یانوش کورچاک (Junus Kurczack)

مقاله ها و نوشته های فرهنگ و آموزش

یانوش کورچاک (۱۸۷۸ ـ ۱۹۴۲) که نام اصلی او «هنریک گلداسمیت» است در سال ۱۸۷۸ میلادی در خانواده‌ای یهودی در ورشو به‌دنیا آمد.

او که همزمان نویسنده کودک و نوجوان، پزشک، مربی، فعّال اجتماعی، متفکر و نظریه‌پرداز تربیتی کودکان لهستانی بود، در زمان جنگ جهانی دوم لهستان را ترک نکرد و با نیت خیرخواهانه، پرورشگاهی را برای پناه‌دادن به کودکانِ یهودی تأسیس کرد، و تئوری‌های نوآورانه‌اش را در زمینه آموزش و پرورش کودکان در این پرورشگاه که به شیوه خودمختار اداره می‌کرد، به کار بست، و در زمینه رشد اجتماعی و روانی کودکان مطالعاتی انجام داد.

او در تابستان ۱۹۴۲، در گتوی ورشو اگرچه امکان این را داشت که خود را نجات دهد، ترجیح داد به همراه کودکان پرورشگاهش به اردوگاه مرگ «تربلینکا» منتقل شود، و سرانجام به همراه کودکان تحت مراقبتش به اتاق‌ گاز فرستاده شد و در سرنوشت آن‌ها شریک شد.

او تألیفات بسیاری دربارهٔ کودکان و یک رمان دوجلدی به نام «هنس کوچولو» برای کودکان دارد. این رمان به زبان فارسی نیز ترجمه شده است.

یانوش کورچاک

کتاب هنس کوچولو Konig Hanschen را بهرام حبیبی به فارسی ترجمه کرد و در سال ۱۳۵۷ انتشارات توکا به چاپ رساند. این داستان با این‌که برای کودکان و نوجوانان نوشته شده، اما برای هر سنی مناسب است. کورچاک در این رمان، بسیار زیبا حوادثی را شرح داده و از موضوع و واژه‌های بسیار زیبا و لطیفی استفاده کرده است که هر کسی را می‌تواند تحت تأثیر قرار دهد: «هنس کوچولو پادشاهی است که دوست دارد همه شاد و خوش‌بخت باشند تا او نیز در سایه آرامش و خوش‌بختی مردمان سرزمینش، کودکی از دست رفته‌اش را بازیابد. هنس کوچولو داستان تمام کودکان جهان است که همگی در نهایت معصومیت، شایسته خوش‌بختی و شادی هستند، اما در این دنیایی که حاکمان مغرور تنها به خود می‌اندیشند، روی خوشی و آسایش را نمی‌بیند.»

سلطان پیر سخت بیمار است و تنها یک پسر دارد که پس از او جانشینش شود. پسر، خواندن و نوشتن نمی‌داند و از کسی هم فرمان نمی‌برد. سلطان می‌میرد و پسرش هنس کوچولو که پیش از این مادرش را هم از دست داده است، جانشین او می‌شود. هنس محبوب مردم، به‌ویژه کودکان می‌شود. او راه و رسم حکومت و پادشاهی را نمی‌داند و ترجیح می‌دهد پادشاه کودکان شود.

پس دوستش «فریتز» را وزیر می‌کند که نخستین وزیر کودک در دنیا است. بعد مجلس نمایندگان را با گروهی از کودکان تشکیل می‌دهد که خواسته‌های عجیب و غریب و کودکانه دارند. هنس طرفدار صلح است و از جنگ می‌گریزد. او در یکی از جنگ‌ها از دشمن شکست می‌خورد و به اعدام محکوم می‌شود، ولی از زندان فرار می‌کند و به جزیره‌ای پناهنده می‌شود. مردم آن جزیره که از پادشاه‌شان ناراضی‌اند از هنس می‌خواهند که حاکم‌شان شود، اما او دوست ندارد و می‌خواهد یک انسان معمولی باشد. او در کارخانه‌ای مشغول به کار می‌شود و در همان‌جا در یک حادثه جانش را از دست می‌دهد. داستان پایان غم‌انگیزی دارد، ولی این به جاودانه شدنش کمک می‌کند ... .

