ایرانک، بانک اطلاع رسانی فرهنگ و ادبیات کودکان ایران، ۲۱ آبان وارد پنجمین سال فعالیت خود شد. فعالیتی با هدفی بزرگ و البته در بستری از محرومیت‌ها و بی مهری‌ها. ایرانک تنها بانک اطلاعات فرهنگ و ادبیات کودکان ایران و منطقه خاور میانه است. اما ایرانک چیست و چرا به وجود آمده است؟
در طول بیشتر از یک دهه فعالیت موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان، ده ها هزار سند و یافته از زندگی گذشته کودکان ایرانی گردآمده است. تجربه‌هاى پژوهشى موسسه نشان مى‌دهد که قلمرو زندگى و فرهنگ کودکان و نوجوانان در ايران و در بخش‌هاى بزرگى از جهان همچنان ناشناخته و دور از دسترس است. بانک اطلاعات فرهنگ و ادبيات کودکان ايران برای در دسترس قرار دادن این سندها و یافته ها شکل گرفته تا پژوهشگران، دانشجويان، استادان، نويسندگان، تصويرگران و همه دست‌اندرکاران فرهنگ و ادبيات کودکان که نياز به چنين يافته‌هايى دارند، بتوانند به آن‌ها دسترسی پیدا کنند.
برای بیشتر دانستن درباره وضعیت کنونی و برنامه‌های آینده ایرانک، با فرزانه طاهری کارشناس ارشدکتابداری، سرپرست کتابخانه تحقیقاتی موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان ایران و مدیر ایرانک بانک به گفت‌وگو نشستیم:
- ایرانک اکنون چهار سال فعالیتی دشوار و نفس گیر را پشت سر می گذارد. دراین مدت تا چه اندازه به هدف‌های خود دست یافته است؟
اگر به هدف‌های نخستین و اصلی راه اندازی این بانک اطلاعات در ۴ سال پیش نگاه کنیم، می توانم بگویم ما به آرمان‌های خود دست یافته ایم. هدف‌هایی مانند فراهم کردن امکان دستیابی یک جا به اطلاعات گسترده در زمینه فرهنگ و ادبیات کودکان ایران، در هر زمان و هر مکان و امکان سفارش online اطلاعات و برقراری ارتباط دو سویه بین کاربران و اطلاع رسانان. البته ادامه کار ایرانک پس از ۴ سال با توجه به تمامی مشکلات و بار مالی که برای موسسه داشته، نشان دهنده ضرورت اجرایی شدن چنین طرحی و طرح های مشابه آن در ایران است.
اما از نظر ما با تجربه ها و دانشی که امروز داریم و به طور کلی با توجه به ماهیت فعالیت‌هایی مانند این پروژه، ایرانک تاکنون مراحل آزمایشی خود را طی کرده است. ایرانک تاکنون ابزاری بوده برای امکان‌سنجی فعالیت‌های اطلاع رسانی در زمینه فرهنگ و ادبیات کودکان ایران و بررسی رفتارهای شیوه کوشش پژوهشگران حوزه فرهنگ و ادبیات کودکان ایران برای دستیابی به اطلاعات.
ایرانک، بانک اطلاعاتی بود که باید بوجود می‌آمد، جایش در بستر اطلاع رسانی فرهنگی کشور خالی بود و البته هنوز هم هست چون هنوز هم هیچ نهادی به این مهم نپرداخته است. اما برای ادامه کار قطعا باید به بازسازی، تکمیل و توسعه کار بیاندیشیم. برخی روزها فکر می‌کنم اگر توان مالی و نیروی انسانی موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان بیش از این بود و این بانک اطلاعاتی می توانست در یک حرکت روشمند و معمول مراحل رشد و توسعه را طی کند قطعا تا به حال ما امکان ارایه بهتر اطلاعات و البته در حجم بیشتر را داشتیم. خوشبختانه با توجه به اهمیت این طرح برای مسولان موسسه هیچگاه کار روی این بانک اطلاعاتی متوقف نشده است.
