شورای کتاب کودک نیمه اول شهریور ماه میزبان پدیدآورندگان، پژوهشگران، مربیان و آموزگاران و دیگر علاقمندان به ادبیات کودک و نوجوان بود تا شنونده ی گزارش گروه های بررسی شورای کتاب کودک درباره ی وضعیت آثار منتشر شده برای کودکان و نوجوانان در سال ۹۴-۱۳۹۳ باشند.
این گزارش حاصل کار ۲۰ گروه شورای کتاب کودک بود که افزون بر کتاب شامل نشریات و آثار دیجیتال و غیر کاغذی منتشر شده برای کودکان و همچنین دستنوشته ها و آثار منتشر نشده ی بزرگسالان برای کودکان نیز بود.
در زیر گزارش گروه های دستنوشته های کودکان و نوجوانان، تصویر، علوم، دستنوشته های بزرگسال، دانش اجتماعی و زندگی نامه و بازنویسی و بازآفرینی از ادبیات کهن را می خوانید:
در سال گذشته از ۱۰ کودک و نوجوان هفت تا ۱۵ سال، ۴۸ دستنوشته به دست این گروه بررسی آثار و دست نوشته های کودکان رسید که از این تعداد ۵ دختر و ۵ پسر بودند. ۳۸ دستنوشته متعلق به پسرها بود. ۳۳ اثر از این ۴۸ اثر داستان و بقیه قطعه ادبی و دل نوشته بودند. خلاقیت در نوشته های کودکان کم سال تر بیشتر دیده شد.
از فعالیت های دیگر این گروه بررسی آثار منتشر شده ی کودکان در مطبوعات و کتاب های منتشر شده ی کودکان است. این گروه که در سال گذشته ۴۵۰ اثر منتشر شده از کودکان را در مطبوعات بررسی کرده بود، در گزارش خود اعلام کرد که بیشتر این آثار به دختران و گروه سنی ۱۰-۱۲ سال تعلق داشت و بیشتر این آثار از تهران، قم، اراک و خراسان فرستاده شده بود. تعداد آثار چاپ شده به ترتیب در عروسک سخنگو، سلام بچه ها و همشهری بچه ها بیشتر از بقیه بود.
در سال گذشته این گروه بر روی دغدغه های کودکان در آثار چاپ شده ی نشریات سال ۹۳ کار کرد و این که کودکان در نوشته های خود به چه موضوعاتی پرداخته اند و آثار کودکان متاثر از چه عواملی هستند. بررسی های این گروه نشان داد که آثار چاپ شده ی کودکان در نشریات بسیار متاثر از عوامل اجتماعی، عاطفی و رویدادهای طبیعی بود.
در بخش کتاب های منتشر شده ی کودکان نیز گروه گزارشی از چهار کتاب پدربزرگ ها و مادربزرگ ها سلام گردآوری اسماعیل همتی، خواهر و برادر نوشته های بچه ها به کوشش اشرف قدیری، دوست من امپراطور فضایی نوشته ی فاطمه تبریزی، جا پای خدایان نوشته ی بهزاد مهدوی ارائه داد.
گروه تصویر در سالی که گذشت ۴۰۸ عنوان کتاب را بررسی کرد که تعداد کتاب ها نسبت به سال گذشته ۵۰ درصد افزایش یافته بود. گروه بررسی تصویر از تصویرگری کتاب های شعر نوجوان برای نمونه تولد سفید، وقتی از خواب بیدار شدم و اذان بی موقع و گرایش به سبک تصویرگری واقعگرا در کتاب هایی مانند معدن زغال سنگ کجاست، آدم برفی و گل سرخ و پسر طبیعت به عنوان پدیده های سال گذشته در عرصه تصویرگری کتاب کودک و نوجوان یاد کرد. آثار منتشر شده در انتشارات امیرکبیر و موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان هم از نظر کیفی بالاترین جایگاه را به خودشان اختصاص دادند.
این گروه در سال گذشته در بررسی آثار به ویژگی های تصویری شعر نوجوان، ثبت گروه سنی در اطلاعات کتابشناسی به وسیله فیپا، و بررسی لذت خواندن با تمرکز بر معیارهای گروه تصویر توجه داشت.
