آموزشگاه‌ها در کشور ما از روش آموزشی مناسبی بهره نمی‌برند. کودکی امروز رنگ و بوی متفاوتی با نسل‌های گذشته دارد. در نتیجه نظام آموزشی که برای نسل‌های گذشته کاربردی بود برای فرزندان ما کسالت بار است و تأثیر ناخوشایندی بر مسیر رشد آن‌ها می‌گذارد.
یکی از اهداف اصلی کتابک ساختن دنیایی بهتر برای کودکان است و قسمت مهمی از این دنیای کودکانه در فضای آموزشی سپری می‌شود، در مقالات گذشته سیستم آموزشی نوینی با نام والدورف معرفی شد (شیوه ی زندگی در کودکستان والدورف) که فضای شادتر، پرانگیزه‌تر و آموزنده‌تری را به دنیای کودکان هدیه می‌داد. در این جستار در ادامه مطلب گذشته پس از یک معرفی اجمالی به شیوه طراحی این فضاها، رنگ‌آمیزی و... در آن خواهیم پرداخت.
والدورف چه می‌گوید؟
روش آموزشی والدورف ترکیبی از عناصر کاربردی، هنری و فکری است که با زندگی روزمره پیوند می‌خورد. آموزش والدورف آموزشی سه وجه ای است که عناصر آن را روح، جسم و روان هر فرد تشکیل می‌دهند. هدف از این سیستم آموزشی، امکان خلق محیطی است که در آن کودکان آموختن را تجربه کنند تا ظرفیت‌های فکری، عاطفی و جسمی‌شان برای تمام عمر، همراه با شور شوق به آموختن، پروش یابد.
هنر والدورف در این است که آموختن را برای هر کودک منحصر به فرد و در راستای توانایی‌ها و خلاقیت‌های او پیش ببرد، همانند مسیری که یک هنرمند می‌پیماید تا اثری هنری خلق کند. والدورف معتقد است یک انسان نباید آموختن را تنها به دوران تحصیل محدود کند. مهم این است که بیاموزیم چگونه ذهن خود را در تمام طول عمرمان پرورش دهیم. پایه والدورف بر قدرت ذهن هر انسان برای یادگیری قرار دارد، علم حکمت انسانی[1] که مفهوم کلی آن شناسایی طبیعت و ماهیت انسانی است عمیقاً بر این موضوع تمرکز دارد. ما با کمک قلب، دست و ذهن یاد خواهیم گرفت.
نکات آموزشی در والدورف به شرح زیر است
- آموزش باید با آزادی و تنوع همراه باشد.
- درس‌ها و کتاب‌ها باید کنجکاوی کودکان را تحریک کنند و قدرت نوآوری کودکان را افزایش دهند.
- انضباط و احترام دو اصل جدانشدنی این سیستم است.
- یادگیری در کنار فعالیت (استفاده از قلب، دست و ذهن)
- گسترش مهارت‌های درونی هر فرد و نهادینه کردن آن. (آموزش بلندمدت)
یکی از مراکز معتبر والدورف مرکز آموزشی کیم برتون[2] است که اعتقاد دارد آموزگاران باید به پاکی و بی‌گناهی کودکان توجه کنند و هدفشان حفظ آن در دوران رشد باشد. شور و هیجان کودکان در مواجه با دنیا باید در محیطی امن و آرام پرورش یابد، این‌گونه است که همیشه میل به آموختن باقی می‌ماند. در کیم برتون به کودکان نان پختن، خیمه‌شب‌بازی، داستان‌سرایی، باغبانی... آموزش می‌دهند. هدف ازاین‌گونه آموزش‌ها در سیستم والدورف ارتقای روحیه چندوجهی در کودکان است.
ساختمان‌ها و فضاهای آموزشی در والدورف
اولین نکته در مدرسه، توجه به بنا و ساختمان مدرسه است. دیوارها با رنگ‌های زنده رنگ‌آمیزی می‌شوند و با آثار هنری دانش‌آموزان آراسته می‌شوند. فضای وسیع مدارس والدورف برای کارهای عملی، کارگاه‌ها، ورزش و... طراحی شده است. خلق محیطی مناسب برای تئاتر، کنسرت و نمایشگاه‌ها امری ضروری است که باید در مدارس والدورفی وجود داشته باشد. آموزش صنایع‌دستی نظیر نجاری، خیاطی، باغبانی، نقاشی... همگی در تقویم سالانه والدورف موجود است. به این صورت هر کودک با توجه به علاقه و استعداد خود قادر به انتخاب پرورش میابد. اشتاینر (که خود هم معمار بود) تاکید زیادی به انطباق فضا با سیستم آموزشی والدورف داشت.
