مراسم پنجاه و چهارمین سالگرد شورای کتاب کودک، با یادی از توران میرهادی و ارائهی گزارشی از عملکرد شورا در سال جاری برگزار شد.
در این مراسم که عصر یکشنبه ۸ اسفندماه ۱۳۹۵ در سالن شهید بهنام محمدی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان برگزار شد، نوشآفرین انصاری، عضو هیئتمدیره و دبیر شورای کتاب کودک با یادی از بانو توران میرهادی در آغاز سخنان خود، به سخنرانی دربارهی عملکرد شورای کتاب کودک و اقدامات این نهاد در سال جاری پرداخت. او ضمن تشکر از اعضای شورای کتاب کودک، در سخنان خود از کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان تقدیر کرد و هر بخش این نهاد را تبلور یک اندیشه و آرمان دانست. نوشآفرین انصاری در ادامه گفت:
«بهتر است کمی در سوگ عزیزان درنگ کنیم؛ علی پازوکی که در سال ۱۳۹۵ ما را ترک کرد. حشرهشناس و ایرانشناس برجسته ایرانی؛ آزیتا شرفجهان، روزنامهنگار و فعال اجتماعی که نویسنده فرهنگنامه بودند در دو گروه جغرافیای ایران و ادبیات جهان؛ توران میرهادی, بنیانگذار مدرسه فرهاد، شورای کتاب کودک و فرهنگنامه کودکان و نوجوانان. خوشحالم که به همت خانواده خانم میرهادی، تمامی آثار موجود ایشان تهیه، گردآوری و در شورا عرضه شده است. همچنین کتابشناسی آثار خانم میرهادی تدوین شده است که برای آن نیز سپاسگزار دوستان در کتابخانه تحقیقاتی هستیم. نسلی که همانند ما توفیق آشنایی با ایشان را از نردیک نداشتهاند، باید تشویق به خواندن آثار ایشان شوند. به نظر من ما باید سعی کنیم مسیریابهای مطالعاتی را برای آثار خانم میرهادی تعیین کنیم تا گروههای مختلف راحتتر با اندیشههای ایشان آشنا شوند.
غم از دست دادن آتشنشانهای جان بر کف برای ما نیز مانند تمام ملت مسئولیت دیگری بخشید و آن آمادهباش فرهنگی برای مواجهه با بحران است. قصد داریم در بخش ادبیات کودکان، فرهنگنامه و خانه کتابدار که طرحی را در این مورد به ثمر برسانیم. یکی از اندرزهای مهم خانم میرهادی انجام دادن کارهای بزرگ در برابر غمهای بزرگ است. خوشبخت هستیم که هدیه بزرگی به محضر ایشان تقدیم شود.»
انصاری در ادامه افزود:
«لوح فشرده کتابهای برگزیده و توصیهشده از سوی شورای کتاب کودک برای سالهای ۹۲، ۹۳ و ۹۴ آماده شده است. امروز میتوانیم با سربلندی بگوییم که فهرست شورا به همت زنجیروار همکاران کارگاه ادبیات کودکان، گروههای بررسی و همکاران کتابخانه تحقیقاتی به روز شده است. اکنون هیچ یک از ما بهانهای نداریم که کتاب خوب تهیه نکنیم. باید حرکت برنامهریزینشده در نمایشگاههای کتاب را کنار بگذاریم و از این فهرستها استفاده کنیم و مراجعه به کتابفروشان و ناشران عزیز را بر اساس طبقهبندی در دستور کار خود قرار دهیم.»
انصاری دربارهی ادامهی نگارش فرهنگنامه افزود:
«امسال جلد جدیدی از فرهنگنامه نداریم؛ اما همه دستاندرکاران همچنان در جنبوجوش هستند. نگارش و ویرایش جلد هفدهم جریان دارد و نگارش هجدهم چند وقت است که آغاز شده و اکنون در مرحله ویرایش نهایی است. روزآمدسازی در سال ۹۴ به جریانی سازمانیافته تبدیل شده است. امیدوار هستیم که هم در قسمت مجموعه اصلی فرهنگنامه و هم در بخش روزآمد به زودی خبرهای بسیار خوبی برای علاقهمندان داشته باشیم. در فرهنگنامه همچنان با مشکلات مالی و فضایی کوچک و نامناسب دستوپنجه نرم میکنیم.
در حال حاضر بیش از ۱۵۰ دوره فرهنگنامه به شکلهای مختلف به سراسر ایران سفر کرده است. ضمن احساس رضایت و غرور از این اتفاق، اکنون این سوال برایمان مطرح میشود که آیا وجود به معنای استفاده است؟ آیا فرهنگنامه ناشناخته نمیماند؟ باید مراقب باشیم که فرهنگنامه حرکت کند. فرهنگنامه کتاب آزادی است باید به دنبال راههایی باشیم که هرگز دربند نماند.»
نوشآفرین انصاری دربارهی فعالیتهای شورا در سال جاری گفت:
«در نمودار جدید سازمانی شورا، گروه ترویج که در گذشته نیز سالها فعالیت داشتهاند، به کمیته تبدیل شد و به احتمال زیاد چند زیرمجموعه خواهد داشت. سوای روشهای سنتی ترویج، شاهد اتفاقات دیگری نیز در سال ۹۵ بودهایم: حضور ادبیات در موزهها به شکل دیجیتال یا به شکل طرح فراخوانی از خود کودکان و نوجوانان. همچنین طرح مدرسههای طبیعت نیز حائز اهمیت است. اما متاسفانه یکی از مجموعههای بزرگ که درش بر شورا تقریبا بسته باقی مانده، بیمارستانها و مراکز درمانی است. امیدوارم سال آینده شاهد این باشیم که در این مراکز به روی ادبیات و ترویجگران باز شود.