«بتی جین لیفتن» Betty Jean Lifton نویسنده، کارگردان و مستندساز سرشناس، دربارهٔ کورچاک می‌گوید:

«زندگی انسان‌های بزرگ مثل افسانه‌ها دشوار اما زیبا است.» او در هولوکاست درگذشت با این‌که فرصتی برای فرار از این سرنوشت داشت. افسانه او از ۶ اوت سال ۱۹۴۲ و در اوایل مراحل انحلال نازی‌ها در ورشو آغاز شد، گرچه فداکاری او برای فرزندان بی‌بضاعت، مدت‌ها پیش از جنگ افسانه‌ای بود. هنگامی که آلمانی‌ها دستور تخلیه یتیم‌خانه معروف را دادند، کورچاک مجبور شد دویست کودک بی‌سرپرست را گردآوری و مراقبت کند. او آن‌ها را پای پیاده و با عزت به قطار هدایت کرد و به محل اسکانی برد که برای‌شان ترتیب داده شده بود. او نخستین روزنامه ملّی کودکان را راه‌اندازی کرد، به معلمان آموزش اخلاقی داد و در دادگاه‌های نوجوانان که از حقوق کودکان دفاع می‌کردند، فعالیت کرد. مهم‌ترین کتاب‌های او: «چگونه می‌توان عاشق کودک بود^۱» و «حق کودک برای احترام داشتن^۲» به والدین و معلمان نگاه نویی نسبت به روان‌شناسی کودک نشان می‌دهند. نسل‌هایی از کودکان تحت تأثیر کتاب‌های او پرورش یافتند، به‌ویژه داستان کلاسیک او با نام «پادشاه مت اول (هنس کوچولو)»، که از ماجراها و مصائب شاهزاده‌ای می‌گوید که آرزو دارد اصلاحاتی در جهان به ارمغان آورد.

کورچاک در لهستان همان اندازه محبوب بود که «پیتر پن» و «آلیس در سرزمین عجایب» در دنیای انگلیسی زبان بودند. در میانه دهه ۱۹۳۰، وی در رادیو برنامه‌ای داشت با نام «پزشک پیر»، که نکات اخلاق و حکیمانه‌ای را با طنز و شوخ طبعی ارائه می‌داد. گوش دادن به سخنان جذاب و ساده‌ی او باعث می‌شد شنوندگان احساس بهتری پیدا کنند. او در سال ۱۹۳۹ «جایزه صلیب نقره‌ای تولد لهستان^۳»، را دریافت کرد.

کورچاک باور داشت درون هر کودکی، بارقه‌ای از بهترین نکات اخلاقی هست که ظلمت و تاریکی را در بطن آدمی می‌تواند از میان بردارد. برای جلوگیری از خاموش شدن آن بارقه، باید کودکان را دوست داشت و به‌خوبی پرورش داد تا این امکان برای‌شان فراهم شود که به حقیقت و عدالت ایمان داشته باشند. او سال‌های عمرش را در محافظت از کودکان و یتیمان در برابر گرسنگی و بیماری گذراند.

کورچاک هنگامی که در اتاق گاز نازی‌ها بود، از پشت پنجره‌های بسته شده، دیگران را تماشا می‌کرد در حالی که سرش را بلند نگه داشته بود. به نظر می‌رسید این مرد که آرزویش نجات کودکان بود، شکست خورده و مانند داستان شاهزاده مت (هنس کوچولو)، در کوشش خود برای تبدیل جهان به مکانی بهتر، موفق نشده است. اما او به سبب پایبندی به اصول و باورها و وفادار ماندنش به کودکان، هنگامی که بیش از پیش به او نیاز داشتند و ترک نکردن آن‌ها، به نوعی به پیروزی دست یافت.

