باغبان باغ الفبا: به بهانه سالروز درگذشت جبار باغچه‌بان

امروز در تقویم ایرانی، سالروز درگذشت جبار باغچه‌بان، بنیانگذار نخستین کودکستان و نخستین مدرسه ناشنوایان ایران در تبریز است. وی همچنین نخستین مؤلف و ناشر کتاب کودک در ایران محسوب می‌شود.

خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - میرزا جبار عسگرزاده معروف به جبار باغچه‌بان در سال ۱۲۶۴ در ایروان پایتخت کنونی جمهوری ارمنستان چشم به جهان گشود. جدش از مردم تبریز  یا ارومیه بود. وی ابتدا در تبریز کودکستانی را تحت عنوان «باغچه اطفال» دایر کرد و به همین دلیل خود را باغچه‌بان نامید.

باغچه‌بان مدرسه ناشنوایان را در سال ۱۳۰۳ با وجود مخالفت‌های بسیار از جمله مخالفت دکتر محسنی، رئیس فرهنگ وقت در تبریز دایر کرد. این کلاس در کنار باغچه اطفال باغچه‌بان در کوچه انجمن در ساختمان معروف به عمارت انجمن تأسیس شد.

وی از سال ۱۳۰۷ خورشیدی با وجود دشواری‌های وسیع چاپ و کلیشه، چاپ کتاب‌های ویژه کودکان را با نقاشی‌هایی که خود می‌کشید آغاز کرد. یکی از کتاب‌های وی با عنوان «بابا برفی» از سوی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به چاپ رسیده و شورای جهانی کتاب کودک آن‌را به عنوان بهترین کتاب کودک انتخاب کرد.

باغچه‌بان در سال ١٣١٢ خورشیدی به تهران آمد و دبستان کرولال ها را تأسیس کرد. وی همچنین در سال ١٣١٢ دستگاهی اختراع کرد که کرولال‌ها از طریق دندان و حس استخوانی قادر به شنیدن می‌شدند. این دستگاه پس از تکمیل شدن به نام «تلفن گنگ» در اداره ثبت اختراعات به ثبت رسید.

میرزا جبار عسگرزاده در سال ١٣٢٢ جمعیتی به نام جمعیت حمایت از کودکان کرولال تأسیس کرد. وی در سال ١٣٢٣ برای مجله‌ای به نام سخن تقاضای امتیاز کرد، اما چون پیش از این امتیاز مجله‌ای به همین نام صادر شده بود ، امتیاز مجله زبان به نام او صادر شد و نخستین شماره آن در اول بهمن ١٣٢٣ خورشیدی به چاپ رسید.

 آثار ماندگار از پدر ناشنوایان ایران

 - «برنامه کار آموزگار» سال ۱۳۰۲

- «الفبای آسان» سال ۱۳۰۳

- «الفبای دستی مخصوص ناشنوایان» سال ۱۳۰۳

- «خانم خزوک» سال ۱۳۰۷

- «زندگی کودکان» سال ۱۳۰۸

- «گرگ و چوپان» سال ۱۳۰۸

- «پیر و ترب» سال ۱۳۱۱

- «بازیچه دانش» سال ۱۳۱۱

- «دستور تعلیم الفبا» سال ۱۳۱۴

- «تهران، دبستان ناشنوایان» سال ۱۳۱۹

- «علم آموزش برای دانشسراها» سال ۱۳۲۰

- «بادکنک» سال ۱۳۲۴

- «الفبای خودآموز برای سالمندان» سال ۱۳۲۶

- «پروانه‌نین کتابی» سال ۱۳۲۶

- «الفبا» سال ۱۳۲۷

-‌ «اسرار تعلیم و تربیت یا اصول تعلیم الفبا» سال ۱۳۲۷

- «الفبای گویا» سال ۱۳۲۹

- «برنامه یک‌ساله» سال ۱۳۲۹

- «کتاب اول ابتدایی» سال ۱۳۳۰

- «حساب» سال ۱۳۳۴

- «کتاب اول ابتدایی» سال ۱۳۳۵

- «آدمی اصیل و مقیاس واحد آدمی» سال ۱۳۳۶

- «درخت مروارید» سال ۱۳۳۷

- «خیام آذری» سال ۱۳۳۷

- «رباعیات باغچه‌بان» سال ۱۳۳۷

- «روش آموزش کر و لال‌ها» سال ۱۳۴۳

- «من هم در دنیا آرزو دارم» سال ۱۳۴۵

- «بابا برفی» سال ۱۳۴۶

- «عروسان کوه» سال ۱۳۴۷

- «زندگینامه باغچه‌بان به قلم خودش» سال ۱۳۵۶

- «شب به سر رسید» سال ۱۳۷۳

- «کبوتر من» سال ۱۳۷۳

 

تألیف نخستین کتاب

باغچه‌بان ضمن تألیف نخستین کتابش «برنامه کار آموزگار» در سال ١٣٠٢، به نوشتن کتاب «الفبای آسان» پرداخت که نخستین کتاب الفبا آموز او محسوب می‌شود. جبار در این کتاب  برای نخستین‌بار روش جدیدی را مطرح کرد که امروز آن‌را «روش ترکیبی» یا «روش آمیخته باغچه بان» می‌گویند. این روش نَه شیوه کلی (قیاسی) است که در مکتب‌خانه‌ها و مدارس قدیم ایران به کار گرفته می‌شد و نَه شیوه تحلیلی (استقرایی) است که در مدارس جدید آن روزگار به‌کار می‌رفت.

