مقدمه
جامعه‌ی جهانی و تقاضاهای عصر اطلاعات در راستای توسعه‌ی فزاینده‌ی اقتصادی، فرهنگی و ارتباطی دنیای امروز، ساختار کتابداری و استفاده از اطلاعات را دگرگون کرده است.
این راهنما در قالبی کلی توسط اعضای انجمن دائمی کتابخانه‌های کودکان و بخش نوجوانان فدراسیون بین‌المللی انجمن‌ها و مؤسسات كتابداری (ایفلا)، به عنوان ابزاری اجرایی برای کتابخانه‌ها در هر اندازه و با هر وضعیت اقتصادی تهیه شده است و در برگیرنده‌ی موارد زیر است:
- انتشارات ایفلا، ایفلا/یونسکو
- بیانیه‌ی کتابخانه‌های عمومی، خدمات کتابخانه‌های عمومی: ایفلا/ یونسکو
- راهنما برای توسعه و راهنمای خدمات کتابخانه برای نوجوانان
معرفی
خدمات کتابخانه‌های کودکان هرگز تا این اندازه در دنیای امروز برای کودکان و خانواده‌های شان مهم نبوده است. دسترسی به دانش و آشنایی با فرهنگ‌های مختلف دنیا، همچنین یادگیری پایدار و مهارتهای خواندن و نوشتن، به اولویت‌های جامعه‌ی ما تبدیل شده‌اند. کتابخانه‌ی کودکانی که از کیفیت بالا برخوردار باشد، کودکان را به یادگیری پایدار و مهارتهای سوادآموزی مجهز می‌سازد، آن‌ها را به همکاری بر می‌انگیزد و اجتماعی می‌کند. کتابخانه‌ی کودک باید پیوسته پاسخگوی نیازهای اطلاعاتی، فرهنگی و تفریحی تمام کودکان باشد.هر کودک باید با کتابخانه‌ی جامعه‌ی خود آشنا شود، به راحتی از آن استفاده کند و به مهارتهای کلی در راستای استفاده از کتابخانه مجهز باشد.
هدف
هدف راهنما، کمک به کتابخانه‌های عمومی کشورهای مختلف در سراسر جهان است تا با کیفیت بالا به کودکان خدمات ارائه دهند.
مخاطبان
مخاطبان این راهنما، کتابداران شاغل، مدیران کتابخانه ها و تصمیم گیرندگان، دانشجویان و مربیان برنامه‌های آموزش علم اطلاعات و کتابخانه هستند.
- بخش یکم
ماموریت
کتابخانه‌های عمومی با تهیه‌ی طیف وسیعی از مواد و فعالیت‌ها، فرصت‌هایی برای کودکان ایجاد می‌کنند تا لذت مطالعه، هیجان کشف دانش و کار با قوه‌ی تخیل را تجربه کنند.
- باید به کودکان و والدین آن‌ها راهنمایی شود که چگونه از کتابخانه بهتر استفاده کنند و مهارتهای آن‌ها را در استفاده از رسانه‌های الکترونیکی و چاپی افزایش دهند.
- کتابخانه‌های عمومی، مسئولیت ویژه‌ای در پشتیبانی از فرایند یادگیری خواندن و ارتقای کیفیت کتاب‌ها و دیگر رسانه‌های چاپی برای کودکان به عهده دارند.
- کتابخانه باید برای کودکان برنامه‌های مخصوصی مانند قصه گویی و فعالیت‌های مربوط به منابع و خدمات کتابخانه ترتیب دهد.
- کودکان باید از سنین پایین به استفاده از کتابخانه تشویق شوند. این عادت به آن ها کمک می‌کند تادر آینده نیز از کتابخانه استفاده کنند.
- در کشورهای چند زبانه، باید کتاب‌ها و ابزار شنوایی-دیداری به زبان مادری کودکان در دسترس آن‌ها باشد. ( خدمات کتابخانه عمومی- ایفلا/ یونسکو راهنما برای توسعه، ۲۰۰۱).