گروه تصویر دو کتاب «اشرف خانم» از مجموعه داستان های دوستی با تصویرگری وانا نبی پور و «من حرفی دارم که تنها شما بچه ها می فهمید» با تصویرگری لیدا معتمد را شایسته تقدیر اعلام کرد. کتاب «من حرفی دارم که تنها شما بچه ها می فهمید» نوشته احمدرضا احمدی پس از ۴۵ سال پیش با تصویرگری عباس کیارستمی منتشر شده بود.
کتاب «پسر طبیعت» با تصویرگری محمد صادقی از انتشارات سحاب به عنوان اثر برگزیده به گروه جایزه شورای کتاب کودک معرفی شد.
گروه علوم در سال گذشته ۱۱۳ عنوان کتاب را بررسی کرد که از این تعداد تنها ۳۱ عنوان توانستند ۴ ستاره دریافت کنند. اما کیفیت کتاب ها در سال گذشته نسبت به سال پیش بهتر بود.
در سال ۹۴-۹۵ تنها ۹ عنوان از این ۱۱۳ کتاب تالیفی بود که نسبت به سال گذشته (۲۴ عنوان) کاهش داشت. تنها ۳۴ عنوان از کتاب ها ویراستار داشتند. تعداد کتاب های گروه سنی الف و ب بیشتر از دیگر گروه های سنی بود. از نقاط قوت آثار امسال ارائه خلاقانه، گنجاندن فعالیت های عملی در کتاب ها، نظرخواهی از مخاطب با دادن شماره تماس و ایمیل و طرح پرسش های بحث برانگیر در کتاب ها بود. این گروه از کمبود کتاب هایی که به موضوع هایی همانند بیابان زایی یا زمین لرزه، انقراض گونه های جانوری و... انتقاد کرد و از ناشران و پدیدآورندگان آثار علمی برای کودکان و نوجوانان درخواست کرد که در تولید کتاب به شرایط و نیازهای علمی مخاطبان ایرانی توجه داشته باشند. احاطه نویسنده و مترجم به موضوع، استفاده از اطلاعات به روز، امانت داری به اثر اصلی در آثار ترجمه شده، توجه به تصویر در کتاب های تالیفی و استفاده از قالب های خلاقانه در ارائه مطالب علمی برای بالا بردن لذت خواندن در کودکان و نوجوانان از دیگر نکاتی بود که این گروه در تولید کتاب های علمی برای کودکان بر آن تاکید کرد. این گروه کتابی را شایسته تقدیر یا برگزیده اعلام نکرد.
از فعالیت های دیگر این گروه کمک به طرح آموزش یاری کانون توسعه فرهنگی و کمک مالی به کتابخانه های مناطق محروم بود.
گروه بررسی دستنوشته های بزرگسال در سال گذشته ۲۶ اثر را برسی کرد که از این ۲۶ اثر، ۲۳ اثر از علی رضا مهرابی از شهر سمیرم به دست گروه رسیده بود و ۳ اثر از لیلا مشکسار از شیراز. از این نویسنده در سال گذشته اثری به عنوان اثر برگزیده معرفی شد. این گروه آثار داستانی را بررسی می کند که نویسندگان آن ها اثر چاپ شده نداشته باشند.
گروه دانش اجتماعی - زندگینامه در سال گذشته، ۱۶۲ عنوان کتاب را بررسی کرد که نسبت به کتاب های بررسی شده در سال گذشته ۱۵ درصد کاهش داشت. ۱۲۸ عنوان از این کتاب ها به حوزه دانش اجتماعی تعلق داشت و ۳۴ عنوان به حوزه زندگینامه.
از ۱۶۲ عنوان کتاب، تنها ۵۷ عنوان کتاب ویراستار داشت. مخاطبان بیشتر این آثار در حوزه دانش اجتماعی گروه سنی الف و ب بودند و در حوزه زندگینامه کتاب ها بیشتر به گروه سنی ج و دال تعلق داشت. از ۳۴ عنوان کتاب زندگینامه، ۲۳ عنوان تالیفی بود.
