چهارشنبه سوری نام جشنی باستانی و برگرفته از آیین مهر زرتشتی است. این آیین یادگار ایران در دوران میترا یا ایزد مهر است و از ۳۷۱۰ سال پیش تا کنون در آغاز شب تیرشید روز (چهار شنبه) و در پایان روز بهرام شید (سه شنبه شب) هر سال، بنام جشن آتش برگزار می شود.
این آیین همراه با روشن کردن آتش و پریدن از روی آن که نماد و نشانی از پایان گرفتن آتش های همیشگی و هر روزه به دلیل سرما است. جشن آتش بدرستی پیش درآمد و پیشواز جشن نوروز است که نوید دهنده رسیدن بهار و تازه شدن سرشت و روزگار ما ایرانیان است. نام روزهای هفتگی ما پیش از تازش ها بر ما، بدین گونه بوده اند: روز نخست مهرشید (یکشنبه)، مه شید(دوشنبه)، بهرام شید(سه شنبه)، تیرشید(چهار شنبه)، اورمزد شید(پنجشنبه)، ناهیدشید (جمعه) آدینه، کیوان شید(شنبه).
اگر به واژه سور نگاهی بیاندازیم درخواهیم یافت که هم به گویشی نشان از رنگ سرخ است هم جشن و پایکوبی است. بزرگترین آرزوی مردمان در این جشن و پایکوبی ها پاک شدن و تندرستی گرفتن از آتش پاک گرم است و خواهان از میان بردن رنگ پریدگی - زردی و بیماری ها هستند.همه سنت‌ها، ترانه‌ها، باورها و مراسمی که مردمان نواحی گوناگون در این شب انجام می‌دهند، با وجود تفاوت‌هایی که با یکدیگر دارند، در یک ویژگی با هم همسانند: "راندن ناپاکی‌ها و بدی‌ها". ترانه‌ها و باورهایی که به بلاگردانی، راندن چشم شور، گره گشایی، آجیل مشکل گشا، بخت گشایی دختران و مانند این می‌پردازند و همچنین سوزاندن شاخه‌های خشکیده و علف‌های هرز باغ‌ها و مزارع در نواحی روستایی، همگی نشان از پیوند این آیین با خانه‌تکانی، زدودن ناپاکی‌ها و آمادگی برای زایش دوباره گیتی است.
در ایران قدیم در این روزهمگان به گردآوری اندوخته هایی از چوب های شان می پرداختند و آن اندوخته ها را بر بالای بام های و بر سر راه ها انبوه می کردند و بچه ها به همراهی نوجوانان به گردآوری بوته ها برای روشن کردن و جان دادن به آتش های بزرگ می پرداختند. زیبایی این آیین بر همکاری همگانی بوده زیرا که از مهم ترین کارهای فرهنگی و سنت های ما همکاری است. همه با یاری یکدیگر آتش بزرگی را پس از فرو نشستن خورشید تا برآمدن آفتاب روشن نگه می داشتند. در کنار این انبوه آتش که پشت بام ها و راه ها را روشن نگه می داشت بوته هایی کوچک تر هم به درازای یکدیگر می افروختند.
آیین‌های چهارشنبه سوری منحصر به آتش افروزی نیست؛ بلکه مراسم پیوسته دیگری همچون آماده کردن دسته‌جمعی خوراک، خواندن سرودهای ویژه، قاشق زنی، فال گوش ایستادن، ترتیب دادن بازی‌های گروهی و نمایش های سنتی هم دارد که امروزه به جای آن به سوزاندن لاستیک و انفجارهای مهیب و تباهی گذرهای شهر می‌پردازند. شیوه امروزی این جشن در شهرهای بزرگ هیچ ارتباطی با چهارشنبه سوری نداشته و تنها نام آن را بر خود دارد.
منابع:
- http://ghiasabadi.com/charshanbehsuri.html
- نوشته‌های رضا مرادی غیاث آبادی در زمینه فرهنگ ایران باستان و اخترباستان‌شناسی
- بلوکباشی، علی.نوروز جشن نوزایی آفرینش، تهران: دفتر پژوهش های فرهنگی، چاپ هفتم، ۱۳۸۰، ۱۲۰ ص