کورچاک نویسنده و روزنامه‌نگاری بود که دربارهٔ کودکان زخمی، یتیم و آوارهٔ خاور دور، یعنی از هیروشیما، کُره و ویتنام گزارش‌های فراوانی نوشت. کتاب‌های او دربارهٔ حقوق کودکان است تا آن‌ها را با میراث خود آشنا کند و سبب شود در جهانی بزرگ شوند که زیر فشار جنگ و زور نباشند.

یانوش کورچاک

پرورشگاهی که کورچاک در آن کار می‌کرد. او در اتاق زیر شیروانی این ساختمان که در جنگ جهانی دوم تخریب شد، زندگی می‌کرد. این پرورشگاه همچنان پابرجاست.

یانوش کورچاک

کورچاک از سال ۱۹۲۶، برای کودکان پرورشگاه مطالبی را به شکل هفتگی و با عنوان Mały Przegląd) Little Review) در روزنامه Nasz Przegląd) Our Review) منتشر می‌کرد. آخرین شماره این هفته‌نامه در اول سپتامبر ۱۹۳۹ انتشار یافت.

یانوش کورچاک

تندیس‌های یادبود کورچاک و کودکان در لهستان

یانوش کورچاک

سنگ مزار کورچاک در «تربلینکا»

«جایزه یانوش کورچاک»

«جایزه بین‌المللی دوسالانه ادبیات یانوش کورچاک^۴»، را بخش لهستانی ایبی IBBY در سال ۱۹۷۹ با یاد و خاطرهٔ یانوش کورچاک، مربی و نویسنده برجسته لهستانی پایه‌گذاری کرد. این جایزه را وزارت فرهنگ و هنر لهستان پشتیبانی مالی می‌کرد. هدف این جایزه، ترویج حقوق برابر کودکان و نوجوانان در جامعه است. جایزه دو بخش دارد: کتاب برای کودکان و کتاب دربارهٔ کودکان.

در بخش کتاب برای کودکان، داستان‌هایی بررسی می‌شوند که نوع‌دوستی، درک متقابل و یاری و دوستی را به کودکان سراسر جهان آموزش می‌دهند. برندگان این جایزه از نویسندگان برجسته سراسر دنیا بوده و هستند. برای نمونه، در سال ۱۹۹۸، بیست و هفت عنوان کتاب از ۱۵ کشور شرکت کرده بودند. کتاب Out-time or the Lion of Kauba نوشته Reinhardt Jung از اتریش و کتاب Sun on the ceiling نوشته Oleg F. Kurguzov از روسیه، دو برندهٔ جایزه یانوش کورچاک در این سال بودند. این دو، نویسنده و روزنامه‌نگار حرفه‌ای بودند.

Reinhardt Jung پژوهش‌های گسترده‌ای درباره‌ی حقوق بشر انجام داده و در کتابش که آمیخته‌ای از داستان‌نویسی و روزنامه‌نگاری است، دربارهٔ سرنوشت کودکان معلول در دورهٔ رژیم نازی تا به امروز سخن گفته است. او دیدگاه‌های قوی و محکمی را دربارهٔ جایگاه بشر و شجاعت کسانی که برای باور و ایمان‌شان ایستادگی و مقاومت می‌کنند، بازگو کرده است.

Oleg F. Kurguzov نیز با آمیخته‌ای از شعر و طنز، ضعف و ناتوانی انسان را از نگاه کودکان بسیار دل‌نشین و مطبوع به بحث و گفت‌وگو گذارده است.

همچنین جایزه ویژه به نویسنده و پزشک کودکان Lars H. Gustafsson از سوئد برای کتاب Discover Life و نویسنده کانادایی Annouchka Gravel Galuchko برای کتاب تصویری Sho and the demons of the deep اهدا گردید.

جوایز افتخاری نیز به دو کتاب تصویری The youngest frog اثر Murti Bunanta از اندونزی و Roses in my Carpets اثر Rukhsana Khan از کانادا اهدا شد. این سه کتاب احساسات و تزکیه را به‌خوبی توصیف کرده‌اند و سفری به درون و دورنمای انسانی دارند.

