتاب او را در چالش قرار می‌دهد و سبب ایجاد یادگیری اکتشافی در او می‌شود و همین مسئله علاقمندی او را به کتاب افزایش می‌دهد. بنابراین توصیه می‌شود بعد از مطالعه هر کتابی نظر و برداشت او را در مورد شخصیت‌های داستان و آنچه از کتاب آموخته بپرسید. یکی از کارهایی که می‌توانید انجام دهید این است که خود و سایر اعضای خانواده نیز آن کتاب را بخوانید و درباره موضوع آن با یکدیگر صحبت کنید و آنچه را که از کتاب آموخته‌اید در زندگی روزمره به کار ببرید.
او را همراهی کنید
در فرایند کتابخوانی کودکتان شریک شوید و او را در مطالعه کتاب همراهی کنید. براساس علایق اش محرکی مثل بازی یا طنز را که برای کودک خوشایند است با کتابخوانی همراه کنید تا مطالعه برایش لذت بخش تر شود. شوخ طبعی و طنزپردازی میزانی از خلاقیت را در کودک فعال می‌کند. این خلاقیت در نیمکره راست مغز عمل می‌کند. اگر هنگام یادگیری نیمکره راست مغز با نیمکره چپ ارتباط پیدا کند میزان یادگیری به شدت افزایش پیدا می‌کند.
خودتان هم مطالعه کنید
بیشتر یادگیری‌های کودکان بدون کوشش، غیر مستقیم و مشاهده ای صورت می‌گیرد و از طریق بایدها و نبایدهای مستقیم و رودررو نیست. اگر در برنامه‌های روزانه‌تان مطالعه در همه زمینه‌ها وجود ندارد، در واقع این الگو را به طور غیر مستقیم در اختیار کودکتان قرار نداده‌اید و نباید انتظار داشته باشید که کودکتان در مراحلی از رشد که نیاز به کتابخوانی دارد علاقمندی به کتاب را در خود احساس کند و بیابد. طبق نظریه یادگیری مشاهده ای، کودک از لحظه تولد از بزرگسالان الگوبرداری می‌کند. بنابراین اگر والدین با کتاب قهر باشند مطمئناً فرزندشان هم به کتاب و مطالعه علاقمندی زیادی نشان نخواهد داد؛ مگر اینکه کودک از شخص دیگری الگوبرداری کند.
تشویق اش کنید نقش بازی کند
تصویرسازی ذهنی هنگام یادگیری میزان انگیزه و یادگیری را افزایش می‌دهد. از کودک بخواهید بعد از مطالعه کتاب نقش شخصیت‌های داستان را بازی کند. با انجام این کار نیمکره راست مغز تحریک شده و یکسری هیجان به وجود می‌آید و کودک زود خسته نمی‌شود. اگر بتوانید در بازی کردن نقش‌ها او را همراهی کنید شوق و اشتیاق او بیشتر می‌شود.
به او حق انتخاب دهید
معمولاً والدین ناچارند برای کودکان در سنین پایین تر انتخاب‌ها را محدودتر کنند و به انتخاب خودشان کتابی را در اختیار کودک بگذارند اما می‌توانید به کودکان سه سال به بالا حق انتخاب بدهید؛ به این ترتیب که بین چند جلد کتاب، انتخاب نهایی را به عهده خودش بگذارید.
عادی سازی کنید
اگر کودک از ابتدا در فضایی قرار بگیرد که کتاب خواندن و مطالعه، جزو کارهای روزمره اعضای خانواده باشد، به کتاب گرایش و علاقه بیشتری پیدا می‌کند. متاسفانه کتابخوانی در خانواده‌ها عادی سازی نشده است و در فرایند زندگی عادی مردم جایی ندارد. در واقع خانواده‌ها مطالعه کتاب را فرایندی رسمی و خارج از خانه به حساب می‌آورند. مواجه شدن کودکان با کتاب و کتابخوانی باید در خانواده اتفاق بیفتد.
انگیزه کتابخوانی را در او درونی کنید
هنگامی که با دادن پاداش فردی را به انجام کاری تشویق می‌کنیم، انگیزه او برای انجام این کار بیرونی است اما وقتی فردی با میل و خواست درونی‌اش اقدام به انجام کاری می‌کند، انگیزه او درونی است. اگر می‌خواهید فرزندتان از همان ابتدای دوران کودکی به کتابخوانی عادت کند باید بتوانید انگیزه ای قوی برای مطالعه در او ایجاد کنید. برای درونی کردن انگیزه‌ها باید علایق، تمایلات و خواسته‌های درونی او را شناسایی کرده، سعی کنید شرایطی را فراهم کنید تا کودک واقعاً از کتاب خواندن لذت ببرد.
شرایطی فراهم کنید تا کودک لذت ببرد
توجه داشته باشید در فرایند کتابخوانی باید در درجه اول کودک از مطالعه کتاب لذت ببرد و نباید به دنبال این باشید که مفاهیم کتاب به فرزندتان چه می‌آموزد. قرار نیست مطالعه یک کتاب تغییری خیلی بزرگ یا درسی خیلی جدی به کودک ما بدهد؛ بلکه در درجه اول باید کودک از آن لذت ببرد تا بتواند در کنار این لذت بردن، دنیا و شرایط جدیدی را تجربه کند. با مطالعه کتاب، کودک از خودمداری خارج می‌شود و با همذات پنداری با شخصیت‌های داستان کتاب می‌تواند فضای جدیدی را تجربه کند.
اگر علاقه‌مند هستید درباره این موضوع بیشتر بدانید به لینک‌های زیر مراجعه کنید:
بررسی تأثیر کتاب‌های داستانی بر تقویت کارکردهای اجرایی مغز کودکان