یک هدف بزرگ والدورف تربیت کودکان برای زندگی اجتماعی است. کودکان در گروه‌های مختلف آموزشی به کار گروهی می‌پردازند. بزرگ‌ترها برای کوچک‌ترها آموزش می‌دهند و کودکانی که از استعداد بیشتری در زمینه‌ای خاص برخوردار هستند وظیفه آموزش به همسالان خود را به عهده می‌گیرند. در گونه‌ای دیگر از مشارکت، مرکز آموزشی Makai در ایالات‌متحده از دانش‌آموزان سال آخر خود درخواست کرد که در رنگ‌آمیزی مدرسه به آن‌ها کمک کنند. با این روش‌ها کودکان و نوجوانان می‌آموزند که در مقابل نسل‌های بعدی مسئول هستند و در جامعه کوچک خود با صلح زیستن و آموختن را تمرین می‌کنند.
فضای داخلی
فضای داخلی را می‌توان به دو بخش کلاس‌های درس (تئوری و عملی) و فضاهای ارتباطی تفکیک کرد. کلاس درس هر گروه از دانش‌آموزان باید متناسب با سن و موضوع درس طراحی شود، نکته اصلی در طراحی کلاس‌ها جمع‌گرا بودن آن است. یعنی دانش‌آموزان درعین‌حالی که منحصراً به توانایی‌های آن‌ها توجه می‌شود در جمع نیز حضورداشته و ناخودآگاه در یک تعامل قوی اجتماعی قرار بگیرند. شیوه قرار گیری صندلی‌ها بسیار مهم است و تأثیر مستقیم بر جمع‌گرایی کلاس دارد. کلاس‌ها در والدورف:
- اجتماعی هستند.
- از حداکثر نور طبیعی بهره می‌برند.
- تسلط معلمان به‌تمامی دانش‌آموزان به یک اندازه است.
در طراحی بخش دوم (مسیرهای ارتباطی) باید به اینکه توجه داشت که کودکان در سنین مختلف از این فضا به یک اندازه استفاده می‌کنند درنتیجه باید برای تمامی آنان دارای جذابیت باشد. تصویر نشان‌دهنده یک نمایشگاه است که در یک مدرسه والدورفی تشکیل‌شده است. قرار دادن نمایشگاه‌ها در بخش‌های ارتباطی عاملی است که کودکان را از اجتماع کوچک کلاس به اجتماعی بزرگ‌تر یعنی کل مدرسه متصل می‌کند.
نقش رنگ در طراحی مدارس
اگر به مدارس موجود در کشور بروید، در بیشتر موارد با کلاس‌هایی از یک طیف رنگی (به‌طور نمونه سبز) استفاده روبه‌رو خواهید شد. اما، رنگ در مدارس والدورف نقش بسیار مهم‌تری دارد. طراحان با علم بر تأثیر و نقش رنگ‌ها از آن استفاده می‌کنند. البته این به معنای یکسان‌سازی رنگی در تمامی مدارس با این شیوه آموزشی نیست. پایه استفاده از رنگ‌ها باید پاسخگوی شیوه و چگونگی رشد کودکان است. برای نمونه بر دیوارها و پرده‌ها در مهدکودک‌ها، بخش درمانی داخل مدارس و فضاهای آموزشی کودکان، رنگ‌ها گرم، با طیفی از رنگ صورتی و بسیار لطیف در نظر می‌گیرند؛ زیرا این‌گونه رنگ‌ها حسی حمایتگر و محرک دارند. این دو حس در کنار هم به کودک آرامش روانی را هدیه می‌دهد. این رنگ برای استفاده روزانه (درصورتی‌که تند نباشد) مناسب است.
از پایه سوم مجموعه وسیع‌تری از رنگ‌ها به کلاس‌ها افزودده می‌شوند. رنگ‌های پرانرژی مانند نارنجی و زرد، و ترکیب این دو. در پایه‌های چهارم و پنجم طیف سبز نیز به مجموعه رنگی ما اضافه می‌شود. این زمان در میانه راه دوران کودکی هستیم. درست پیش از ورود به دوران بلوغ کودک باید به یک تعادل در خود دست پیدا کند. رنگ سبز، رنگ متعادل‌کننده بین تیرگی و روشنی است و این گروه سنی را در مسیر هماهنگی قرار می‌دهد. استفاده از رنگ بنفش هم برای بالا بردن فعالیت فکری در نوجوانان مؤثر خواهد بود.