- بخش دوم
پاسخ به نیازهای کودکان
درکنوانسیون حقوق کودک سازمان ملل متحد، به حق هر کودکی در زمینه‌ی پرورش و پیشرفت استعدادها و حق دسترسی آزاد و آسان به اطلاعات، مواد و برنامه‌‌ها، در شرایط مساوی، بدون در نظر گرفتن موارد زیر تاکید شده است:
سن، نزاد، جنسیت، پیشینه‌ی مذهبی، ملی و فرهنگی، جایگاه اجتماعی یا توانایی‌ها و مهارتهای شخصی.
گروه‌های هدف
گروه‌های هدف کتابخانه‌های کودکان، چه به صورت انفرادی و چه به صورت گروهی شامل افراد زیر هستند:
خردسالان، کودکان پیش دبستانی، کودکان مدرسه ای تا سن سیزده سال، گروه های دارای نیاز های ویژه، والدین و دیگر اعضای خانواده، پرستاران کودک و
دیگربزرگسالانی که در زمینه‌ی رسانه ها و کتاب‌های کودکان فعالیت می‌کنند.
اهداف
آسان‌تر کردن دسترسی کودکان به:
- اطلاعات
- سواد آموزی کاربردی، بصری، دیجیتالی و رسانه ای
- پیشرفت فرهنگی
- تقویت عادت به مطالعه
- یادگیری پایدار
- برگزاری برنامه‌های ابتکاری برای اوقات فراغت
- فراهم کردن امکان دسترسی آزاد به تمام منابع و رسانه های کتابخانه برای کودکان
- ایجاد فعالیت های متنوع برای کودکان، والدین و پرستاران کودک
- فراهم کردن امکان ورود خانواده ها به جامعه
- دادن اختیار به کودکان و حمایت از آزادی و امنیت آن ها
- تقویت حس اعتماد به نفس کودکان
- تلاش برای ساختن جهانی صلح آمیز
اعتبارات
کودکان، سرمایه‌های ارزشمندی هستند. کتابخانه‌ی کودکان برای نگه داری و بالا بردن کیفیت مواد و خدمات رسانی به مراجعان به بودجه نیاز دارد.
بودجه‌ی معمول کتابخانه از منابع مالی زیر تهیه می‌شود:
- کمک های مالی دولت (برای برنامه‌های ویژه و ابتکارهای جدید)
- سازمان های فرهنگی (در زمینه‌ی موسیقی، رقص، دیگر هنرها، نمایش‌های تاریخی و قومی)
- ناشران (از طریق ملاقات با نویسندگان و تصویرگران و دیگر دست اندرکاران کتاب های کودکان)
- پشتیبانی مالی (سازمان های تجاری محلی و سازمان های داوطلب حمایت از فعالیت های خاص)
- نهاد های غیردولتی
بودجه های مشابه
مواد خواندنی
کتابخانه‌های کودکان باید شامل مجموعه‌ای از مواد خواندنی مناسب، گوناگون و پیشرفته در شکل‌های مختلف مانند کاست‌ها، عروسک‌ها و بازی‌های آموزشی باشند.
معیارهای انتخاب
در مجموعه سازی و ارائه‌ی خدمات، کتابداران باید منابعی با خصوصیات زیر را انتخاب کنند:
- کیفیت بالا
- مناسب برای گروه سنی
- دقیق و به روز بودن
- بازتاب دادن ارزش‌ها و باورهای گوناگون
- توجه به فرهنگ بومی
- فراهم کردن مقدمات ورود کودکان به جامعه‌ی جهانی.
فضای کتابخانه
ارائه‌ی خدمات به کودکان باید مهم تلقی شود و ارزش آن با ارائه‌ی خدمات به بزرگسالان برابر باشد.