اکنون جایزه کورچاک هزار یورو است و برای نخستین‌بار، در سال ۲۰۱۸ این جایزه به آن افزوده شد تا به سازمانی که ایده‌های کورچاک را عملی کند، اهدا شود. گروهی از متخصصان حقوق کودک این فعالیت‌ها را داوری می‌کنند. این جایزه به مؤسسه Opre Roma، به مبلغ ده‌هزار یورو برای اجرای طرح‌هایش اهدا شد. نام شماری از افراد برجسته که از سال ۱۹۷۸ تاکنون این جایزه را دریافت کرده‌اند، به این شرح است:

۱۹۷۸ Andreas Mehringer
۱۹۷۹ Prof. Dr. Boguslaw Halikowski, Szczecin
۱۹۸۰ Prof. Dr. Shimon Sachs, Tel-Aviv
۱۹۸۳ Bella Abramowna Dizur, Riga
۱۹۸۵ Mirjam Akavia, Tel-Aviv
۱۹۸۶ Igor Newerly, Warschau
۱۹۸۷ Jüdische Gemeinde Gießen
۱۹۸۸ Prof. Dr. Józef Bogusz, Krakau
۱۹۸۸ Leon Harari, Kibbuz Maale Hachamisha
۱۹۸۸ Dr. Rafael Scharf, London
۱۹۹۰ Szmuel Gogol, Ramat Gan
۱۹۹۳ Ks. Arkadiusz Nowak, Piastów
۲۰۰۸ Itzchak Belfer, Tel-Aviv

یانوش کورچاک

تصویر نشان‌های جایزه یانوش کورچاک

معرفی و بررسی آثار کورچاک

برجسته‌ترین آثار کورچاک، داستان‌ها و مطالب آموزشی هستند که به چندین زبان ترجمه شده‌اند. کتابی از آثار او (از سال ۱۸۹۶ تا ۸ اوت ۱۹۴۲) منتشر شده که مجموعه آثار او برای کودکان و بزرگ‌سالان، قطعه‌های ادبی، مقاله‌های اجتماعی و آموزشی و یک اثر منتشر نشده از او را دربرمی‌گیرد. در مجموع بیش از بیست کتاب، ۱۴۰۰ متن، نزدیک به ۱۰۰ نشریه، و ۳۰۰ متن نسخه خطی یا متن از او به‌جای مانده است.

کتاب‌های کودکان

کورچاک بیش‌تر از افسانه‌ها برای بازگویی معضلات و مشکلات زندگی و لزوم اتخاذ تصمیم‌های مسئولانه بهره می‌برد. او در سال ۱۹۲۳، کتاب دو جلدی «پادشاه مت اول» (Król Maciuś Pierwszy) و «عاقبت پادشاه مت در جزیره کویر» (Król Maciuś na wyspie bezludnej) - که با نام «هنس کوچولو» به فارسی ترجمه شده - منتشر کرد. کتاب دربارهٔ شاهزاده‌ای است که با مرگ ناگهانی پدرش، به تخت سلطنت می‌رسد و می‌خواهد قوانین جهان را اصلاح کند.

در سال ۲۰۱۲، کتاب دیگری از کورچاک که در سال ۱۹۳۳ نوشته بود، به انگلیسی ترجمه شد با نام (Kajtuś Wizard) (Kajtuś czarodziej) کتاب ترسیمی از یک دانش‌آموز مدرسه‌ای است توانایی‌های جادویی به‌دست می‌آورد. داستانی مانند «هری پاتر»، اما بدون مدرسه‌ای برای آموزش دیدن. او باید یاد بگیرد از همه توانایی‌های خود به‌تنهایی بهره‌مند شود و آن‌ها را مهار کند.

کتاب دیگرکورچاک با نام The Persistent Boy، اقتباسی از زندگی‌ دانشمند فرانسوی «لوئی پاستور» برای کودکان است. بخش بسیاری از کتاب، به دوران کودکی و روابط پاستور با پدر و مادر آموزگاران و همکاران مدرسه می‌پردازد. این کتاب به‌روشنی قصد دارد پاستور را مانند الگویی برای خواننده کودک به تصویر بکشد و نشان دهد موفقیت‌های او، چه در کودکی و چه پس از تحصیلات علمی، به سبب استقامت، کوشش‌های بی‌امان و پشتکار او برای چیرگی بر محدودیت‌ها و مشکلات بوده است.

