چکیده
کتابخانهٔ دیجیتال بین المللی کودکان (ICDL) که اکنون پنجمین سالگرد گشایش خود را جشن می گیرد، نخست به عنوان طرحی برای ایجاد کتابخانهٔ رایگان اینترنتی با کتاب های کودکان سراسر جهان مطرح شد. تمرکز این کتابخانه بر شناسایی منابعی است که به کودکان در شناخت جهان پیرامون و جامعهٔ جهانی کمک می کنند. منابع موجود در مجموعهٔ آن، شباهت ها و تفاوت های فرهنگ ها، جوامع، علایق و سبک های زندگی مردم جهان را نشان می دهند.
مجموعهٔ کنونی که از طریق اینترنت و بدون دریافت هزینه، قابل دسترسی است، شامل ۱۶۰۰ عنوان کتاب به ۳۸ زبان دنیاست. از نخستین پشتیبانان طرح کتابخانهٔ دیجیتال بین المللی کودکان می توان به بخش "کتابخانه های کودک و نوجوان" ایفلا اشاره کرد.
در نشستی با اعضای کمیتهٔ مجری این بخش که در اگوست ۲۰۰۲ برپا شد، پیش از عملی شدن طرح، حاضران به تبادل افکار و عقاید خود در زمینهٔ سودمندی های چنین طرحی برای کودکان و خانواده های شان، معلمان و کتابداران سراسر جهان پرداختند. اعضای این کمیته پیشنهاد کردند از راه تماس با ناشران، کتابخانه های ملی، نویسندگان، تصویرگران و کتابداران کشورشان، گام های اولیه را برای ایجاد این کتابخانه برداشته و به گروه پژوهش در ایجاد مجموعهٔ کتابخانه کمک کنند. در کنفرانس دوربان (DURBAN) جشنی به مناسبت پنجمین سالگرد ایجاد این کتابخانه برپا شد که در آن به رشد و توسعهٔ این طرح جامع و بین‌المللی اشاره و برنامه‌های آن برای آینده مشخص شد.
بزرگداشت پنجمین سال همکاری
کمی بیش از ۵ سال پیش، یک گروه پژوهشی در دانشگاه مریلند (UMD) به امکان‌سنجی استفاده از فناوری برای در دسترس قرار دادن کتاب‌های کودکان سراسر جهان به رایگان و از راه اینترنت پرداخت. هدف اولیه از این طرح، ایجاد کتابخانه‌ای پیوسته (آنلاین) از کتاب‌ها به زبان‌های اصلی‌شان بود که کودکان بتوانند به شیوه‌ای آسان از آنها استفاده کنند. کتاب‌های کتابخانه به کودکان در درک جهان پیرامون و جامعهٔ جهانی که در آن به سر می‌برند، کمک خواهند کرد. منابع موجود در این مجموعه، شباهت‌ها و تفاوت‌های فرهنگ‌ها، جوامع، علایق و سبک‌های زندگی افراد جهان را نشان خواهند داد. هنگامی که این ایده به پژوهشگران، نویسندگان، ناشران، کارشناسان فناوری و کتابداران خارج از گروه پژوهش معرفی شد، آنان با دیدهٔ تردید به این موضوع می‌نگریستند.
با اینکه روشن بود کارشناسان رایانه و پژوهشگران دانشگاه مریلند در کار با کودکان به عنوان همکاران پژوهشی و در ایجاد میانجی‌های کاربردی مفید برای کودکان مهارت دارند، باور کلی بر این بود که مشکلات مربوط به گرفتن اجازه از دارندگان حق نشر کتاب‌های کودکان برای اینکه بتوان کتاب‌ها را در یک کتابخانهٔ دیجیتال قرار داد، فراوان است. اما این طرح بی توجه به مخالف‌خوانی‌ها، در ابتدا با حمایت مالی بنیاد ملی علوم دولت ایالات متحده (NSF)، در نوامبر سال ۲۰۰۲ در مراسمی بین‌المللی در کتابخانهٔ کنگرهٔ امریکا در واشنگتن معرفی شد.
