چگونه کودکان و نوجوانان را به مطالعه ترغیب کنیم؟

کودکان ونوجوانان مهم‌ترین گروه‌های سنی را تشکیل می‌دهند وتوجه به این دوگروه از اهمیت خاصی برخوردار می‌باشد. ما در این مقاله به نقش کتابدان و والدین در چگونگی ترغیب آن‌ها به مطالعه می‌پردازیم. همانطور که می دانیم کتابداران امروزی نقش بسیار مهمی را در این امر بر عهده دارند که امروزه با ورود اطلاعات فراوان نباید از کودکان امروز غافل شد واز همان دوران در فرهنگسازی مطالعه در این دو گره سنی توجه بسیار داشت.

و والدین باید نحوهٔ ورود آن‌ها را به این حوزه را فراهم نمایند. همانطور که می دانیم کتابخانه عمومی پوشش دهندهٔ گروه‌های سنی گوناگون می‌باشد وباید در راستای ترویج کودکان ونوجوانان به مطالعه از ارائه الگوها  صحیح در جهت حضور هر چه بیشتر تلاش کند. ترغیب مطالعه در کودک دارای نقطه شروعی باشد که با ید با برنامه ریزی وزمان بندی دست همراه باشد. کودک مهارت وعادت مطالعه همانند سایر مهارت‌ها وعادت ها از اطرافیانش در خانواده به خصوص والدین یاد می‌گیرد. داشتن کتاخانه ای هر چند کوچک به انگیزش مطالعه در کودک کمک خواهد کردواین خود فرهنگ عادت به مطالعه را گسترش می‌دهد.

مقدمه

نخستین گام در علاقه‌مند کردن کودکان به خواندن و ایجاد علاقه به مطالعه در آن‌ها، انتخاب کتاب‌های شادی بخش، سازگار با روحیهٔ جست وجوگر و پرتحرک آن‌ها، پاسخگو به پرسش‌ها و نیازهایشان و تهی از آموزش‌های خشک و مستقیم و پند و اندرز است. پیش از همه، بهتر است یادآوری کنیم که برای پاگذاشتن کودک به دنیای کتاب، بهترین راه بلندخوانی آن از سوی بزرگ‌ترها و خواندن جمعی است.

برخی دلایل گسترش نیافتن مطالعه در بین کودکان

 ۱- نبود جایگاه  خوب و مناسب برای کتاب،

 ۲- نبود وقت و انرژی و برنامه ویژه برای مطالعه،

 ۳- بی توجهی به علایق کودکان

 ۴- بی توجهی به کتاب و کتاب خوانی در مدارس.

«کتابخانه باب دانایی است و دانایی توانایی است برای کسب پیروزی، سعادت و افتخار». (همان) اگر خدمات مورد نیاز مخاطب، از طرف کتابخانه برآورده شود و کتابخانه، به خصوص کتابخانه عمومی بتواند امکانات خودآموزی را برای علاقه مندان به یادگیری فراهم آورد و فرصت تحقیق  را در کوتاه‌ترین زمان برای محققان به وجود آورد، توانسته است به رسالت خود عمل کند مراجعه کننده خواه ۵ ساله یا ۵۰ ساله مراجعه کننده است و کتابخانه موظف به ارائه مجموعه منابع و خدماتی منطبق با خواست مراجعان است و بدین صورت می‌تواند رأساً و فقط برای این گروه سنی ارائه خدمات داشته باشد مانند کتابخانه‌های کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و یا به صورت بخشی در دل یک کتابخانه را خواهند داشت.

نقش والدین درمطالعه کودکان ونوجوانان

خانه اولین مدرسهٔ کودکان

محیط خانه وخانواده یکی از عوامل است که باعث ایجاد عادت به مطالعه در کودکان می‌شود تأثیر پذیری کودکان از اعضای خانواده با خواندن قصه‌ها وداستانهای کودکانه از سوی آن‌ها، باعث ایجاد علاقه به کتاب ومطالعه در کودک می‌شود. فراموش نکنیم که کودکان آینه رفتار افراد خانواده خود هستند ورفتار اعضای خانواده بیشتر از هر عامل دیگری در ایشان تأثیر است (شهر آرای، ۱۳۶۲)

کودکان زمانی که به دنیا می‌آیند عادت مطالعه را با خود به همراه ندارند، بلکه انها باید این عادت را یاد بگیرند. در ابتدا کودکان بدون داشتن عادت مطالعه لازم برای موفقیت در مدرسه، گام به مدرسه می‌گذارند (زولتن، ۱۹۹۷). راههای علاقه مند کردن کودکان به کتابخوانی وایجاد عادت به مطالعه، یکی از مهم‌ترین ارکان تعلیم وتربیت در جامعه امروزی به شمار می‌رود.