کتاب‌های آموزشی

کورچاک در نوشته‌های آموزشی خود، بیش‌تر تجربه‌هایش را در پیوند با کار با کودکان مشکل‌دار و سخت، در میان می‌گذارد. بعدها ایده‌های او را بسیاری از معلمان مانند «سیمون سولویویچ^۵» و «اریش دووزنروت^۶» گسترش دادند.

کتاب‌های درباره تنبیه‌های بدنی

هنگامی کورچاک در رویارویی با تنبیه‌های بدنی سخن می‌گفت که چنین رفتارهایی حق والدین یا حتی وظیفه آن‌ها به شمار می‌آمد. او در کتاب «حق کودک برای احترام داشتن^۷» (۱۹۲۵) نوشت: یک بزرگ‌سال را در شرایط غیرعادی می‌توان تنبیه کرد و زیر فشار قرار داد، در حالی‌که این رفتار درباره‌ی کودکان بسیار معمول و عادی است. نه‌تنها بزرگ‌سالان بلکه هرکسی که قدرتی دارد، می‌تواند رفتارهای ظالمانه و بی‌رحمانه نشان دهد، سخنانش را با زور تحمیل کند، افراد ضعیف را به اطاعت وادارد و کودکان را مجازات کند.

فهرست آثار یانوش کورچاک

کتاب‌های داستانی
Children of the Streets (Dzieci ulicy, Warsaw ۱۹۰۱)
Fiddle-Faddle (Koszałki opałki, Warsaw ۱۹۰۵)
Child of the Drawing Room (Dziecko salonu, Warsaw ۱۹۰۶, ۲^nd edition ۱۹۲۷) – partially autobiographical
Mośki, Joski I Srule (Warsaw ۱۹۱۰)
Józki, Jaśki I Franki (Warsaw ۱۹۱۱)
Fame (Sława, Warsaw ۱۹۱۳, corrected ۱۹۳۵ and ۱۹۳۷)
Bobo (Warsaw ۱۹۱۴)
King Matt the First (Król Maciuś Pierwszy, Warsaw ۱۹۲۳) ISBN 1-56512-442-1
King Matt on a Deserted Island (Król Maciuś na wyspie bezludnej, Warsaw ۱۹۲۳)
Bankruptcy of Little Jack (Bankructwo małego Dżeka, Warsaw ۱۹۲۴)
When I Am Little Again (Kiedy znów będę mały, Warsaw ۱۹۲۵)
Senat szaleńców, humoreska ponura (Madmen’s Senate, play premièred at the Ateneum Theatre in Warsaw, ۱۹۳۱)
Kaytek the Wizard (Kajtuś czarodziej, Warsaw ۱۹۳۵)
کتاب‌های آموزشی
Momenty wychowawcze (Warsaw, ۱۹۱۹, ۲^nd edition ۱۹۲۴)
How to Love a Child (Jak kochać dziecko, Warsaw ۱۹۱۹, ۲^nd edition ۱۹۲۰ as Jak kochać dzieci)
The Child’s Right to Respect (Prawo dziecka do szacunku, Warsaw, ۱۹۲۹)
Playful Pedagogy (Pedagogika żartobliwa, Warsaw, ۱۹۳۹)
کتاب‌های دیگر
Diary (Pamiętnik, Warsaw, ۱۹۵۸)
Fragmenty Utworów
The Stubborn Boy: The Life of Pasteur (Warsaw, ۱۹۳۵)

افزون بر ساخت نمایش، اپرا، برنامه تلویزیونی و فیلم با اقتباس از آثار کورچاک، شماری کار نیز درباره زندگی او هست که یا از او الهام گرفته شده یا از او همچون یک شخصیت بهره گرفته شده. این آثار عبارت است از:

کتاب‌ها

Milkweed by Jerry Spinelli (۲۰۰۳) – Doctor Korczak runs an orphanage in Warsaw where the main character often visits him
Moshe en Reizele (Mosje and Reizele) by Karlijn Stoffels (۲۰۰۴) – Mosje is sent to live in Korczak’s orphanage, where he falls in love with Reizele. Set in the period ۱۹۳۹-۱۹۴۲. Original Dutch, German translation available. No English version as of ۲۰۰۹.
Once by Morris Gleitzman (۲۰۰۵), partly inspired by Korczak, featuring a character modeled after him
Kindling by Alberto Valis (Felici Editori, ۲۰۱۱), Italian thriller novel. The life of Korczak through the voice of a Warsaw ghetto’s orphan. As of ۲۰۱۹, no English translation.
The Time Tunnel: Kingdom of the Children by Galila Ron-Feder Amit (۲۰۰۷) is an Israeli children’s book in the Time Tunnel series that takes place in Korczak’s orphanage.
The Book of Aron by Jim Shepard (۲۰۱۵) is a fictional work that features Dr. Korczak and his orphanage in the Warsaw Ghetto as main characters in the book.
The Good Doctor of Warsaw by Elisabeth Gifford (۲۰۱۸), a novel based on a true story of a young couple who survived the Warsaw ghetto and of Dr Korczak and his orphanage.

نمایش‌ها

Dr Korczak and the Children by Erwin Sylvanus (۱۹۵۷)
Korczak’s Children by Jeffrey Hatcher (۲۰۰۳)
Dr Korczak’s Example by David Greig (۲۰۰۱)^[^۲۹^]
The Children’s Republic A play based on the life and work of Yanusz Korczak (۲۰۰۸) by Elena Khalitov, Harmony Theatre Company and School
The Children’s Republic by Hannah Moscovitch (۲۰۰۹)
“Loving Every Child: Wisdom for Parents” Edited by [Sandra Joseph] korczak.org.uk
“Chlodnagaden nr. ۳۳” By Rober Parr with music by Michael Ramløse, Teatret Fair play (Eng: The Fair Play Theater)^[^۳۰^]
“Monsieur Fugue” (۱۹۶۷) by Liliane Atlan is based in part on the story of Korczak^[^۳۱^]

موزیکال

Facing the wall – Janusz Korczak by Klaus-Peter Rex and Daniel Hoffmann (۱۹۹۷) presented by Music-theatre fuenf brote und zwei fische, Wülfrath
Korczak ^[^۳۲^] by Nick Stimson and Chris Williams (۲۰۱۱) presented by Youth Music Theatre UK at the Rose Theatre, Kingston in August ۲۰۱۱.

فیلم‌ها

Sie sind frei, Dr. Korczak [de] (The Martyr), written by Ben Barzman and Alexander Ramati, directed by Aleksander Ford (۱۹۷۵)
Korczak, written by Agnieszka Holland, directed by Andrzej Wajda (۱۹۹۰)
Uprising (۲۰۰۱) directed by Jon Avnet, written by Avnet and Paul Brickman. Palle Granditsky portrayed Korczak.
The Zookeeper’s Wife (۲۰۱۷), directed by Niki Caro. Arnošt Goldflam played Korczak.

تلوزیون

Studio ۴: Dr Korczak and the Children – BBC adaptation of Sylvanus’s play, written and directed by Rudolph Cartier (۱۳ March ۱۹۶۲)

موسیقی

Korczak’s Orphans – opera, music by Adam Silverman, libretto by Susan Gubernat (۲۰۰۳)
Kaddish – long poem/song by Alexander Galich (۱۹۷۰)
King Mattias I – opera, music by Viggo Edén, from writings by Korczak, given World Premiere at Höör’s Summer Opera (Sweden) on ۹ August ۲۰۱۲.
‘The Little Review’ from album ‘Where the Darkness Goes’, Awna Teixeira, ۲۰۱۲
Janusz – piece for piano, music by Nicola Gelo (۲۰۱۳)