در آغاز، مجموعهٔ کتابخانهٔ دیجیتال بین‌المللی کودکان کمتر از ۲۰۰ عنوان کتاب به ۱۵ زبان دنیا داشت. مجموعهٔ کنونی این کتابخانه شامل بیش از ۱۶۰۰ عنوان کتاب به ۳۸ زبان دنیا از کرواتی تا مالایی است. اگر چه گرفتن اجازه از دارندگان حق نشر برای قرار دادن کتاب‌های دارای حق نشر در مجموعهٔ کتابخانه یکی از مشکل‌ترین جنبه‌های طرح بود، این کار غیرممکن نبود و با رشد روزافزون کتابخانه، روز به روز بر شمار دارندگان حق نشری که اجازهٔ قرارگرفتن کتاب‌های خود را در چنین کتابخانه‌ای می‌دهند، افزوده می‌شود.
گروه پژوهشی‌ای که کتابخانهٔ دیجیتال بین‌المللی کودکان را ایجاد کرد، یک گروه میان‌رشته‌ای شامل کارشناسان کامپیوتر، کتابداران، کارشناسان فناوری آموزشی، معلمان آموزشگاه‌ها، طراحان گرافیک و دانش‌آموختگان دانشکدهٔ پژوهش اطلاعات و آزمایشگاه تعامل انسان و کامپیوتر دانشگاه مریلند (HCIL) بود که از پیشگامان طراحی میانجی‌های الکترونیک برای کودکان است. گروه یاد شده میان‌نسلی است و در طول ایجاد و گسترش کتابخانهٔ دیجیتال بین‌المللی کودکان، همکاران مهم پژوهش را اعضای تیم کودک، یعنی کودکان ۷ – ۱۱ ساله تشکیل می‌دهند که به طور منظم با بزرگسالان در آزمایشگاه کار می‌کنند.
مجموعهٔ کتابخانهٔ دیجیتال بین‌المللی کودکان از آغاز کار، دو مخاطب عمده داشته است. مخاطب نخست کودکان ۳ تا ۱۳ سال و کتابداران، معلمان، والدین و علاقه‌مندانی که با کودکان این ردهٔ سنی سروکار دارند. دوم، کارشناسان بین‌المللی و پژوهشگران حوزهٔ ادبیات کودکان. هم کتاب‌های کودک معاصر و هم آثار تاریخی کودکان در مجموعه گنجانده شده‌اند تا پاسخگوی نیازهای همهٔ مخاطبان باشند. مجموعهٔ کتابخانهٔ دیجیتال بین‌المللی کودکان، شامل ادبیات کودکان با کیفیت‌های بالای ادبی، تاریخی و هنری است. کتاب‌ها از سوی کارشناسان ادبیات کودکان در کشور یا فرهنگ اصلی انتخاب می‌شوند. تمام کتاب‌ها به صورت کامل و به زبان یا زبان‌های اصلی که به آن منتشر شده‌اند، نمایش داده می‌شوند. تنها کتاب‌هایی که در قالب چاپی انتشار یافته‌اند، در مجموعهٔ کتابخانه گنجانده می‌شوند. این تلاش‌ها با هدف فراهم آوردن امکان دسترسی بیشتر به کتاب‌های کودکان در سطح جهانی و نگهداری و ذخیرهٔ بهترین مجموعهٔ ادبیات کودکان با استفاده از فناوری انجام می‌شود.
بر پایهٔ خط مشی گسترش مجموعهٔ کتابخانهٔ دیجیتال بین‌المللی کودکان، که در وب سایت طرح نیز آمده است، مجموعهٔ کنونی شامل حدود ۹۰۰ عنوان کتاب دارای حق نشر و ۷۰۰ عنوان کتاب عمومی و بدون حق نشر است. نزدیک به ۳۰۰ عنوان کتاب از این مجموعه، جوایزی در کشور زادگاه خود یا در سطح بین المللی دریافت کرده‌اند.