تجربه نشان داده است کسانی که ازکودکی به مطالعه عادت کرده اند نه تنها از اوقات فراغت خود بخوبی بهره می برند بلکه دراثر نیل به شناخت بیشتر وعمیق تر، جهت حرکت خود را بهترمی شناسند (حسینی دوست، ۱۳۷۸) پس شایسته است تا در ایجاد این عادت در انسان از همان دوران کودکی به این امر اهتمام بورزیم.

برای پرورش عادت مطالعه در کودکان، خانه بهترین محل و والدین بهترین معلمین می‌باشند. علاوه بر محیط اجتماعی مناسب، باید تسهیلات مناسب در خانه از طرف خانواده وتسهیلات عمومی از طرف دولت‌ها برای بالا بردن سطح عادت مطالعه فراهم گردد. والدین باید سعی کنند که در خانه خود کتابخانه ای را ترغیب دهند. وجود کتاب‌هایی که دارای مطالب کلاسیک یا مطالب آسان وسبک باشند می‌توانند انگیزه ای برای مطالعه کودکان از اوایل کودکی باشند والدین علاوه بر اینکه خود باید برای کودکان داستان بخوانند، باید کودکان را وادار نمایند تا آن‌ها هم با صدای بلند داستان‌هایی را بخوانند. با این عمل می‌توان نوعی عمل متقابل بین کودکان وبزرگسالان بوجود آورد که به ارتقاءعادت مطالعه وخواندن منتهی می‌شود (رامایا، ۱۳۷۸).

نقطه شروع

آنچه به عنوان یک امر عادی در تعلیم وتربیت فرزندان بسیار مهم است این است که والدین علاوه بر در آغوش گرفتن و بوسیدن کودکان خود، باید با صدای بلند برای آنها کتاب بخوانند. کتاب خواندن برای بچه‌ها، فرهنگ واژگان آن‌ها را توسعه داده، قدرت تحلیلشان برانگیخته وتمرکز فکریشان را تقویت می‌کند. یکی دیگر از فواید کتاب خواندن برای بچه‌ها آن است که اساساً این کار خود روشی برای آموختن مطالعه به آن‌ها است.

اگر کودک به سنی رسید ه باشد که بتوان با او صحبت کرد، زمان آن فرا رسیده است که بتوان برایش کتاب خواند. کودک از همان ابتدا باید به فرهنگ کتاب خواندن توسط پدر ومادر آشنا شود. یکی از روانکاوان در این باره می‌گوید: «چگونه است که شما برای تماشای برنامه‌های تلوزیون، رفتن به پارک وبسیاری از کارهای دیگر وقت دارید ولی برای کتاب خواندن برای کودکان، حتی نیم ساعت در روز فرصت ندارید»(حسینی دوست، ۱۳۷۸). والدین باید تلاش کنند تا ه روزه برای بچه‌های خود کتاب بخوانند. مهارت‌های خواندن ومطالعه، برای موفقیت در مدرسه بسیار مهم می‌باشند. خواندن کتاب باعث ایجاد عشق مطالعه نسبت به خواندن می‌شود.

برنامه ریزی

والدین باید دقت داشته باشند که در تمام کارهای کودکانشان از جمله انجام تکالیف مدرسه، ساعت مطالعه، ساعت دیدن تلوزیون وساعت خواب همگی باید از روی یک برنامه از پیش تعیین شده صورت بگیرد. والدین بایستی به همراه کودکانشان تصمیم بگیرند که چه ساعتی برای انجام تکالیف مدرسه در روزخوب است. زمانی که کودکان درسنین پایین مدرسه قرار دارند، در روزیک ساعت برای این کار کافی خواهد بود. کودکان لازم است بدانند که آن‌ها می‌توانند د مورد خواندن ومطالعه خودشان، تصمیم بگیرند. زمانی هم که در این ساعت‌ها مدرسه وجود ندارد بایستی این وقت کاملاً به مطالعه اختصاصداده شود. این مسئله بسیار مهم است که بچه‌ها به مطالعه هر روزه عادت کنند (مورک، به نقل از ۲۰۰۸).