وی چون به صحت روش خود ایمان داشت در سال ١٣١١ در شیراز «بازیچه الفبا» را ساخت و در تهران آن‌را از طریق نوشتن کتاب‌های «دستور تعلیم الفبا»، «الفبای سربازان»، «الفبای خودآموز برای سالمندان» و «اسرار تعلیم و تربیت یا اُصول تعلیم الفبا» به تکامل رساند که از عوامل مهم گسترش آموزش و پرورش به سبک نوین در ایران محسوب می‌شود و با وجود گذشت سال‌ها همچنان به عنوان مترقی‌ترین روش آموزشی در مدارس به‌ویژه کلاس‌های نهضت سواد‌آموزی و آموزش در مقطع دبستان در سراسر کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد.

 

ادامه مسیر علم به روش باغچه‌بان

باغچه‌بان نخستین‌بار از سال‌های ١٣٢۴ تا ١٣٢٩، روش ابتکاری خود را به ۴٠٠ تا ۵٠٠ نفر از آموزگاران آموزش داد. روش ترکیبی وی، یک روش تجربی و ابتکاری بدون اقتباس از الگوهای خارجی است. به این ترتیب در سایه خدمات ارزنده جبار باغچه‌بان، تعلیم الفبا که کاری دشوار بود و همه از تدریس آن در کتاب اول دبستان روگردان بودند، درسی شیرین و آسان و ثمربخش شد.

به گفته جبار، تنها کسی که در آموزش الفبا روش داشت، خود او بود. وی این نکته را در مقاله علمی خودش با عنوان «متد باغچه‌بان و مأخذهای قوانین علمی آن» مطرح کرد که در دی‌ماه ١٣٣٣ در روزنامه «سپیده فردا» چاپ شد: «اغلب از آنها گمان می‌کنند که کتاب اول را که درس می‌دهند، متد است، ولی این‌طور نیست. متد یک موضوعی است که در آن از چگونگی تطبیق عمل با قانون طبیعی آن بحث می‌شود و آموزگار باید آن‌ را تحصیل کند. در دبستان‌های ما، متدی در کار نیست و اغلب از آموزگاران از چگونگی انجام کار خود بی‌خبر هستند و نمی‌دانند کاری که می‌کنند ، صحیح است یا نیست و آنچه در کار است بی‌اُصولی و سلیقه کورکورانه اشخاص است که موجب عدم رضایت مردم و مدیران مدارس و روسای دوائر فرهنگ و بالاخره خود وزارت فرهنگ می‌گردد.»

 

باغچه‌بان در ادامه این مقاله نوشته است: «من با همه گرفتاری هایی که دارم، محض مبارزه با این بی‌اصولی‌ها به نوشتن این مقالات مبادرت کرده‌ام و امیدوارم با نشان دادن مأخذهای قوانین علمی و طبیعی متد خود و طرز تطبیق این قوانین در تدریس الفبا، بتوانم به علاقمندان تعالیم ابتدایی راه صحیح را نشان دهم. ..... اگر در دبستانها متد و اصول صحیحی در کار بود و از اجرای صحیح قوانین آموزش ممانعت نمی‌شد، کودک نَه فقط در دبستان رفوزه نمی‌شد بلکه نوشتن و خواندن را بدون حس رنج مانند زبان محیط خود به طور خودیاب می‌آموخت. پس متد تدریس عبارت از ارائه آن عمل صحیحی است که موجبات خودیابی و خودآموزی کودکان را فراهم می‌سازد.»

 

از انتشار نشریات فکاهی تا اختراع تلفن گُنگ

انتشار نشریات فکاهی، روش جدید برای آموزش الفبا، پایه‌گذاری ادبیات نمایشی کودکان، آغاز تعلیم به کودکان کرولال، الفبای گویای باغچه‌بان، تأسیس نخستین کودکستان در شیراز، تألیف نخستین نمایشنامه ویژه کودکان ایران، پایه‌گذاری آموزش ناشنوایان در ایران، اختراع تلفن گنگ یا گوشی استخوانی، روش شفاهی در تعلیم ناشنوایان، آموزش روش حساب ذهنی به ناشنوایان، گاهنجار (گاه‌نما) وسیله‌ای برای نشان دادن پستی و بلندی‌های اقیانوس‌ها روی نقشه به کودکان و الفبای گویا از جمله مهم‌ترین ابتکارات علمی جبار باغچه‌بان است.

 

میرزا جبار عسکرزاده (باغچه‌بان) در روز چهارم آذرماه ١٣۴۵ در سن ٨١ سالگی چشم از جهان فروبست.

Submitted by editor3 on