کتابخانهٔ دیجیتال بین‌المللی کودکان با گذشت ۵ سال ازپدیدآمدن آن، به راستی به کتابخانه‌ای "برای کودکان جهان" تبدیل شده است. تنها در سال گذشته، حدود ۱ میلیون نفر از این کتابخانه بازدید کرده‌اند. در خلال ماه می سال ۲۰۰۲، بازدیدکنندگان از بیش از ۱۸۰ ملت جهان بوده‌اند. بیشتر بازدیدکنندگان از ایالات متحده بوده‌اند. رده‌های بعدی را به ترتیب، هند، انگلستان، کانادا، ایران، مصر، چین و اندونزی در اختیار دارند. میانجی جست‌وجو به ۱۴ زبان قابل دسترسی است و زبان‌هایی همچون چینی سنتی و جدید، مغولی، آلمانی و عربی را نیز برای گسترش دامنهٔ کاربری کتابخانه در برمی‌گیرد.
از میان نخستین پشتیبانان کتابخانهٔ دیجیتال بین‌المللی کودکان، می‌توان بخش کتابخانه‌های کودک و نوجوان ایفلا را نام برد. در نشستی با اعضای کمیتهٔ مسئول این بخش در اگوست ۲۰۰۲، پیش از راه‌اندازی طرح کتابخانه، سودهای چنین طرحی برای کودکان، خانواده‌ها، آموزگاران و کتابداران در سراسر جهان به بحث گذاشته شد. بسیاری از اعضای کمیتهٔ مسئول اعلام آمادگی کردند تا برای پشتیبانی این طرح با ناشران، کتابخانه‌های ملی، نویسندگان، تصویرگران و کتابداران کشورهای خود تماس بگیرند و در ایجاد مجموعهٔ کتابخانه، به گروه پژوهشی کمک کنند. به پیامد این همکاری، نخستین کتابی که وارد مجموعهٔ کتابخانهٔ دیجیتال بین المللی کودکان شد، "پلاوو نبو" Plavo Nebo (آسمان آبی) از آندره پترلیک هسینویچ نویسندهٔ کروات بود که برندهٔ جایزه نیز شده بود. ارتباط با بخش کودکان و نوجوانان ایفلا در سال ۲۰۰۵ با توافقنامه‌ای رسمی، شکلی قانونمند به خود گرفت. از رهگذر این همکاری، کتابخانهٔ دیجیتال بین‌المللی کودکان همواره در کنفرانس‌ها، وب سایت و خبرنامهٔ این بخش از ایفلا معرفی می‌شود.
کتابخانهٔ دیجیتال بین‌المللی کودکان بدون همکاری رسمی یا غیررسمی سازمان‌ها و افراد از سراسر جهان، شکل نمی‌گرفت. همان طور که در بالا اشاره شد، کتاب‌های هر کشور از سوی افراد داوطلب در سراسر جهان شناسائی و بیشتر اوقات به کمک همین افراد به مجموعهٔ کتابخانه افزوده می‌شوند. افرادی از کتابخانه‌های ملی، عمومی و آموزشگاهی، ناشران، مؤسسات ادبیات کودکان، نویسندگان و تصویرگران کتاب کودک در گزینش کتاب‌های مجموعهٔ کتابخانه، گروه پژوهش را یاری می‌دهند. دیگر افراد به عنوان مترجم داوطلب در آماده‌سازی و قرار دادن اطلاعات مربوط به هر کتاب در وب سایت کمک می‌کنند. مترجمان برای ترجمهٔ خلاصهٔ کتاب‌ها نیز همکاری می‌کنند. با این روش کودکان می‌توانند خلاصهٔ داستان هر کتابی را حتی اگر به زبان مادری‌شان نوشته نشده باشد، به زبان مادری خود بخوانند.