والدین وکودکان باید توجه داشته باشند که بین تکالیف مدرسه ومطالعه تفاوت وجود دارد. بیشتر کودکان فکر می‌کنند که هر کاری را که بیرون از مدرسه انجام می‌دهند مربوط به تکالیف مدرسه است در حالی که درست نمی‌باشد. تکلیف مدرسه اطلاعات تازه ای که بچه‌ها امروز در مدرسه یاد گرفته‌اند. وظیفه کودکان این است که هر شب تکالیفشان را انجام دهند (اطلاعات تازه) وبعد به مطالعه مطالبی بپردازندکه قبلاً یاد گرفته‌اند. تکلیف درسی امروز، مطلب مطالعه کردنی فردا است. موقعی که کودکان یاد بگیرند هر شب هم تکالیفشان را انجام دهندوهم مطالعه کنند، انجام کارهای مدرسه برایشان راحت تر شده وپایه های آن‌ها هم قوی تر می‌شود (آیزنبرگ وبرکوینز، ۱۹۹۵).

زمان مناسب

بسیاری از بچه‌ها سعی می‌کنند تا تکالیفشان را به سرعت وبه محض اینکه از مدرسه به منزل آمدند انجام بدهند. زمانی که بچه‌ها سعی می‌کنند بعد از مدرسه تکالیفشان را انجام بدهند، معمولاٌاین کار را با عجله وشتاب انجام می‌دهند، بدون اینکه به اندازه کافی برای آن وقت صرف کنند، چون خسته هستند.

آن‌ها می‌خواهند قبل از شام تکالیفشان را انجام داده وطول شب را بیکار باشند. بنابراین بهتر است انجام تکلیف رابه بعد از شام منتقل کنند. و بهترین زمان برای خواندن کتاب توسط والدین قبل از خواب ودر تخت خواب برای او باشد. واین امر را به خصوص برای کودکان نوپا باید رعایت کرد. اما قصه گویی نباید طولانی باشد، در اینجا کیفیت از همه چیز مهم تر است. (کانتروهاوسنر، ۱۹۸۷، ۸۵-۱۰۲)

مکان مناسب

داشتن یک مکان مناسب برای مطالعه بخشی از انضباط در مطالعه کردن است. در این مکان بایستی لوازمی از قبیل میز، چراغ مطالعه، فرهنگ لغت، کاغذ، مداد، مداد تراش، خط کش وغیره وجود داشته باشد. لازم است که این وسایل به قصد مطالعه مورد استفاده قرار بگیرد وفضای آن حالت کاری به خود نگیرد. والدین بایستی یک مکان آرام وراحت برای بچه‌هایشان فراهم کنند تا در آن مطالعه کنند. بهتر است که هر روز در یک مکان مشخص و واحد مطالعه صورت بگیرد.

نقش کتابخانه‌های عمومی

نقش نهادهایی مانند خانواده و مدرسه در فرآیند شکوفایی خلاقیت هرچند پایه و اساسی است ولی مقطعی و کوتاه مدت است. چنان که سال‌های اولیه زندگی فرد در کنار خانواده می‌گذرد و نقش مدرسه نیز محدود به سال‌هایی است که فرد در مدرسه تحصیل می‌کند. ولی کتابخانه‌های عمومی در تمام دوره زندگی در خدمت خلاقیت فرد هستند (اشرفی، ۱۳۸۹).

کتابخانه عمومی یا همگانی کتابخانه‌هایی هستند که” بطور رایگان یا در برابر مبلغ جزئی در خدمت عموم مردم یک جامعه یا یک منطقه هستند که همزمان با تغییر زندگی روستایی به حالت شهری و صنعتی و همین طور با افزایش سطح وسیع افراد با سواد در دهه ۱۸۵۰ متولد شدند” (برنتون، ۲۰۰۲). این کتابخانه‌ها ممکن است در خدمت عامه مردم باشند یا به اقشار خاصی از استفاده کنندگان مثل کودکان، اعضای نیروی مسلح، بیماران بیمارستان‌ها، زندانیان، کارگران و کارمندان سرویس بدهند (مختاری معمار، ۱۳۷۶، ۴۵).

