گویندگان اولیه‌ی قصه‌های عامیانه حرف‌های گنگ، نامفهوم و عجیب‌وغریب به زبان نمی‌آوردند و شنونده را به حیرت و تعجب وانمی‌داشتند. آن‌ها واقعیت را به زبانی بسیار ساده اما عمیق و لطیف بیان کرده‌اند و حتی یک واژه یا یک جمله را بیهوده و بی‌نتیجه نگفته‌اند. عده‌ی زیادی از مردم که به‌دست آوردن کوچک‌ترین موفقیت در زندگی برای آن‌ها از محالات روزگار بوده است، درهمراهی با قصه‌های عامیانه هر کار مشکل و حل نشدنی را با آمیختن به معجزه و کارهای شگفت، برای‌شان عملی می‌شد.
انسان‌ها، جادوگران، دیوان، گیاهان، حشرات. حیوانات، سنگ‌ها، اشیاء و تمام چیزهایی که در قصه‌های عامیانه از آن‌ها نام بُرده شده، هریک دارای رمزی است. دربارهٔ افراد، اشیاء یا حیوانی که در قصه آمده است، باید اندیشید و راز و رمز آن‌ها را پیدا کرد تا با درک مفهوم آن، قصه شیرین و ثمربخش گردد. برای مثال، در قصهٔ «پند یک‌صد تومان» خواننده باید بداند که منظور از وزغ، زنی فوق‌العاده زشت است که همسر دیو است. یا در قصه‌های «بز لنگی» و «بن‌دار»[1] فرزندی است که با نذر و نیاز، غیر طبیعی و به‌سختی پا به این جهان می‌گذارد، و هیچ‌گونه کار سازنده‌ای انجام نمی‌دهد و پر خور است و آن‌قدر می‌خورد که یک شهر یا روستا را با هرچه در آن است، به نابودی می‌کشاند. چنین رمزها و رازها در قصه‌های همهٔ کشورها دیده می‌شوند، اما در قصه‌های برخی از کشورها که مردم آن ظلم و ستم بیش‌تری را تحمل کرده و در خفقان بیش‌تری به‌سر برده‌اند، این رمز و راز، پیچیده‌تر، عمیق‌تر و لطیف‌تر است.
در سایت کتابک بخوانید: داستان های اساطیری ایران باستان برای نوجوانان
خوانندگان افسانه‌ها باید بدانند که دیو، اژدها، سیمرغ و دیگر جانورانی که در قصه‌ها آمده‌اند، تنها یک جانور نیستند، هریک می‌توانند نشانه و رمزی اجتماعی داشته باشند. برای مثال اژدها رمز آدمی بد و سیمرغ رمز آدمی خوب و نیرومند است.
زبان گفتار و رمزها، با آن که هردو برای بیان مکنونات ضمیر و اظهار احساسات، پدید آمده بودند، اما در دو جهت مختلف رشد و تکامل یافتند. زبان گفتار به خدمت انسان ظاهری در آمد و زبان رمز به‌خدمت انسان باطنی. زبان گفتاری واضح و شنیدنی است، اما زبان رمزی در خدمت انسانی است که باطنش دیده نمی‌شود، و معلوم نیست در باطن چنین شخصی چه می‌گذرد. این زبان باطنی همان زبان پیچیده و درک نشدنی در بسیاری از قصه‌هاست.[2]
ملل گوناگون، اساطیر گوناگون ساخته‌اند، همچنان که افراد مختلف رؤیاهای مختلف دارند، اما با همه‌ی تفاوت‌های آشکاری که در رؤیاها و اساطیر می‌بینیم، وجه اشتراکی در همه‌ی آن‌ها هست؛ همه به زبان سمبولیک گفته و نوشته شده‌اند. زبان سمبولیک زبانی است که تجربیات درونی و احساسات و افکار را به شکل پدیده‌های حسی و وقایعی در دنیای خارج بیان می‌کند و منطق آن با منطق معمول و روزمرهٔ ما فرق دارد. منطقی که از مقوله‌های زمان و مکان تبعیت نمی‌کند و بر عکس، تحت تسلط عواملی چون درجه‌ی احساسات و تداعی معانی است.
خرید کتاب افسانه‌های این‌ور آب و افسانه‌های آن‌ور آب
این زبان را تنها زبان بین‌المللی و همگانی نژاد انسان می‌توان دانست؛ چون در همهٔ نژادها و فرهنگ‌های گوناگون و در تمام طول تاریخ، مفهوم یکسانی داشته است. دستور و نحو این زبان خاص است و با درک و فهمیدن رؤیاها، اساطیر و قصه‌ها، فرا گرفتن آن لازم است: اسطوره مانند رؤیا عقاید و افکار فلسفی و مذهبی و وقایعی را که در زمان و مکان معینی روی داده‌اند و نیز تجربیات روانی مهم انسان را به زبان سمبولیک بیان می‌کند. اگر معنای واقعی اساطیر را نتوانیم درک کنیم، مجبوریم آن‌ها را تصاویری پیش پا افتاده و بَدَوی از تاریخ دنیا بدانیم و در بهترین تعبیر ممکن، آن‌ها را فراورده‌هایی شاعرانه و زیبا از تخیل انسانی بدانیم، و این عقیده‌ای است که کم‌وبیش اکثریت مردم آن را قبول دارند.