داوطلبان دیگری به عنوان سفیران کتابخانهٔ دیجیتال بین‌المللی کودکان کار می‌کنند. سفیران این کتابخانه در حال حاضر بیش از ۴۰۰ نفر از ۸۰ ملت جهان هستند که به معرفی این کتابخانه به کودکان مدرسه‌ها، کتابخانه‌ها و کانون‌های اجتماعی در کشورهای خود می‌پردازند، کتاب‌هایی را برای افزوده شدن به مجموعهٔ کتابخانهٔ دیجیتال بین‌المللی کودکان معرفی می‌کنند و برخی اوقات با صاحبان حق نشر تماس می‌گیرند تا بتوان کتاب‌های آنها را هم به مجموعهٔ این کتابخانه افزود. این افراد کتابخانهٔ دیجیتال بین‌المللی کودکان را در سخنرانی‌ها، نشریه‌ها و خبرنامه‌های مؤسسه‌های خود معرفی می‌کنند و افرادی هم مجموعه این کتابخانه را در درس‌های دورهٔ دبستان، دبیرستان و دانشگاه به کار می‌گیرند. برخی از این افراد، پژوهش‌های کوچکی دربارهٔ واکنش کودکان در برابر کتاب‌های دیجیتال انجام داده‌اند. شمار سفیران کتابخانهٔ دیجیتال بین‌المللی کودکان همواره در حال افزایش است و تلاش‌هایی برای به اشتراک نهادن اطلاعات آنها با یکدیگر و با گروه پژوهشی آغاز شده است.
در آغاز سال ۲۰۰۶، نخستین شاخهٔ فرعی کتابخانهٔ دیجیتال بین‌المللی کودکان در اولان باتور مغولستان تأسیس شد. با همکاری وزارت آموزش و پرورش مغولستان و حمایت بانک جهانی، میانجی جست‌وجوی این کتابخانه به زبان مغولی ترجمه و یک وب سایت ویژهٔ کتابخانهٔ دیجیتال بین‌المللی کودکان به زبان مغولی راه اندازی شد. هر چند تمام کتاب‌های کتابخانهٔ دیجیتال بین‌المللی کودکان از طریق این وب سایت دسترس پذیرند، هدف از راه‌اندازی آن به طور خاص، استفاده در مدرسه‌های روستایی مغولستان بود تا سوادآموزی به زبان مغولی را تشویق کند. کتاب‌های مغولی که به مجموعهٔ کتابخانهٔ دیجیتال افزوده می‌شوند، به شکل چاپی نیز برای استفاده از در مدرسه‌های روستایی فراهم می‌شوند. یکی از اهداف این کار روشن ساختن این نکته استکه است که آیا دسترسی کودکان به کتاب‌ها به هر دو شکل دیجیتال و چاپی، علاقهٔ آنان را به مطالعه در اوقات فراغت افزایش می‌دهد یا خیر؟ گفت‌وگوهای اولیه در مصر و آرژانتین نیز برای اجرای طرح‌های مشابه صورت گرفته است.
کتابخانهٔ دیجیتال بین‌المللی کودکان در نمایشگاه کتاب ایتالیا، پرو، مصر و آرژانتین معرفی شده است. مقالاتی دربارهٔ این کتابخانه در مجله‌ها، خبرنامه‌ها، وبلاگ‌ها و وب سایت‌های سراسر جهان نگاشته شده است، اما هنوز کتابخانهٔ دیجیتال بین‌المللی کودکان در بیشتر جوامع جهان ناشناخته مانده است.
آیندهٔ این کتابخانه چگونه خواهد بود؟
بنیاد کتابخانهٔ دیجیتال بین‌المللی کودکان، یک سازمان عمومی و غیرانتفاعی است که در آوریل سال ۲۰۰۶ برای پشتیبانی از رشد و توسعهٔ پایدار این کتابخانه تأسیس شد. این مؤسسه سازمان ناظری است که سیاست‌های گسترش مجموعه، ایجاد پیوندهای جهانی، بالابردن ارزش کتاب
خانه و افزایش دسترسی به کتابخانهٔ اینترنتی را زیر نظر دارد. این مؤسسه برای مدیریت رشد کتابخانه و کسب اطمینان از توانایی کتابخانه از نظر عملکردی و مالی برای رسیدن به اهداف خود، شکل گرفت. این مؤسسه با راهبری عده‌ای از کارشناسان بازرگانی و کارشناسان کتابخانه، فعالیت‌های کتابخانهٔ دیجیتال بین‌المللی کودکان را با پشتیبانی شماری از مؤسسات دولتی بین‌المللی، شرکت‌ها و افراد هدایت می‌کند.