 این کتابخانه‌ها با فراهم آوری مواد چاپی، دیداری- شنیداری و الکترونیکی سعی در گردآوری، نگه داری، سازماندهی، بازیابی، انتشار و ارائه اطلاعات و آثار خلاقه ذهن بشری دارد و به وسیله جامعه از طریق حکومت محلی، منطقه ای یا ملی و یا ازطریق سایر سازمان‌های اجتماعی تأسیس شده و حمایت و پشتیبانی مالی می‌شوند (جیل و همکاران، ۱۳۸۶، ص ۱۷-۱۸). در جامعه امروزی کتابخانه عمومی نقش خیلی مهمی ایفا می‌کند. کتابخانه عمومی به عنوان یک مرکز فرهنگی به جامعه خدمت می‌کند و از طریق خدمات جنبی، مردمی را که دارای علایق مشابهی هستند گرد هم می‌آورد.

 کتابخانه‌های عمومی را باید به عنوان یک قدرت اجتماعی تلقی کرد که در جامعه تأثیر زیادی دارد. کتابخانه عمومی می‌تواند از دموکراسی حمایت کند، هشیاری سیاسی مردم را بیدار نگه دارد، آگاهی اجتماعی بدهد و فعالیت‌های سازنده در اوقات فراغت را تقویت کند، و نیز می‌تواند در کمک به بخش‌های مختلف جامعه نقش مهمی ایفا کند: از جمله به کشاورزان کمک کند تا آنان محصولات بیشتری تولید کنند، می‌تواند به بازرگانان در بهبود کسب و کار خود کمک کند، می‌تواند در کودکان عشق به خواندن ایجاد کند که به عادت مطالعه در سنین اولیه منجرشود، می‌تواند به دانش آموزان در تمام سطوح سنی کمک کند، و می‌تواند اطلاعات شغلی ارائه دهد و به افرادی که در جستجوی زمینه‌های بهتر کاری و یا بیکاری هستند یاری رساند (مختاری معمار، ۱۳۷۶، ص ۱۷-۱۸).

حضور والدین در کنار کودکان در کتابخانه عمومی

به منظور استفاده از کتابخانه، والدین قطعاً تأثیر به سزایی بر روحیه کودک و نوجوان خواهد داشت، کودک والدین خود را در کتابخانه و در حال استفاده مستقیم از منابع مجموعه می‌بیند و این امر، علاقه به مطالعه و مراجعه به کتابخانه را در کودک نهادینه می‌کند و در ذهن او، مراجعه به کتابخانه و استفاده از منابع، به عنوان امری بدیهی و لازم نقش می‌بندد. این همان آموزش غیر مستقیم تشویق و عادت دادن به مطالعه است.

از مهم‌ترین رسالت‌های کتابخانه، ایجاد شوق به مطالعه در کودک و نوجوان است که برای ایجاد این حس، کتابخانه باید وظایف اساسی خود را بشناسد در انجام آن بکوشد و چنان چه این وظایف را به نحو احسن اجرا کند، می‌تواند لزوم مطالعه و استفاده از کتاب را همچون بهره گیری از قاشق و چنگال به هنگام صرف غذا، در ذهن و فکر کودک پرورش دهد.

 وظایف کتابخانه عمومی در مقابل مراجعه کننده کودک ونوجوان

• از علاقه کودک در ارائه منابع و خدمات بهتر سود بجوید.
• کودکان را در انتخاب مطالب آزاد بگذارد.
• کتاب‌های مناسب را فقط برای خود کودک و نه برای جلب رضایت والدین، تهیه کند و در اختیارشان قرار دهد.
• در برخورد با کودک، از همان قواعدی پیروی کند که در برخورد با بزرگسالان پیروی می‌کند.
• کودک را هم چون شخصی مستقل ببیند و او را در استفاده از خدمات حرفه ای و مناسب، محق بداند.
• بکوشد جایگاه خوشایندی در ذهن کودک ایجاد کند کتابخانه برای خوانندگان مبتدی و دانش آموزانی با استعدادهای متفاوت، باید جایگاهی ارضا کننده و بی طرف داشته باشد تا میل و رغبت حضور در آن جا را در آن‌ها برانگیزد.

خدمات کتابخانه عمومی به کودکان ونوجوانان

• تشکیل کلاس‌های مختلف آموزشی
• فراهم آوری منابع دیداری ـ شنیداری مناسب برای کودکان و نوجوانان
• برگزاری جلسات قصه گویی و یا نمایش
• تفریحات ورزشی و بازی‌های فکری که در سکوت و آرمش قابل انجام باشد
• پاسخگویی به سؤالات تحقیقی دانش آموزان:
• برپایی کلاس‌های آموزش کتابداری و استفاده از کتابخانه
• برپایی جلسات نقد و تفسیر کتاب‌های داستانی و غیر داستانی
• برپایی نمایشگاه‌های مختلف
• برپایی بازی‌های سنتی
• ارائه خدمات به کودکان با نیازهای ویژه

نقش کتابداران

 روی جلد کتاب‌ها را به نمایش در آورید!

