من به‌تنهایی خیابان را نمی‌توانم تَرک کنم
نخستین‌بار در سال 2011 (1390 ش.)، به ابتکار «کنسرسیوم کودکان خیابان»[1]، دوازده آوریل، «روز جهانی برای کودکان خیابان»[2] نام‌گذاری شد. هدف نام‌گذاری این روز، دادن آگاهی درباره‌ی پدیده‌ی نقض حقوق کودکان خیابان و آسیب‌هایی است که این کودکان در سراسر جهان با آن‌ها روبه‌رو هستند. این روز برای میلیون‌ها کودک در خیابان‌های سراسر جهان و پشتیبانان آن‌ها، زمینه‌ای فراهم می‌کند تا درباره‌ی حقوق‌شان سخن بگویند.
«کنسرسیوم کودکان خیابان» درباره‌ی هدف نام‌گذاری این روز می‌گوید:
«با نام‌گذاری این روزِ جهانی برای کودکان خیابان، ما به دولت‌های سراسر جهان پیامی می‌فرستیم.
بیش‌تر این کودکان از حقوق سرشتی و ابتدایی خود، مانند مراقبت‌های بهداشتی، بهره‌مندی از عدالت هنگام آسیب دیدن، آزار و اذیت نشدن، محروم می‌شوند. (چیزهایی که برای بیش‌تر ما معمولی و در دسترس هستند.) این محرومیت می‌تواند و باید دگرگون شود.»
اگرچه بیش‌تر کشورها «عهدنامه حقوق کودک سازمان ملل متحد» را امضا و تصویب کرده‌اند و برای ادغام همه این حقوق در قوانین ملّی خود متعهد هستند، همچنان حقوق کودکان در بسیاری از کشورها نقض می‌شود، و کودکان خیابان گروهی هستند که بیش‌ترین آسیب را می‌بینند.
در سال 2017، کنسرسیوم کودکان خیابان برای جلب توجه دولت‌ها به این موضوع، شیوه‌نامه چهار مرحله‌ای را منتشر کرد. این شیوه‌نامه، «اعلامیه همگانی شماره بیست‌ویک سازمان ملل متحد درباره‌ی کودکان در موقعیت‌های خیابانی»[3] را در چهار مرحله خلاصه می‌کند:
- گام نخست: تعهد به برابری
حق كودكان خیابانی برای بهره‌مندی از حقوقی همانند با دیگران را به رسمیت بشناسید و آن را در قانون بازتاب دهید.
- گام دوم: از همه كودكان محافظت كنید
از كودكان خیابانی در برابر خشونت و سوءاستفاده محافظت كنید و از دسترسی آن‌ها به عدالت، هنگام آسیب‌دیدن مطمئن شوید.
- گام سوم: دسترسی به خدمات
دسترسی کودکان خیابان به خدمات ضروری را مانند دیگر کودکان، فراهم کنید. بهره‌مندی از خدمات بیمارستان‌ها و آموزشگاه‌ها را برای آن‌ها ممکن کنید تا آنان نیز به همه‌ی ظرفیت‌های خود بتوانند دست‌یابند.
- گام چهارم: ایجاد راه‌ِحل‌های تازه
خدمات و فرصت‌های ویژه‌ای فراهم کنید که فراخورِ نیازها و استعدادهای کودکان خیابان و چالش‌های زندگی آن‌ها باشد.
اکنون که مردم سراسر جهان با بحران همه‌گیر «کووید-19» روبه‌رو هستند، کودکان خیابان بیش از پیش به آسیب‌های جسمی و روحی و باز ماندن از حقوق بنیادی خود دچار می‌شوند. این بحران از یک‌سو، لزوم رعایت «فاصله‌‌گذاری فیزیکی»[4]، کمک‌رسانی و پشتیبانی سازمانهای مردم نهاد (سمن) و کنشگران محلّی را دچار آشفتگی کرده، و از سوی دیگر، سلامت این کودکان به‌سبب حضور در خیابان‌ها، همچنان آسیب‌پذیر است.
بسیاری از خدمات آموزشی، درمانی و بهداشتی که پیش از این با همبستگی اجتماع‌های محلّی و سازمانهای مردم نهاد در دسترس این کودکان بود، اکنون محدودتر و در بسیاری موارد به‌سبب در دسترس نبودن آن‌ها، قطع شده است. این موضوع نقش دولت‌ها را برای رسیدگی به وضعیّت بهداشت و سلامت کودکانی که به هر علت در خیابان هستند، و در نظر گرفتن برنامه‌هایی ویژه برای حفاظت از سلامت جسمی و روحی آن‌ها، بیش از گذشته آشکارتر می‌کند.
با کودکان کتاب بخوانیم
از گام‌های نخست برای شناخت اهمیّت رعایت برابری حقوق کودکان، آشنایی با «عهدنامه حقوق کودک سازمان ملل متحد» در همه شرایط است. روز جهانی برای کودکان خیابان، زمینه‌ای برای معرفی کتاب‌هایی با این موضوع و خواندن کتاب‌های مناسب برای کودکان را می‌تواند فراهم کند. خواندن این کتاب‌ها به‌همراه کودکان، سبب می‌شود اهمیّت رعایت این حقوق و وجود ضمانت اجرای آن‌ها در قانون برای همه‌ی کودکان را بهتر بشناسیم. کتاب «حق دارم کودک باشم»[5] با زبانی شاد و تصویر‌های گویا از معنی حق برای کودکان می‌گوید. مترجم کتاب، «مهناز کاظمی» در مقدمه آن آرزوی زیبایی را برای خوانندگان کودک کتاب نوشته است:
«باشد که گوش‌های‌شان برای شنیدن صدای حق، زبان‌شان برای فریاد حق و قلب‌شان برای رعایت حق وسعت یابد.»
شاید هیچ چیز مانند خواندن کتابی که خواننده را با نگرانی‌ها و آرزوهای کودکان خیابان همراه کند، آن‌هم در وضعیّتی آشنا، اهمیّت پشتیبانی از حقوق کودکان در وضعیت دشوار را یادآور نشود. کتاب «چتری با پروانه‌های سفید» درباره‌ی نگرانی‌ها و آرزوهای کودکانه در شرایط آشنای کشور ما است. بُرش‌هایی از زندگی واقعی با رویدادهای ملموس که با یکدیگر پیوند دارند و در نقطه‌ای به هم می‌رسند. [6]، [7]
با بهره‌گیری از:
https://streetchildrenday.org/the-four-steps-to-equality/
- Consortium for Street Children (CSC)
- The International Day for Street Children
- General comment no. 21 (2017) on children in street situations https://digitallibrary.un.org/record/1304490?ln=en
- Physical distancing