گزارش هشتمین نشست کتابداران «با من بخوان» در فضای مجازی
هشتمین نشست مجازی کتابداران «با من بخوان»، چهارشنبه 20 مرداد 1400 برگزار شد. موضوع این نشست «کودکان با نیازهای ویژه در کتابخانه» بود. کودکان دارای نیازهای ویژه طیف وسیعی از کودکان را در برمی‌گیرد، از کودکان دارای معلولیت و مشکلات ذهنی، جسمی و حرکتی تا کودکانی که در طیف اوتیسم قرار دارند. این کودکان باید خدمات ویژه‌ای دریافت کنند و در روند آموزش، به توجه، امکانات و یا تدابیر ویژه‌ای، علاوه بر آن‌چه برای همهی کودکان موجود است، نیاز دارند. آن‌ها نیز مانند دیگر کودکان حق دارند کتاب‌های باکیفیت بخوانند؛ اما متاسفانه به دلایل گوناگون حضورشان در جامعه و نیز کتابخانه‌ها کم‌تر از دیگر کودکان است. به دلیل اهمیت این موضوع نشست مردادماه کتابخانه‌های «با من بخوان» به نیازها و راه‌های ارتباط گرفتن با کودکان دارای نیازهای ویژه اختصاص یافت و کتابداران، ترویجگران کتاب و مربیان بلندخوانی درباره‌ی روش‌های ارتباط بهتر کتابخانه‌ها با کودکان دارای نیازهای ویژه در کتابخانه‌های «با من بخوان» گفت‌وگو و تبادل نظر کردند. مهمان این نشست طاهره بشیر، کتابدار و مربی مرکز فراگیر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، بود. گزارش این نشست یک ساعت و نیمه را در ادامه بخوانید.
طاهره بشیر در آغاز توضیح داد که منظور از کودک یا نوجوان دارای نیاز ویژه هر کودک یا نوجوانی است که به هر دلیلی در سیستم رایج آموزش و پرورش مانند دیگر دانش‌آموزان نمی‌توانند تحصیل کند و لازم است امکانات و شرایط ویژه‌ای برای آموزش و تحصیل او فراهم شود. این کودکان ممکن است دارای معلولیت در بینایی، شنوایی، مشکلات جسمی و حرکتی، ذهنی یا ترکیبی از همهی این مشکلات باشند.
بشیر با این پرسش سخنان خود را ادامه داد: «چرا باید کودکان دارای نیازهای ویژه را به کتابخانه جذب کرد و برای آن‌ها کتاب خواند؟» او توضیح داد: «همهی کودکان حق دارند کتاب بخوانند و از امکانات کتابخانه استفاده کنند. کودکان دارای نیازهای ویژه آسیب و معلولیت را انتخاب نکرده‌اند. بر اساس آمارهای سال 1397، 150 هزار دانش‌آموز دارای نیازهای ویژه در کشور وجود دارد و این وظیفه‌ی ما مربیان و کتابداران است که به نیازهای این کودکان در کتابخانه‌ها توجه کنیم. ما باید به سراغ این کودکان برویم، بهزیستی و مدارس استثنایی مراکزی هستند که می‌توانیم کودکان دارای نیازهای ویژه را پیدا کنیم و برایشان کتاب بخوانیم. ارتباط گرفتن با این کودکان سخت و زمانبر است و نیاز به به صبر و حوصله دارد.»
بشیر پیشنهادهایی را برای ارتباط گرفتن با کودکان دارای نیازهای ویژه داد: «معمولاً والدین کودک دارای نیازهای ویژه برای او تصمیم می‌گیرند و خود کودک تصمیم‌گیرنده نیست. به همین دلیل بهتر است ابتدا با پدر و مادر کودک گفت‌وگو کنیم و توضیح دهیم که کودکشان می‌تواند به کتابخانه بیاید و از امکانات کتابخانه استفاده کند.»
نگاه کلیشه‌ای و منفی به کودکان دارای نیازهای ویژه مشکل دیگری بود که در این نشست مطرح شد. هریک از کودکان در موضوعی و مهارتی تواناترند و بهتر می‌آموزند، اما هیچ کودکی بدون توانایی نیست. کودکان با نیازهای ویژه هم از این قانون بیرون نیستند. بشیر در این باره گفت: «نباید نگاه ترحم‌انگیز به این کودکان داشت. باید توانایی‌های آن‌ها را دید و با فعالیت‌ها و برنامه‌هایی این استعدادها و توانایی‌ها را به کودکان عادی نیز نشان داد تا تصورات غلط اصطلاح شود. فعالیت‌هایی مانند اجرای سرود و نمایش، کشیدن نقاشی و ... توسط کودکان دارای نیازهای ویژه می‌تواند نگاه دیگران به این کودکان را تغییر دهد و زمینه حضور کودکان را در کتابخانه‌ها فراهم کند.»