تصویر روی جلد کتاب در انتخاب شدن آن‌ها برای خواندن خیلی تأثیر دارند. ناشران و فروشندگان کتاب تلاش بسیاری به خرج می‌دهند تا روی کتاب‌ها در برابر چشم خریداران قرار بگیرد و فروش کتاب بالاتر رود. شما هم می‌توانید از این روش برای بهتر شدن گردش کتاب‌ها در کتابخانه بهره ببرید. بنابراین بهتر است کتاب‌های جدید را روی یک میز یا یک قفسه ویژه به گونه ای قرار دهیدکه روی جلد آن‌ها تا حد امکان دیده شود.

کتاب‌ها را هم تراز با خط دید کودکان قرار دهید!

یکی از روش‌هایی که فروشندگان کتاب برای بالاتر رفتن فروش به کار می‌گیرند، قرار دادن کتاب در سطح چشم مشتری‌ها ست. اگر مخاطبان کتاب‌های کتابخانه شما کودکان پنج ساله هستند باید کتاب‌ها را نزدیک به کف زمین بچینید تا آن‌ها بتوانند کتاب‌ها را ببینند، در بخش کتاب‌های نوجوانان کتاب‌ها باید هم تراز با خط دید این گروه سنی قرار بگیرند.

کتابخانه ای کودک محور آماده کنید!

کتاب‌ها را به شکلی دسته بندی کنید که کودکان به آسانی کتاب‌های مورد نظرشان را پیدا کنند. کتاب‌ها را براساس موضوع، گروه سنی مخاطب، سبک ادبی، نویسنده و … می‌توانید دسته بندی کنید. از برچسب‌های رنگی برای مشخص کردن نوع کتاب‌هایی که در هر قفسه قرار می‌گیرند استفاده کنید.

برای کتاب‌ها تبلیغ کنید!

اشتیاق واگیر دار است. اگر شما به کتابی علاقه نشان دهید کودکان آن را انتخاب می‌کنند. چند کتاب را که کودکان کمتر به انتخابشان علاقه نشان می‌دهند به شکلی در کتابخانه برجسته کنید. آن‌ها را برای بچه‌ها بلندخوانی کنید، یا این که درباره آن با شوق و ذوق برای بچه‌ها صحبت کنید. اطلاع رسانی شما به کودکان درباره کتاب‌ها، به آن‌ها این نکته را یادآوری می‌کند که این کتاب‌ها برای انتخاب شدن و خواندن از سوی آن‌ها در کتابخانه نگهداری می‌شوند. مطمئن باشید کتاب‌هایی که شما آن‌ها را ترویج و تبلیغ می‌کنید، در شمار کتاب‌های محبوب کتابخانه قرار خواهند گرفت. اگر کتاب‌هایی که برایشان ترویج و تبلیغ کرده‌اید هنوز هم با بی توجهی بچه‌ها روبرومی شوند، می‌توانید کتاب‌های دیگری از نویسنده‌های محبوب کودکان و نوجوانان برگزینید.

نوشتن خلاصه و بررسی کتاب‌ها را ترویج کنید

هر هفته، کودکان را برای خواندن و خلاصه نویسی و بررسی کتاب‌هایی که به ندرت از سوی بچه‌ها برای خواندن انتخاب می‌شوند، یا کتاب‌هایی که به تازگی به مجموعه کتابخانه اضافه شده‌اند، دعوت کنید. نقطه نظرهای مثبت را بر روی تابلوی آگهی در کتابخانه بچسبانید. همواره به بچه‌ها یادآوری کنید که این دیدگاه شخصی هستند. دیدگاه‌های منفی درباره یک کتاب می‌تواند بچه‌های دیگر را از انتخاب یک کتاب، منصرف کند.