اکنون به معنا و مفهوم فلسفی یا مذهبی اساطیر اهمیت بیش‌تری داده می‌شود، و داستان ظاهری آن فقط سمبولی از معنای حقیقی آن است. ظاهر بسیاری از اساطیر نیز فقط محصول ساده‌ای از تخیل فوق‌العاده‌ی مردمان بَدَوی نیست، بلکه محتوای خاطرات واقعی از گذشته‌ها است (در حفاری‌های اخیر، واقعیت تاریخی بعضی از اساطیر به ثبوت رسیده است).[3]
روان‌کاوانی که پی به راز و رمز قصه‌های عامیانه می‌برند، چیزی جدا از آن‌چه افراد عادی درک می‌کنند از قصه‌ها می‌فهمند. لذتی که آن‌ها از درک این قصه‌ها می‌برند، بسیاری از آن بی‌خبرند و بویی نبرده‌اند.
قصه‌های عامیانه از فشارهای درونی افراد تراوش کرده است، از این رو با روح و روان آدمیان سروکار دارند. پی بردن به نظریات و افکار چنین افرادی که در گذشته به آنان ظلم و ستم شده، کار هرکسی نیست.
تجزیه‌وتحلیل و آشکار کردن موضوع‌های پیچیده و رمز قصه‌های عامیانه، به عهدهٔ روان‌کاوانِ علاقه‌مند به قصه‌های عامیانه است. روان‌کاوان قصه‌ها را موشکافانه بررسی می‌کنند و نکات گنگ و مبهم آن‌ها را آشکار می‌سازند.
تا هنگامی که یکایک قصه‌های عامیانه تقسیم و دسته‌بندی نشود و نکات پُر رمز و راز آن مفهوم نگردد، این قصه‌ها، گنگ و بی‌ثمر باقی خواهد ماند.
مارگریت لوفلر- دلاشو، دانشمند فرانسوی در کتابی که در سال 1950 میلادی نوشته، یادآوری می‌کند:
همه چیز تغییر کرده است، اما آیا این بدین معناست که ما با افسانه‌های کهن بیگانه شده‌ایم و آن‌ها دیگر برای ما معنایی ندارند؟ برعکس آن افسانه‌ها گرچه کهنه شده و از رونق افتاده‌اند، اما هنوز ثمربخش و کارسازند و همچون الگوها و شاکله‌های در اعمال و سلوک و معاملات ما به‌کار می‌آیند و استفاده می‌شوند.[4]
:از روان‌شاد منوچهر سلیمی، درسایت کتابک بخوانید
افسانه‌های کودکان و ریشه‌های تاریخی آن
تعریف و طبقه‌بندی افسانه‌ها و قصه‌های عامیانه
پيدايش قصه‌ها و افسانه‌ها و اساطير
منابع
- الیاده، میرچا. (1367). «افسانه و واقعیت»، ترجمه نصرالله زنگویی، تهران: پاپیروس.
ــــــــــــــ (1363). «چشم‌اندازهای اسطوره»، ترجمه جلال ستاری، تهران: توس.
- باستید، روژه. (1370). «دانش اساطیر»، ترجمه جلال ستاری، تهران: توس.
- بتلهایم، برونو. (1368). «کاربردهای افسون: مفهوم و اهمیت افسانه‌های جن و پری از نظر رشد روانی و اعتلای فکری کودک»، ترجمه و توضیح کاظم شیوا رضوی، تهران: کاظم شیوا رضوی.
-سرکاراتی، بهمن (1357). «بنیان اساطیری حماسه ملی ایران»، دانشکده ادبیات و علوم انسانی. شماره 125
- پراپ، ولادیمیر، (1371). «ریشه‌های تاریخی قصه‌های پریان؛ بررسی ساختاری وتاریخی قصه‌های پریان»، ترجمه فریدون بدره‌ای. تهران: توس.
- پلووسکی، آن. (1364). «دنیای قصه‌گویی» ترجمه محمدابراهیم اقلیدی، تهران: سروش.
- تاس، جان پوپر (1370). «تاریخ جامع ادیان»، ترجمه علی‌اصغر حکمت، تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
- جعفرنژاد، آتش (گردآورنده)، (1361). «39 [سی ونه] مقاله درباره ادبیات کودکان»، تهران: شورای کتاب کودک.
- زیگلر، ایزابل. (1368). «هنر نویسندگی خلاق»، ترجمه خداداد موقر، تهران: پانوس.
- سلیمی، منوچهر. (1372). «قصه‌های عامیانه مردم ایران»، تهران: منوچهر سلیمی.
- «عهد جدید (انجیل)»، لوقا، باب 11، انتشارات دارالسلطنه لندن.
- فروم، اریک. (1355) «زبان از یاد رفته» ترجمه ابراهیم امانت، تهران: مروارید؛ موسسه انتشارات فرانکلین.
- لوفلر- دلاشو، مارگریت. (1364). «زبان رمزی افسانه‌ها»، ترجمه جلال ستاری، تهران: توس.
ــــــــــــــــــــــ (1366). «زبان رمزی قصه‌های پریوار». ترجمه جلال ستاری، تهران: توس.
- نیشابوری، ابراهیم بن منصور. (1340). «قصص الانبیاء نیشابوری». به اهتمام حبیب یغمایی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- هینلز، جان راسل. (1373). «شناخت اساطیر ایران»، ترجمه ژاله آموزگار، احمد تفضلی، بابل: نشر آویشن، تهران: نشر چشمه.