کمک گرفتن از کودکان دیگر و سپردن مسئولیت به آن‌ها دیگر پیشنهاد بشیر برای تغییر نگاه‌های کلیشه‌ای بود: «اگر کودک دارای مشکل در بینایی در کتابخانه داریم می‌توانیم از بقیه بچه‌ها بخواهیم کتاب‌ها را برای او روخوانی و ضبط کنند.» او در ادامه گفت: «اگر کودکی ناشنوا در کتابخانه داریم لازم نیست صبر کنیم تا یک روز زبان اشاره را یاد بگیریم، می‌توانیم از راه‌های دیگر با این کودکان ارتباط بگیریم.»
آماده کردن فضای کتابخانه برای حضور کودکان و نوجوانان دارای نیازهای ویژه موضوع دیگری بود که در این نشست مطرح شد. خلوت کردن فضای کتابخانه، کم کردن سروصداهای مزاحم، مناسب‌سازی راه ورود و خروج کتابخانه و... پیشنهادهای طاهره بشیر برای حضور بیشتر کودکان و نوجوانان دارای نیازهای ویژه در کتابخانه بود.
بشیر برای شرکت‌کنندگان در جلسه توضیح داد که توجه به شرایط این کودکان در هنگام کتابخوانی یکی از نکات مهمی است که کتابداران و ترویجگران باید در نظر داشته باشند: «کودکان دارای مشکل شنوایی، اغلب دایره‌ی واژگانی کمی دارند و کتابدار در خواندن کتاب باید به این نکته توجه کند. زمان کتاب خواندن برای کودکان نابینا می‌توانیم از اشیا و وسائل برای درک بهتر کودک استفاده کنیم. مثلا هنگام خواندن کتابی درباره درختان، اجازه دهیم کودک درختی را لمس کند تا ارتباط با قصه را بهتر کند.»
در آخر نیز این کتابدار مرکز فراگیر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوان سایت کتابک، سایت ایبی IBBY، صفحات شورای کتاب کودک و لاک‌پشت پرنده را به عنوان منبع کتابداران برای استفاده از کتاب‌های مناسب برای کودکان دارای نیازهای ویژه پیشنهاد داد.
در ادامه‌ی نشست کتابدارانی از کتابخانه‌های «با من بخوان» در زلان، جوانرود، خوانسار و قشم تجربیات خود را درباره‌ی ارتباط گرفتن با کودکان دارای نیازهای ویژه به اشتراک گذاشتند.
این نشست هشتمین جلسه از سلسله نشست‌های کتابداران «با من بخوان» بود. در این نشست‌ها که در فضای مجازی برگزار می‌شود، کتابداران کتابخانه‌های «با من بخوان» از سراسر کشور تجربه‌های خود را به اشتراک می‌گذارند. این نشست‌ها از آذرماه 1399 آغاز شده است و در ماه‌های آینده نیز ادامه خواهد داشت. تا کنون نشست‌هایی با موضوعاتی چون «فعالیت‌های کتابخانه‌ها در زمان همه‌گیری بیماری کووید-۱۹» «ایمنی، امنیت و سلامت در کتابخانه‌ها»، «هم‌یاران کودک و نوجوان کتابخانه»، «فعالیت‌های محیط‌زیستی در کتابخانه‌ها»، «برنامه‌ریزی فعالیت‌های کتابخانه‌ها» و «نوجوانان در کتابخانه‌ها» برگزار شده است.
گفتنی است موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان توجه ویژه‌ای به کودکان دارای نیازهای ویژه دارد و کتاب‌هایی را در این زمینه منتشر کرده است کتاب هفت اسب، هفت رنگ و 2+18 دارکوب نمونه‌ای از این کتاب‌هاست.
کتاب‌های مرجع کودکان با نیازهای ویژه
راهنمای ترویج خواندن برای کودکان با نیازهای ویژه
گزارش نخستین نشست مجازی کتابداران «با من بخوان»
گزارش دومین نشست مجازی کتابداران «با من بخوان»
گزارش سومین نشست مجازی کتابداران «با من بخوان»
گزارش چهارمین نشست مجازی کتابداران «با من بخوان»
گزارش پنجمین نشست مجازی کتابداران «با من بخوان»
گزارش ششمین نشست مجازی کتابداران «با من بخوان»