ایرانک اکنون در چه وضعیتی قرار دارد؟
ما به رشد و توسعه این بانک و رفع کمبودهای آن می‌اندیشیم. بنابراین اکنون اگر اصلاحی روی اطلاعات وارد شده در بانک که بیش از ۱۳ هزار رکورد اطلاعاتی است، نیاز باشد انجام می‌دهیم، اما رکورد جدیدی به ایرانک بانک اضافه نمی‌کنیم. گروه نرم افزاری موسسه در یک سال گذشته روی بستر جدید نرم افزاری این بانک اطلاعات مطالعه می‌کردند. بستر مورد نظر انتخاب شده است. هم اکنون روی ساختار اطلاعاتی، افزایش پایگاه‌ها و ساختار نرم افزاری جدید این بانک اطلاعاتی کار می‌شود.
- دستاوردهای ایرانک تاکنون چه بوده است؟
دستاوردهای این بانک اطلاعاتی برای موسسه شناخت بیشتر از جامعه پژوهشی فرهنگ و ادبیات کودکان در ایران و دستیابی به اطلاعات بیشتر و آشنایی با افراد و نهادهایی در ایران و خارج از ایران است که در این زمینه فعالیت می‌کردند. البته دستاورد ایرانک برای جامعه احتمالا دستیابی به اطلاعات برای انجام فعالیت‌های فرهنگی و پژوهشی و یا پیدا کردن یاد نوشت های خاطره انگیز دوران کودکی بوده است. جالب است بدانید ما در زمینه‌های مختلف مربوط به کودک و نوجوان و گاه دور از زمینه فعالیت خود بانک، مکاتبات بسیاری داشتیم. یعنی برخی پرسش‌ها به طور مستقیم به زمینه کاری ما مربوط نبود اما کاربران ما را مرجعی برای پاسخگویی به تمامی پرسش‌ها درباره کودکان و نوجوان در گذشته و حال می‌دانستند و کمک فکری می خواستند. بسیار پیش آمده که ما به عنوان نهادی راهنما و اطلاع رسان و پیوند دهنده جزیره‌های دور از هم در زمینه مسائل مربوط به کودک و نوجوان عمل کرده‌ایم. در احساس ضرورت راه اندازی پایگاهایی همچون کتابک: پنجره ای رو به جهان خواندن و هدهد از طرف موسسه، تقریبا ۲ سال پس از راه اندازی ایرانک بانک، هم تجربه‌ها و بازخوردهای ایرانک نقش داشت.
- پشتیانی و استقبال مراکز دانشگاهی از ایرانک چگونه است؟
تقریبا هیچ. می‌دانید که چند دانشگاه معتبر کشور پیشنهاد برگزاری دوره تحصیلات تکمیلی را در رشته ادبیات کودکان و نوجوانان به وزارت آموزش عالی ارائه داده اند و درخواست یکی از این دانشگاه ها هم مورد تایید قرار گرفته‌است. برای برگزاری بهتر این دوره‌ها قطعا دانشجویان آن نیاز به منابع مطالعاتی دارند. در مورد دسترسی به منابع خارجی و اطلاع رسانی درباره آن‌ها دانشگاه ها تقریبا مشکلی ندارند . اما منابع اطلاعاتی در مورد ادبیات کودکان و نوجوانان کشورمان بسیار محدود و تقریبا غیر قابل دسترسی است. موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان با بیش از یک دهه پژوهش که به شناسایی و گردآوری این منابع از بعد تاریخی پرداخته است، به جرات تنها نهادی است که توانسته است پاسخگوی بخشی از مشکلات این مراکز دانشگاهی در ایران باشد. این اطلاعات نخست از طریق کتاب های "تاریخ ادبیات کودکان ایران" در دسترس علاقه مندان و پژوهشگران قرار گرفت و چون در فضای بسیار کوچک موسسه