گزیده‌هایی از کتاب‌های کودک و نوجوان

• رامبر گفت: دکتر، من نمی‌روم و می‌خواهم با شما بمانم. او گفت که اگر برود خجالت خواهد کشید و این خجالت مزاحم عشقی خواهد شد که نسبت به او دارد. اما ریو اندامش را راست کرد و با صدای محکمی گفت که این بی‌معنی است و ترجیح خوشبختی خجالت ندارد. رامبر گفت: بلی، اما وقتی که آدم تنها خودش خوشبخت باشد خجالت دارد.
• قصد مردن ندارم و مبارزه خواهم کرد. اما اگر بازی را باخته باشم می‌خواهم که خوب تمام کنم.
• در دنیا همانقدر که جنگ بوده طاعون هم بوده است. با وجود این، طاعون‌ها و جنگ‌ها پیوسته مردم را غافلگیر می‌کنند. وقتی که جنگی در می‌گیرد، مردم می‌گویند: «ادامه نخواهد یافت، ابلهانه است.» و بی‌شک جنگ بسیار ابلهانه است، اما این نکته مانع ادامه یافتن آن نمی‌شود.
• طاعون قضاوت درباره‌ی ارزش‌ها را از میان برده بود و بهترین نمونه‌ی این حالت آن بود که دیگر هیچ‌کس به جنس لباس و یا غذایی که می‌خرید توجه نداشت. همه‌چیز را یک‌جا می‌پذیرفتند.
• عادت به نومیدی، از خودِ نومیدی بدتر است.
• دکتر ریو: «نمی‌دانم برایم چه پیش خواهد آمد، یا هنگامی که همه‌ی این ماجراها به پایان رسید چه رخ خواهد داد. در این لحظه تنها چیزی که می‌دانم این است؛ مردم بیمارند و به درمان نیاز دارند. در پایان نجات‌یافتگان از طاعون درسی می‌آموزند؛  آنها اکنون می‌دانستند تنها چیزی که همیشه می‌توان مشتاقش بود و گاهی نیز به آن رسید، عشق به انسان است.»

• دو چیز بی‌نهایته: جهان هستی و حماقت بشر. تازه در مورد جهان هستی کاملا مطمئن نیستم.
• اون از خود سوالایی می‌پرسه که هیچ‌کس تا حالا از خودش نپرسیده و گاهی واسشون جواب پیدا می‌کنه. این اون چیزیه که یه نابغه رو از دو تا تاپاله مثل ما متمایز می‌کنه.
• آمریکا جنگ را برد و بشریت صلح را باخت.
• وطن‌پرستی یه بیماری بچه‌گانه‌س، آبله مرغون بشریته.
• ماجراهای احساسی خطرناک‌تر ازجنگ هستن: تو نبرد آدم یه بار بیشتر کشته نمی‌شه، تو عشق چند بار.
• دنیا رو کسایی که بدی می‌کنن نابود نمی‌کنن، کسایی که بی‌تفاوت تماشا می‌کنن، نابود می‌کنن.
• بلاهت شانس بیشتری برای باور شدن و تکرار شدن داره، تا جایی که تبدیل به چیزی عادی بشه و رنگ حقیقت به خود بگیره. شکافتن اتم آسون‌تر از تعصبه.

«مریض بودن اصلا خوب نیست. وقتی حالت خوب نیست پدر و مادرت چکار می‌کنند تا بهتر بشوی؟
می‌توانی بگویی که مردم به چه دلایلی به بیمارستان می‌روند؟
آیا تو هم تا حالا به بیمارستان رفته‌ای؟
درباره بیمارستان رفتن چه احساسی داری؟ و چه سوال‌هایی برایت پیش آمده؟
هیچکس بیمارستان رفتن را دوست ندارد. اما گاهی لازم است این کار انجام شود.»

شب نمی‌توانستم توی تختم بخوابم، چون همه جای تختم استفراغی شده بود و مامان همه رختخواب‌هایم را شسته بود. روی زمین هم سخت خوابم می‌برد. خیلی طول کشید تا خوابم ببرد، اما تا صبح خواب می‌دیدم من و ماهان و سهند و آرش لباس مرد عنکبوتی پوشیدیم و تا امید به ما نزدیک می‌شود چهارنفری می‌پریم دورش و دیگر جرئت نمی‌کند هیچ کاری بکند، تازه یک داداش کلاس پنجمی هم داشتم که زورش از رئیس امید هم زیادتر بود، ولی وقتی از خواب بیدارشدم نه لباس مرد عنکبوتی داشتم، نه داداش. این قدر حالت تهوع داشتم که دلم نمی‌خواست صبحانه بخورم...

من دیکتهٔ خیلی از کلمه‌هایی را که پارسال می‌نوشتم یادم رفته است. من قیافهٔ کلمه‌ها یادم نمی‌ماند و موقع نوشتن همه را با هم قاطی می‌کنم، هر چقدر هم کتابم را زیر سرم می‌گذارم تا کلمه‌ها بروند توی سرم و شب خوابشان را ببینم و قیافه‌شان یادم بماند هیچ فایده‌ای ندارد. من شب‌ها فقط خواب همبرگر و پیتزا و لازانیا می‌بینم. چراغ اتاقم را خاموش می‌کنم و می‌پرم توی تختم، اما هرچقدر چشم‌هایم را بهم فشار می‌دهم خوابم نمی‌برد. به سرم می‌زند بروم سر یخچال و چند تا خیار با پوست بخورم تا دل درد بگیرم و فردا صبح بجای مدرسه با مامان بروم دکتر...

