چهارشنبه سوری، جشن پیشباز بهار!

 نوروز را گرامی می داریم. گذشت سالی به سال دیگر را ارج می نهیم و می‌گوییم که این ماییم که هزاران هزار سال آفرینش انسان را جشن می گیریم. در سراسر این سرزمین کهن سال نوروز را همراه با جوان شدن طبیعت پای می‌‌‌کوبیم و دست می‌افشانیم. اما چگونه جشنی به این بزرگی را بی مقدمه پذیرا شویم؟ 

این است که با جشن چهارشنبه سوری به پیشواز نوروز می‌رویم و آغاز سالی نو را گرامی می‌داریم. در شب چهارشنبه سوری، در تمام شهرها و روستاها، ایرانیان آتش می‌افروزند و با خواندن اشعار شیرین و گرفتن فال و انجام مراسم دیگر، بدبختی و پلیدی را از خود دور می‌کنند و خوشبختی و تندرستی و طالع نیک برای خود آرزو می‌کنند. 

در تاریخچه این جشن روایت‌های بسیاری آمده است، اما آنچه مسلم است این است که چهارشنبه سوری ریشه در آیین‌های باستانی ایران دارد. اما این‌که چرا ایرانیان شب چهارشنبه را برای این جشن انتخاب کرده‌اند روایت‌های بسیار دارد. در یکی از روایت‌هایی که مورد تایید بسیاری از تاریخدانان قرار دارد آمده است: "‌این آیین از آن جهت در غروب سه شنبه (شب چهارشنبه) قرار دارد که زرتشت،‌ رسیدگی به گاه شمار و تنظیم دقیق تقویم را زمانی به پایان رساند که تحویل  سال جدید با سه شنبه‌ای مصادف شد که نیمی از آن (تا ظهر) در سال کهنه و نیم دیگرش (بعد از ظهر به بعد) در سال جدید قرار داشت و چون آغاز هر روز را در نیمه شب همان روز می دانستند،‌ فردای آن سه شنبه را نوروز شناختند. شبش را مطابق معمول جشن گرفته و آتش افروخته و از آن پس شب سه شنبه آخر هر سال را چهارشنبه سوری قرار دادند. آداب اصلی چهارشنبه سوری که همان آتش افروختن است، در سراسر سرزمین ایران یکی است ولی در برخی از شهرها سنت‌های کوچکی بدان اضافه شده که بر شیرینی و زیبایی آن می افزاید.

این آداب و سنت ها بطور خلاصه چنین است:

زیباترین و قدیمی ترین آداب مربوط به چهارشنبه سوری برافرختن آتش و پریدن از روی آن است. مردم در این شب در حیاط خانه‌، کوچه و یا یک میدان بزرگ آتش می‌افروزند و با پریدن از روی آن می‌خوانند: "زردی من از تو– سرخی تو از من" به معنای آن که بیماری‌ها و ناخوشی‌ها را به دور می‌ریزیم و سلامتی و تندرستی را در خود می‌گیریم. بیشتر مردم بر این باورند که آتش شب چهارشنبه سوری را نباید خاموش کرد و باید گذاشت تا خود آتش به خاکستر تبدیل شود و فردی که خاکستر را بیرون می‌ریزد باید در خانه‌ها را بزند و نوید سالی پر از تندرستی را به اهالی خانه بدهد.

یکی دیگر از مراسمی که در شب چهارشنبه سوری انجام می شود کوزه شکنی است. مادر خانواده مقداری زغال و نمک و سکه در کوزه می‌ریزد و افراد خانواده یک به یک کوزه را دور سر خود می چرخانند و آخرین نفر آن را از پشت بام به کوچه می افکند و به این روش بیماری و بلا را از خود دور می‌کنند.

از دیگر مراسم چهارشنبه سوری، می‌توان به فال گوش اشاره کرد. کسانی که حاجتی دارند، نیت می‌کنند و سر چهارراه و یا در گذر، به فال گوش می‌ایستند و به حرف نخستین رهگذری که از کنارشان می‌گذرد توجه می‌کنند و هر کلامی که از دهان او در آید به فال خوب و بد می‌گیرند. 

از خوراکی‌های چهارشنبه سوری نیز می‌توان به آجیل شب چهارشنبه سوری اشاره کرد که ترکیبی از پسته، بادام، توت خشک، و سایر خشکبار است. در نواحی شمالی ایران آشی با نام گزنه یا کال چهارشنبه می پزند که از هفت نوع بنش، هفت گیاه و هفت ترشی تهیه می‌شود. در آشتیان اراک دو آدمک خمیری زن و مرد می‌سازند، آش رشته می پزند و آدمک‌ها را در آن می‌اندازند،‌ پس از پخته شدن آش آدمک‌ها را از خارج کرده و به کنار نهری می‌روند و آن‌ها را در آب می‌اندازند و به این وسیله بلا را از خانه خود دور می کنند.