ناشرانی که در میان کتاب های رسیده به گروه بیشترین سهم را داشته اند به ترتیب شرکت انتشارات فنی ایران، سرمدی، بافرزندان و تیموزاده بودند. در بخش زندگی نامه دو مجموعه سرداران ایران زمین از انتشارات امیرکبیر و مجموعه ی داری و ناری از انتشارات نخستین بررسی شد. کار میدانی با این دو مجموعه در میان دانش آموزان دو مدرسه راهنمایی و دبیرستان انجام شد که نتایج قابل تاملی را برای گروه داشت.
کیفیت زندگینامه های تالیفی نسبت به سال گذشته بهتر بود. گروه بررسی دانش اجتماعی - زندگینامه ها با مقایسه زندگینامه های تالیفی و ترجمه ای، صراحت نداشتن زندگینامه نویس های ایرانی در بیان جنبه های مختلف زندگی شخصیت ها و قدیس پروری که منجر به تعلیمی بودن آن ها و تبدیل آن ها بعنوان ابزاری برای الگوسازی برای کودکان ونوجوانان می شود را از نقاط ضعف زندگینامه های تالیفی عنوان کرد. این گروه هدف از خواندن زندگی نامه ها را شناخت پیچیدگی ها و شگفتی های درون انسانی دانست و عنوان کرد که بسیار مهم است که در یک زندگی نامه فرایند تحول شخصیت نشان داده شود تا نوجوانان بتواند با شخصیت ها همذات پنداری کنند.
در بخش دانش اجتماعی بیشترین کتاب ها رسیده به دست گروه در سال گذشته به موضوع مهارت های زندگی، روانشناسی، ارتباط والدین با فرزندان، بهداشت، تاریخ و اقتصاد بود. گروه اعلام کرد که در سال گذشته کتابی با موضوع صلح و پرهیز از خشونت به دست گروه نرسیده و تعداد کتاب هایی با موضوع محیط زیست از ۳۹ عنوان در پارسال به ۵ عنوان رسیده است. گروه بررسی آثار دانش اجتماعی - زندگینامه، پیشنهادهایی را برای بهتر شدن کیفیت آثار منتشر شده در این حوزه عنوان کرد که از این جمله می توان به درج فهرست منابع، نمایه، نقشه، عکس و معرفی وب سایت برای مطالعات تکمیلی، بهره بردن از ویراستاران زبانی و علمی اشاره کرد.
گروه پرداختن به موضوع هایی مانند بلوغ، صلح و پرهیز از خشونت، مشکلات اجتماعی مانند اعتیاد و طلاق با کمک روان شناسان و جامعه شناسان، معرفی اقلیم های گوناگون ایران، طبیعت و محیط زیست، خشکسالی و بحران آب، استفاده از ابزارهای الکترونیکی و فضاهای مجازی و اثرات منفی آن، ترویج فرهنگ صحیح استفاده و پیش گیری از اعتیاد به این ابزارها را از نیازها و کمبودهای حوزه ادبیات کودک و نوجوانان دانست و توجه ناشران را به پرداختن بیشتر به این موضوع ها خواستار شد.
این گروه کتاب خرس کوچولو و درخت آرزوها را از انتشارات سرمدی نامزد دریافت نشان برگزیده ی شورا اعلام کرد و چهار کتاب دانشمندان و آزمایش های حیرت انگیر از مجموعه مشاهیر خفن نشر پیدایش، سلام بر زندگی از انتشارات سروش، گاهی زندگی از انتشارات مدرسه و پسر نان و نمک از انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان را شایسته تقدیر معرفی کرد.
امسال گروه ادبیات کهن ۸۴ عنوان کتاب شامل ۹ مجموعه و ۲۱ تک جلدی را بررسی کرد که برخی تک جلدی‌ها مانند بابایار و حکایت زبان بسته ها خود مجموعه‌ای از قصه بود.
در آفرینش این آثار از ۹ منبع برای بازنویسی استفاده شده بود که افزون بر منابع شناخته شده ای مانند شاهنامه، مثنوی معنوی، ادبیات عامیانه شفاهی از گرشاسب‌نامه، تاریخ طبری و حی بن یقضان بازنویسی شده بودند که پیش از این به ندرت برای کودکان و نوجوانان بازنویسی شده بود. امسال ادبیات شفاهی با ۳۱ عنوان و سپس شاهنامه در صدر جدول قرار دارد.