نتیجه گیری

کودکان ونوجوانان سرمایه‌های جامعه ما هستند. خانواده باید بخش مهمی از سرمایه گزاری را به کودکان خود در بدو ورود به این دوره به انجام برساند. کودکان با ورود خود به جامعه از الگوهایی اثر می‌پذیرد که والدین در این زمینه راه‌های ورود صحیح والگو برداری‌های مناسب را آموزش می‌دهند. آن‌ها با همراه وهمگام شدن در محیط‌های فرهنگی از جمله کتابخانه، کودک را با کتاب وکتابخانه ونقش وجایگاه کتابدار در آن آشنا می‌کنند و همهٔ این‌ها گذشته از خانواده به این محیط فرهنگی بر می‌گردد که تمامی نیازهای این گروه را در جلب توجه آن‌ها بادر اختیار قرار دادن تمام انرژی خود را در جهت رفع نیاز آن‌ها فراهم نماید. کودکان ونوجوانان باید با گام‌های جامعه امروز حرکت کنند تا بتوانند در دوره‌های بعدی زندگی خود کتاب را وعدهٔ غذایی بدانند که هر نوبت صبح، عصر، شام سرو شود.

منابع ومآخذ:

اشرفی، حجت (۱۳۸۹). کتابخانه‌های عمومی زمینه ای بقرای توسعه خلاقیت در جامعه. مجموعه مقالات نشست تخصصی اداره کل پژوهش و آموزش نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور. تهران: نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور.

 بیرانوند، علی (۱۳۸۷). مطالعه وکتابخوانی در کودکان، ماهنامه الکترونیکی ارتباط علمی, ۱۰ (۳)

تامپسون، جیمز (۱۳۴۶). تاریخ اصول کتابداری، تهران: مرکز نشر دانشگاهی

جیل، فیلیپ و همکاران (۱۳۸۶). خدمات کتابخانه‌های عمومی: رهنمودهای ایفلا/ یونسکو برای توسعه. ترجمه علی شکوئی. تهران: چاپار.

حسینی دوست، رضا (۱۳۷۸). روش وترویج عادت به مطالعه در کودکان، نوجوانان، دانشجویان وخانواده. کتابداری، ۲۸ و ۲۹ (۲)، ۱۳۷-۱۴۳٫

دومیری بل، ماریل (۱۳۷۵). نقش تعامل کتابخانه و کودک در رشد آن دو، ترجمه منصوره شجاعی، در گزیده مقالات ایفلا ۹۵ (ترکیه: ۲۰ ـ ۲۶ اوت ۱۹۹۵). تهران: کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، ص ۱۷۱ ـ ۱۸۵.

دیانی، محمدحسین (۱۳۸۰). مواد و خدمات کتابخانه برای نوسوادان، کودکان و نوجوانان. مشهد: کتابخانه رایانه.

رامایا، آل. اس.(۱۳۷۸). اصلاح وبهتر کردن عادت مطالعه ومردم مطالعه گر: نقش کتابخانه‌ها. ترجمه علی شکوی‌ای.فصلنامه پیام کتابخانه.۳۱ (۷)، ۱۰-۶٫

راوند، سامان، عبدخدا، هیوا (۱۳۹۰). روش‌های عادت مطالعه در کودکان ونوجوانان, ماهنامه الکترونیکی ارتباط علمی، ۱۹ (۳) 

شهر آرای، مهر ناز (۱۳۶۲). روانشناسی یادگیری کودک ونوجوان. تهران: انتشارات رشد.

عماد خراسانی، نسرین دخت (۱۳۷۹) خدمات عمومی کتابخانه و روش‌های آن، تهران: نشر کتابدار.

کودکانی که از کتابخوانی بیزارند (۱۲ اسفند ۱۳۸۴). همشهری.

مختاری معمار، حسین (۱۳۷۶). درآمدی بر کتابداری. تهران: قو.

یغمایی، جواد ـ خندان (۱۳۸۳). محمد کودک و مطالعه. تهران: نشر کتابدار.

Brendtson,Mary(2002).The information in public libraries just a tool,but whatapowerful tool. Conference of public library,Valencia,P18

Canter, Lee and Hausner, Lee.1987. Homework without tears; Chapter11. New York: Canter & Associates

Eisenberg, Michael B. & Berkowitz, Robert E. 1995. The Six Study Habits of Highly Effective Students: Using the Big Six to Link Parents, Students, and Homework. School Library Journal, v 41 (8): p22-25

Zolten, Kristen and Long, Nicholas.1997. Improving study habits. http://www.parenting-ed.org/handout3/General%20Parenting%20Information/…. (accessed 12 July 2010).

Mork, Rachel.2008. How to Improve Study Habits in Children. http://www.life123.com/parenting/education/study-tips/good-study-habits… (accessed 10 July 2010)