روایت کودکی از عهد اسطوره‌ها تا عهد قزلباش‌ها
پس از گذر از دوره باستان، سوار بر مرکب زمان به سفر در ایرانک ادامه می‌دهیم. میزبان بعدی ما شاهنامه و خالقش، حکیم طوس، فردوسی بزرگ است. شاهنامه بازتاب‌دهنده فرهنگ ایران از روزگاران اسطوره‌ها و افسانه‌ها تا آستانه تاریخ است. شاهنامه در حد فاصل بین دوره باستان و آغاز تاریخ ایستاده است. یعنی درست همان جایی که در ایرانک با آن روبرو می‌شویم.
بخش شاهنامه در موزه کودکی ایرانک
دیواری از موزه، مزین به نگاره‌های هنرمندانه «نوشین صفاخو» که با خلق صحنه‌هایی مملو از ایماژ و تصاویر ذهنی قوی، همچون زایش رستم، مسافران ایرانک را با روایت شاهنامه گره می‌زند.
با چند قدم کوتاه در ایرانک، گامی بلند در تاریخ بر می‌داریم. میزبان بعدی، خواجه نظام‌الدین عبید زاکانی، طنزپرداز قرن هشتم هجری است که با منظومه «موش و گربه» به استقبال‌مان می‌آید. او مسافران ایرانک را چنین صلا می‌دهد:
اگر داری تو عقل و دانش و هوش
بیا بشنو حدیث گربه و موش
ایرانک اما راوی زمانمند «موش و گربه» نیز هست. چندان‌که مسافر خود را با نسخه‌های منتشر شده از رساله موش و گربه در سال‌های ۱۳۰۵ و ۱۳۲۸ و ۱۳۳۱ خورشیدی نیز آشنا می‌کند.
بخش موش و گربه
پس از وداع با طنازی‌های عبید، در ادامه راه به نیمه دوم سده نهم هجری می‌رسیم و با تبار و نیای لغت‌نامه‌های امروزی، یعنی «مفتاح الفضولا»، آشنا می‌شویم. نسخه‌ای خطی و منحصربه‌فرد از «محمد بن داود علوی شادی آبادی» که یک واژه‌نامه فارسی مصور است. نسخه اصلی این واژه‌نامه در کتابخانه بریتانیا نگه‌داری می‌شود. این واژه‌نامه در بیست‌ودو باب به شرح معنای واژه‌ها، نام‌ها، جانوران، گیاهان، بازی‌ها و... می‌پردازد و از این‌رو پیوندی وثیق با مفهوم کودکی و فرهنگ کودکی در پهنه تاریخ ایفا می‌کند.
شاید کمتر مسافری از مسافران ایرانک بتواند برای «یویو»، قدمتی دیرینه متصور باشد. اما «مفتاح الفضولا» بیانگر این قدمت است. اگرچه «یویو» در این کتاب، ملبس به لباس دیگری از واژه است و برایمان غریب است. همچون بسیاری دیگر از واژه‌ها که در واقع غریبه‌های آشنا هستند.
لهفتان به معنای عروسک
- «لهفتان» به معنای عروسک
- «فرموک» به معنای یویو
- «زیاد» به معنای نردبازی
- «کورشت» به معنای اسب چوبی
سوار بر بال زمان در آسمان ایران‌زمین پرواز می‌کنیم تا به عهد قزلباش‌ها و دوران صفویه می‌رسیم. دوره‌ای که به گواهی متنی از «تاریخ ادبیات کودکان» بر دیواره؛ شکوفایی هنر نگارگری از ویژگی‌های آن شمرده می‌شود. در این مقطع از سفر، با نگاره تولد زال، کاری از سرآمد نگارگران عصر صفویه یعنی «میر مصور» با نقشی از کودک اسطوره‌ای آشنا می‌شویم. نگاره «جود و کرم اعرابی» با قلم «آقا میرک» بازتابی‌ست از کودک مسلمان در پناه چادر مادر. حضور کودکان در گرمابه و مهر مادری به کودک مضمون نگاره‌های بعدی است.
ادامه دارد...