از پایه ششم تا دبیرستان (دوره ابتدایی در این سیستم هشت سال است که پس‌ازآن وارد دوران دبیرستان می‌شویم.) طیفی گسترده از آبی، بنفش کم‌رنگ (یاسی) با نقش بیشتر آبی وارد فضاهای آموزشی می‌شود.در کارگاه‌ها از رنگ‌های گرم استفاده می‌شود و برای فضاهای غذاخوری از ترکیب رنگ‌های نارنجی و طلایی، که به بالا رفتن میل کودکان به غذا کمک می‌کند.
رنگ‌آمیزی در فضای آموزشی والدورف باهدف رشد و اعتلا شخصیت کودک و حرکت صحیح او به سمت آموختن و تجربه ورزی است. درنتیجه هر کلاس برای گروه سنی و مقطع تحصیلی آن، بارنگ‌هایی مناسب آن، منحصربه‌فرد می‌شود. نکته دارای اهمیت دیگر در رنگ‌آمیزی مدارس والدورف شفافیت رنگ‌هاست. نوعی رنگ به نام "لوزار[3]" وجود دارد که بسیار شبیه به آب رنگ است. این نوع رنگ از شفافیت و تیرگی و روشنی مناسبی برخوردار است و به نسبت رنگ‌های صنعتی شفاف‌تر و ملموس‌تر است. درنتیجه فضا را برای کودک سبک‌تر می‌کند. روانشناسان معتقدند با این شکل رنگ، کودکان مرزبندی که دیوارها با سنگینی به آنان تحمیل می‌کنند کمتر احساس می‌کنند.
نمونه موردی
مهدکودک Shining Mountain
نمونه‌ای که به بررسی آن خواهیم پرداخت بخشی از یک مجتمع والدورفی است، با طراحی گروه معماری برت[4]. در تصاویری که ارائه خواهد شد، به رنگ‌بندی کلاس‌ها، فضای آشپزخانه که همانند یک منزل مسکونی است توجه کنید، شیوه محوطه‌سازی، ارتباط مستقیم کودک با طبیعت، اصول رنگ‌آمیزی گفته شده، همگی در این نمونه رعایت شده است.
فضاهای پرنور، مبلمان سبک، کف‌پوش‌های نرم و بارنگ‌هایی گرم ازجمله نکات دیگری هستند که در این مهدکودک دیده می‌شود. توده ساختمان به‌اندازه‌ای نیست که کودک امکان درک کلی از آن نداشته باشد. در صورت وسیع بودن ساختمان باید با ایجاد شکست حجم را به بخش‌های خرد تقسیم کرد. برای نمونه به این مدرسه در تصویر دقت نمایید.
فضای باز
یکی از مهم‌ترین عوامل برای ایجاد فضای باز امن برای کودکان کف‌سازی مناسب است. برای نمونه در بخشی که وسایل بازی خردسالان قرار دارند باید از کفپوشی نرم، بارنگ‌های گرم و در حد لزوم مقاوم باشد. کف‌سازی محیط مدرسه باید امکان مسیریابی به کودکان بدهد و آنان را به نقاطی که باید هدایت کند. چون مدارس والدورف از محوطه‌سازی متنوعی برخوردار هستند نباید بیم آن برود که کودکان در آن احساس گم‌شدگی یا ترس از فضایی ناآشنا را تجربه می‌کنندو محوطه یک مدرسه والدورفی باید حسی شبیه حیاط خانه را به دانش‌آموزان بدهد.
محوطه‌سازی باید دارای:
- فضای باغبانی
- فضای بازی برای گروه‌های سنی مختلف
- فضای ورزش باشد.
در پیوند با این موضوع بیشتر بخوانید: روش آموزش خلاق والدورف
منابع:
Barnes, Henry, 1191, "learning that Grows with the Learner: An Introduction to Waldorf Education", Curriculum Integration: A Mini-Conference: Washington D.C.
Sagarin, Stephen, “What is Waldorf Education?”, at: southerncrossreview.org.
ww2.kimberton.org