انتظار می‌رود در پایان تابستان سال ۲۰۰۷، سه مجموعهٔ جدید به کتابخانهٔ دیجیتال بین‌المللی کودکان افزوده شوند. این منابع منحصر به فرد از مجموعهٔ آلیس ام. جوردن در کتابخانهٔ عمومی بوستون، مجموعهٔ "داد" ادبیات کودک شمال شرق در دانشگاه کانکتیکات و مجموعهٔ ادبیات کودکان کرلان در دانشگاه مینه‌سوتا به این کتابخانه خواهند پیوست تا غنای مجموعه را برای پژوهشگران و کارشناسان ادبیات کودک سراسر جهان افزایش دهند.
در اواخر سال ۲۰۰۶، بخش جدیدی به نام "دریافت کتاب" به صفحهٔ خلاصهٔ کتاب تعدادی از کتاب‌های دارای حق نشر افزوده شد. این بخش در پاسخ به درخواست بازدیدکنندگان از کتابخانه که خواستار دانستن چگونگی یافتن نسخهٔ چاپی کتاب‌های دیجیتال بودند، ایجاد شد. اکنون از طریق یک پیوند (لینک) در وب سایت کتابخانهٔ دیجیتال بین‌المللی کودکان، اگر کتاب برای فروش الکترونیک در دسترس باشد، اطلاعات مربوط به خرید و تهیهٔ نسخهٔ چاپی آن در اختیار کاربران قرار می‌گیرد. این بخش به ویژه برای کتابداران کتابخانه‌های آموزشگاهی و عمومی سودمند است تا بتوانند از طریق کتابخانهٔ دیجیتال بین‌المللی کودکان، مواد و منابع به زبان‌های مورد نیاز جامعهٔ خود را که در بازار محلی موجود نیستند، شناسایی و خریداری کنند.
گروه پژوهش همچنین در حال آماده کردن طرح جذب سرمایه برای امکان استفاده از کتابخانهٔ دیجیتال بین‌المللی کودکان در دستگاه‌های تلفن همراه است. از آنجا که کاربری تلفن‌های همراه و دیگر دستگاه‌های قابل حمل دستی روز به روز در همه جا بیشتر می‌شود، کتابخانهٔ دیجیتال بین‌المللی کودکان می‌تواند با بهره‌گیری از این فناوری‌ها دامنهٔ دسترسی به کتاب‌های کودکان را هر چه بیشتر گسترش دهد.
چه کمکی از دست شما برمی‌آید؟
دارندگان حق نشر را تشویق کنید کتاب‌های موجودشان را به شکل دیجیتال در اختیار کتابخانه بگذارند تا هدف این کتابخانه یعنی کمک به کودکان برای پذیرش و احترام به دیگر فرهنگ‌ها، زبان‌ها و باورها از طریق در دسترس گذاشتن بهترین‌های ادبیات کودک در اینترنت، به تحقق بپیوندد. مؤسساتی را که در حال انجام طرح‌های دیجیتال سازی بزرگ‌اند، به همکاری با گروه پژوهش کتابخانهٔ دیجیتال بین‌المللی کودکان تشویق کنید تا خواندنی‌های کودکان در این پروژه‌های بزرگ بین‌المللی گنجانده شوند و از طریق میانجی کاربری چندزبانه و کودک پسند کتابخانهٔ دیجیتال بین‌المللی کودکان، در دسترس کودکان قرار گیرد.
و مهم‌تر از همه، وجود کتابخانهٔ دیجیتال بین‌المللی کودکان و ارزش آن را پیوسته به کودکان، آموزگاران، کتابداران، و پدر و مادرهای سراسر جهان، یادآوری کنید. هر چند که در سراسر جهان سخنرانی‌هایی دربارهٔ این کتابخانه انجام گرفته و مقاله‌هایی در مورد آن نوشته شده است، اما هنوز در میان کتابخانه‌ها و مؤسسات آموزشی ناشناس است. کتابخانهٔ دیجیتال بین‌المللی کودکان می‌تواند به راستی کتابخانه‌ای برای کودکان سراسر جهان باشد، اما این کار تنها از رهگذر همکاری افراد در سراسر جهان که به قدرت پیوند کتاب مناسب با کودک مناسب در زمان مناسب ایمان دارند، امکان‌پذیر است.