-    یک روز در زمین بازی مدرسه گفته بودند: « اتل‌متل‌توتوله، کاکاسیاه کوتوله.» بعد به جینی نگاه کرده و خندیده بودند. بعد از آن اسم او را اتل‌متل گذاشتند. جینی در حمام به پدرش گفت که او را محکم‌تر بشوید.
-    پدر پرسید: «چرا؟ الان پاکِ پاک شدی.»
-    گفت: «من کثیفم.»
-    « کثیف نیستی، دیوونه.»
-    « اما مثل اونا نیستم. من هم می‌خوام همرنگ اونا باشم. بهم می‌گن اتل‌متل.»
-    « رنگ پوست تو برات مناسبه، رنگ اونا هم برای خودشون.»
-    ...

• یک شهر بود.

همه‌چیز سرجایش بود.
اما از یک روز به بعد...  

• شهر کم‌کم عوض شد. پروفسور همان‌طور که انگشتش را توی فرورفتگی چانه‌اش بالا می‌برد و زانو زده بود روی نقشه‌ها گفت: «چی شده؟» قورتش‌بده گفت:«دلم درد می‌کند.»

پروفسور سرش را بلند کرد  و با خنده گفت: «رودل کرده‌ای!» و ابروهایش بالا رفتند: «با آن چیزهایی که تو قورتشان دادی، معلوم است الان باید حالت بد باشد.»

• از نگاه آذریزدی قضاوت گاوی، گونه‌ای داوری است که بر پایه نادانی و بیداد شکل گرفته است. او در این‌جا خویش ـ انگاره قربانی را در مورد خودش به کار برده است. همان‌گونه که بسیاری از قربانیان در جهان به همین‌گونه از روی نادانی یا از روی بیدادگری قربانی شده‌اند، او هم خودش را در چنین وضعیتی تصویر کرده است.
• نکته‌ای در زندگی آذریزدی وجود دارد که پیش‌تر در مقاله «شوریده نهان» بررسی شده است. این‌که او چرا با همه این رنج‌ها، باز ایستادگی می‌کرد و هیچ‌گاه مانند انسان‌های ناامید دست از همه‌چیز نشُست؟ خودش بر این باور بود که او به چیزی وصل است که سرچشمه خوشی است. سرچشمه جوشش‌ها و رهایی است...
• در حقیقت آذریزدی تنها بود و از تنهایی‌اش بسیار رنج می‌برد، اما با روشی که به آن تجربه زبانی می‌گویند، می‌خواست این تنهایی را انکار کند و پس بزند. می‌خواست که حقیقتی دیگر برای زندگی‌اش بسازد که شاید وجود نداشت.
• ... آذریزدی از زبان سعدی هم ادبیات را آموخت و هم سازه‌های فرهنگی که بر ذهن ایرانیان از یک هزار سال پیش یا بیش‌تر از آن حاکم است. پس از آن در زمانی دیگر آذریزدی با "کلیله و دمنه" یا نسخه‌های بازنویسی شده از این اثر مانند «انوار سهیلی» آشنا شد.
• درنهایت زبان‌سازی آذریزدی شبکه‌ای از کار زبانی و کار فرازبانی است. در کار فرازبانی او برگشت به سازه‌های کودکی می‌کند و این پدیده است که در کار آذریزدی باید به شکلی برجسته دیده شود. آذریزدی با کار زبانی، به‌دنبال هدف‌های فرازبانی است. اما هدف‌های فرازبانی او باز در یک چرخه به خود مخاطبان روایت او بازمی‌گردد. در کار فرازبانی او به شکل‌گیری سپهر کودکی یاری می‌رساند و شکل‌گیری سپهر کودکی برای او مخاطبان بیش‌تری به ارمغان می‌آورد.
• زبان داستان‌های آذریزدی دوگانه است. هم زبان حضور و هم حضور زبان است. زبان حضور است، زیرا حاضر است و زنده. زبان مردم کوچه و بازار است، اما در همین حال حضور زبان است، حضور زبان همان خودنمایی یا بازنمایی زبان برای بودن خودش است. زبانی که آذریزدی در این بازنویسی‌ها به کار گرفته، از سوی استادان و نویسندگان دیگر ستایش شده، پس این حضور زبان هم هست.

• چنان‌که در افسانه‌های مادربزرگش شنیده بود بسیار باور داشت آرزو کردن چیزی، در به‌دست آوردن آن چیز کمک می‌کند. ... لوبابا آرزویی عجیب و دور از دسترس داشت. او آرزویی بالاتر از سفر به شهر سمرقند یا شهر بخارا نداشت.
• این جمله یوسف را هنگامی که از خودش، همسرش و جهان پیرامونش ناراضی است و به زبان می‌آورد، به یاد بیاورید: یوسف! مثل ماه باش که آن بالاست ولی فروتنانه تصویرش را این پایین، در آب پیرامون ماء بازتاب می‌دهد، نه مانند دود که چیزی نیست ولی می‌خواهد بالا برود.
• ناممکن گفت: بازدیدکننده‌های موزه از من و دوستانم در این تالار انتظار دارند برای‌شان از زندگی گذشته پیشینیان‌شان در میان‌رودان بگوییم. هیچ‌کس جز ما نمی‌تواند این کار بکند. هرچه باشد ما شاهد زنده تاریخ در چهار هزار سال پیش بوده‌ایم. از این رو، آدم‌ها ما را مانند گنجی بی‌همتا می‌بینند. ما اشیای قدیمی آن اندازه خرد و دانش داریم که مدعی چیزی نباشیم. من برخلاف تو این احساس را ندارم که در قفس و یا در خانه سالمندانم، بلکه بیش‌تر حس می‌کنم در گنج‌خانه‌ای زندگی می‌کنم.