قادر به دادن خدمات اطلاع رسانی به پژوهشگران نبودیم، با استفاده از فن آوری‌های جدید، بانک اطلاعات را برای اطلاع‌رسانی تحت وب راه اندازی کردیم. فکر می‌کردیم با جدی شدن عرصه پژوهش در این رشته و در جایی که رشته دانشگاهی آن نیز بوجود آمده حساسیت‌ها نسبت به اطلاع رسانی در این حوزه نیز بیشتر می‌شود. اما این فرضیه ما غلط از آب در آمد. جالب است بدانید که در تماس با این مراکز متوجه شدیم که برخی از آن ها حتی از وجود چنین بانک اطلاعاتی بی اطلاع بوده اند و شاید دقیق تر بگویم اصلا از وجود چنین موسسه‌ای که در این زمینه فعالیت می‌کند بی خبر بودند. البته پس از این تماس ها هم وضع بهتر نشد. من دست کم به عنوان یک کتابدار که در کتابخانه‌های دانشگاهی نیز فعالیت داشته‌ام هنوز از این نگاه غیر اصولی به راه اندازی یک رشته دانشگاهی بدون توجه به فاکتورهای پشتیبانی اطلاعاتی و اطلاع رسانی آن و ارزیابی داده های موجود پیش از ارایه طرح ها متعجب هستم.
- طیف مخاطبان بالقوه ایرانک بسیار گسترده است. تاکنون چه گروهی بیشتر به ایرانک مراجعه کرده اند؟
با اینکه فکر می‌کردیم بیشتر کاربران این بانک از میان اساتید دانشگاه و دانشجویان باشند، بیشترین درخواست اطلاعات را از طرف افراد مستقل علاقه مند به این موضوع داشته ایم. بسیار تلاش کردیم با ارتباط با مراکز آسان کننده اطلاع‌رسانی در ایران همچون شورای عالی اطلاع رسانی، دانشگاه‌ها، وزارتخانه‌های مرتبط، امکان دسترسی به اطلاعات با هزینه‌های پایین را به ویژه برای دانشجویان فراهم کنیم اما تا کنون موفق نبوده ایم.
- برنامه‌های آینده موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان ایران برای ایرانک چیست؟
اکنون دو برنامه هم زمان را پیش می بریم، یکی توسعه اطلاعاتی و یکی بستر سازی فنی بهتر برای ایرانک بانک. البته کار بسیار دشوار است و امیدواریم برای پیشرفت و سریع تر شدن کارها بتوانیم از پشتیبانی معنوی و مالی علاقه مندان به این موضوع برخوردار شویم. مشارکت علاقه مندان و دارندگان آرشیوهای شخصی در این حوزه موضوعی می تواند سهمی بسیار در پربار شدن این‌گونه فعالیت‌ها داشته باشد. کمک‌ها در قالب ایجاد امکان شناسایی و دستیابی کارشناسان موسسه به منابع نوشتاری، دیداری، شنیداری و حتی اشیا مرتبط با فرهنگ و ادبیات کودکان ایران و زندگى کودکان که خود شامل حوزه‌هايى مانند بهداشت، آموزش و پرورش، حقوق کودک، كار کودکان، هنر و فرهنگ، پوشاک، سرگرمى‌ها و بازیچه‌ها و ده‌ها مقوله ديگر مى تواند باشد. موسسه همواره اعلام کرده است این‌گونه منابع در موسسه با نام مالک اصلی منبع نگهداری و با نام او در آینده اطلاع رسانی خواهد شد، تا هم زمینه گردآوری و حفظ و نگهداری این منابع در شرایط بهتر فراهم گردد و هم بتوانیم به عنوان یک موسسه پژوهشی نمایی کامل‌تر از زندگی فرهنگی – اجتماعی کودکان سرزمین‌مان را به این نسل و نسل های آینده ارائه دهیم.