آثار ۲۵ نویسنده در سال ۹۵-۹۴ در گروه کهن شورا، مورد بررسی قرار گرفته است که ۸ نفر از آنان برای اول‌بار آثارشان به دست ما رسیده است. فروغ جمالی، از اعضا این گروه، با اشاره به این که در بین آثار نویسندگان پر تجربه نیز کتاب‌های ضعیف وجود دارد، گفت که این امر نشان می‌دهد که نویسندگان با تجربه نیز همواره باید دقت همه جانبه را فراموش نکنند.
آرمان آرین با ۷ اثر پُرکارترین نویسنده از نظر کیفی بود. کتاب حماسه سرآغاز این نویسنده به همراه آرش کماندار محمدهادی محمدی و «قصه طوطی خانم و بازرگان» فرهاد حسن زاده به عنوان اثر برگزیده به گروه جوایز شورای کتاب کودک معرفی شد.
گروه بازنویسی و بازآفرینی از ادبیات کهن برای کودکان با اشاره به این که تصویرگری در حوزه کهن افزون بر تخصص در حوزه تصویرگری، نیاز به آشنایی با ادبیات کهن و تاریخ فرهنگ ایران دارد تا عنوان کرد که تصاویر آثاری که در سال گذشته بررسی کرده بودند مناسب عنوان کرد و «آرش کماندار» به تصویرگری ندا راستین، به علت واقع‌گرایی هنرمندانه که فراتر از متن می‌رود. بنفشه‌های عمو نوروز به تصویرگری نوشین صفاخو که فانتزی لطیف متن را هنرمندانه نشان می‌دهد. «پسر طبیعت» به تصویرگری محمد صادق به علت مهارت در ارائه احساسات و هیجانات داستان. «قصه طوطی خانم و آقای بازرگان» به تصویرگری حدیثه قربان، به علت آمیختن سبک مدرن و کهن و طراحی مناسب با روش نقالی است.
این گروه با اشاره به ارزش بازنویسی ساده مشکلات موجود در بازنویسی‌های ساده را از بین رفتن روح سبک کهن، عدم توجه به پرداخت مناسب عناصر داستان، خلاصه کردن و ساده کردن بیش از حد که به زبان عاطفی و طرح داستان لطمه می‌زند و انتخاب‌های نادرست حکایت گاه سبب می‌شود مخاطب نسبت به زندگی دید نادرستی پیدا کند عنوان کرد و از «چشمه ماه»، «خاله قل‌قلی خیلی زبلی»، «اسکندر و شاه چین» و «طوطی هند» از نمونه های بازنویسی ساده مناسب نام برد.
در ادامه از «آرش کماندار» «بنفشه‌های عمو نوروز» محمدهادی محمدی و «جمشید شاه و پادشاه نوروز» به عنوان بازنویسی های خلاق موفق سال گذشته و از «پتش خوارگر، حماسه سرآغاز» از آرمان آرین، «بفرمائید عینک، مادام سوسکه» از احمد اکبرپور، «بابا یار» محمدرضا یوسفی و «مجموعه قصه‌های کودکانه (۷ قصه) از خاله سوسکه» از سوسن طاقدیس به عنوان نمونه ی خوب بازآفرینی نام برد.
سال گذشته این گروه همچنین ۱۷ عنوان از مجموعه ای از ادبیات شفاهی را بررسی کرد. این مجموعه با ارزش را کانون پرورش فکری با همکاری مربیان شعب خود در شهرستان‌ها و دهات گردآوری کرده است. قصه‌های این مجموعه هم به زبان یا لهجه ی محلی و هم زبان فارسی نوشته شده است. همچنین لوح فشرده ای همراه کتاب نیز گویش منطقه را قابل شنیدن کرده است. این مجموعه در بررسی برای گروه (ب و ج) تشخیص داده شد، ولی برای مخاطب عام هم قابل استفاده است. گروه این مجموعه را شابسته تقدیر دانست.