کتابخانه‌های کودکان باید به نیازهای اطلاعاتی، فرهنگی و تفریحی جامعه‌ی کودکان، با استفاده از روش‌های زیر پاسخ دهند:
- به امانت دادن مواد خواندنی متنوع
- ارائه ی خدمات مرجع و اطلاعاتی
- کمک به کودکان در انتخاب موادخواندنی
- درگیر کردن کودکان در انتخاب مواد خواندنی و پیشرفت خدمات کتابخانه
- ارائه ی آموزش در زمینه ی مهارت های کتابخانه و سواد اطلاعاتی
- فعالیت برای ایجاد انگیزه ی مطالعه
- ارائه ی برنامه های ابتکاری و قصه گویی
- آموزش والدین و پرستاران کودک
- راهنمایی و آموزش پرستاران کودک، مربیان پیش دبستانی، آموزگاران مدرسه و کتابداران
- همکاری و حمایت از سازمان‌ها و موسسات اجتماعی.
شبکه ی ارتباطی
ایجاد شبکه‌ی ارتباطی با دیگر سازمان‌ها و موسسات محلی، کاری مهم و سودمند است.
- بررسی اطلاعات و نیازهای فرهنگی جامعه و تلاش برای مطابقت منابع کتابخانه با آن‌ها، نشان می‌دهد که موسسات محلی با هم رقیب نیستند، بلکه به سود کودکان با یکدیگر همکاری می کنند.
- مدارس، همکاران مهمی هستند. کتابخانه ی مدرسه از فرایند آموزش حمایت می کند و کتابخانه ی کودکان با خودآموزی و مطالعه ی آزاد در ارتباط است.
- مراکز سلامت، مراکز مراقبت روزانه، کودکستان ها و دیگر مکان های مراقبت، همکاران ضروری و قابل قبولی هستند، به ویژه در زمینه ی فعالیت های مربوط به بالابردن سطح مطالعه برای کودکان، والدین و کارشناسان.
پیشینه ی خوب
داشتن پیشینه ی درخشان برای کتابخانه، خیلی مهم تر از رقابت برای جلب توجه است. سواد خواندن و نوشتن از مهارت های ضروری برای برقراری ارتباط است و باید پیوسته تقویت شود.
منابع انسانی
اداره ی موثر و حرفه ای کتابخانه، نیازمند وجود کتابداران متعهد و آموزش دیده است.
مهارت های مطلوب شامل موارد زیرند:
- علاقه مندی
- داشتن ارتباطات گسترده، روابط عمومی، کار گروهی و مهارت حل مشکلات
- توانایی برقراری ارتباط و همکاری
- توانایی ابتکار و نوآوری، انعطاف پذیری و تغییرپذیری
- توانایی تجزیه و تحلیل نیازهای استفاده کنندگان، طراحی، مدیریت و ارزیابی خدمات و برنامه ها
- علاقه مندی به یادگیری مهارت های جدید و پیشرفت تخصصی.
کتابداران کودک همچنین باید در زمینه های :
- روان شناسی کودکان
- نظریه های پیشرفت مطالعه و ارتقای آن
- فرصت های فرهنگی و هنری
- آشنایی با ادبیات کودکان در زمینه ی کتاب ها و دیگررسانه های مربوطه به این مقوله،
از دانش و اطلاعات لازم برخوردار باشند.
مدیریت و ارزیابی
شرکت افرادی که خدمات مربوط به کودکان را مدیریت می کنند، در فرایند برنامه ریزی برای کتابخانه، به طور کلی مهم است. تا آگاهی و حمایت های لازم برای خدمات رسانی به کودکان در راستای اهداف و برنامه‌های بلند مدت کتابخانه را تامین کنند.
ارائه ی دقیق و معتبر اطلاعات، ابزاری ضروری برای ارزیابی و پیشرفت است:
- جمع آوری آمار مربوط به منابع، کارکنان، خدمات، گردش کار، فعالیت ها و... برای تهیه‌ی اطلاعات به منظور برنامه ریزی، حسابرسی و تصمیم گیری های آگاهانه ی مدیریتی
- ارزیابی کار کارکنان بر اساس معیارهای صلاحیت، برای گردش کار هرچه بهتر کتابخانه و بالا بردن سطح خدمات و فعالیت های آن ضرورت دارد.
این متن، توسط کتابخانه‌های ایفلا برای کودکان و بخش نوجوانان و با همکاری کتابخانه‌ی عمومی مدوسکاک در زاگرب کرواسی در دسامبر ۲۰۰۳ تهیه شده است.