بیگمان گسترش دیدگاهها برای انجام تجربههای جدید مهم است و ثبت تجربهها برای وسعت بخشیدن به دیدگاهها؛ جا دارد اشاره کنم به دومین همایش مطالعات کودکی که در همین راستا برگزار شد. پژوهشهای تاریخی برای استحکام اندیشههای امروز ضرورت دارد. پژوهشهای تاریخی مربوط به شورا در دل آرشیو شورا وجود دارد و استفاده از آن با نظم این آرشیو امکانپذیر است؛ اینگونه شد که در سال جاری، سازماندهی آرشیو پنجاهساله شورا آغاز شد.
از مرزهای کشور اگر عبور کنیم، خوشحال هستم که به همت عزیزانی نام ایران در کنار حدود ۸۰ کشور با سربلندی مطرح میشود؛ عضویت زهره قایینی در سال جاری به عنوان هیئتمدیرهی دفتر بینالمللی کتاب برای نسل جوان، فرهاد حسنزاده کاندیدای جایزه هانسکریستین آندرسن ۲۰۱۸، راه یافتن کتاب حسی-لمسی «مرغ سرخ پاکوتاه» اثر ستاره اقتداری از سوی IBBY به فهرست کتابها برگزیده ۲۰۱۷ جهان که جا دارد از خانم پروین دولتآبادی، شاعر این کتاب نیز یادی کنیم و انتشار مقاله خانم سحر ترهنده دربارهی پژمان رحیمیزاده در نشریهی BookBird.»
پس از پایان سخنرانی نوشآفرین انصاری، در این مراسم، از هما جدیکار، فاطمه چایکار، شکوه حاجنصرالله، زهره فرمانی و حسین شیخرضایی، از فعالان شورای کتاب کودک تقدیر شد.
در ادامه علیرضا میرفخرایی به سخنرانی در رابطه با «فرهنگنامه و حامیان» پرداخت. میرفخرایی ضمن ارائهی گزارشی از اقدامات صورتگرفته درپیوند با فرهنگنامه، بیان کرد:
«در سال ۸۴ با نیت تامین آسودگی خیال خانم میرهادی ما درگیر کار شرکت فرهنگنامه شدیم تا ایشان از دغدغههای چاپ فرهنگنامه آسوده شوند. این هدف تا کنون ادامه داشته و در آینده نیز بر آن پافشاری خواهیم کرد. بدنه اصلی فرهنگنامه نیروهای داوطلب است و انتشار آن با کمکهای مردمی در قالب کمکهای مالی و فعالیتهای داوطلبانه صورت میگیرد.
بسیاری فکر میکردند هنگامی که خانم میرهادی به دلیل مشکلات جسمی، دیگر قادر به همکاری با فرهنگنامه نیستند، فرهنگنامه با مسائل و مشکلاتی مواجه خواهد شد؛ اما همه دیدند که جرهره کارهایی که توران خانم بنا نهادهاند، تا چه اندازه اصیل است و به سبب سیاست دوراندیشی ایشان در این کار، ما دچار مشکلی نشدیم. پس از ۱۸ آبان و درگذشت خانم میرهادی، همه نیروهای داوطلب در کار فرهنگنامه، همگی با انرژی بیشتری به کار خود ادامه دادند و بسیاری از افراد که مشغول این کار بودند با کنار گذاشتن اختلاف سلیقههای خود شروع کردند به ادامه دادن کاری که توران خانم پایهگذاری کرده بود و همچنان هم ادامه دارد.
در سال ۹۵ ما در حدود ۲۰ هزار جلد فرهنگنامه به فروش رساندیم و حدود ۵۰۰ مدرسه را به این فرهنگنامه مجهز شدند؛ همه اینها از طریق یاران شورا و حامیان انجام شد که با خرید این فرهنگنامه و اهدای آن به مناطق مختلف ایران، از طرح فرهنگنامه پشتیبانی کردند.»
در ادامهی این مراسم، ناهید جباری گزارشی از آنچه در ادبیات کودکان و نوجوانان در سال ۱۳۹۴ رخ داد، ارائه کرد:
«این گزارش حاصل کار ۲۰ گروه بررسی کتاب، نشریات، نشر الکترونیک، دستنوشتههای کودکان و نوجوانان و آثار چاپنشده بزرگسالان برای کودکان است. در سال گذشته ۱۱۹۹ اثر چاپشده توسط بیش از ۲۰۰ کارشناس و علاقهمند به ادبیات کودکان و نوجوانان در شورای کتاب کودک مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته است. در این آمار دستنوشتههای کودکان و نوجوانان و آثار چاپنشده بزرگسالان نیست و فقط مجموعههای دیگر را در برمیگیرد. رخدادهای هر بخش به شرح زیر است:
در بخش ادبیات کهن
- توجه به قصههای عمومی در گروههای سنی الف و ب؛
- برجسته بودن نقش زن در آثار کهن؛
- گردآوری ادبیات شفاهی از سوی مربیان کانون پرورش فکری در شهرستانها و روستاها که به گویش و لهجه محلی با ترجمه فارسی آن از سوی کانون
از کاستیها در بخش ادبیات کهن میشود به:
- نداشتن مقدمه
- چگونگی روش آفرینش
- و در نهایت نام نبردن از منابع مورد استفاده یاد کرد.
در بخش داستان تالیف
- مجموعهسازیهای سریالی در داستانهای تالیفی
- کتابسازیهایی که به بهانه کمک به افزایش مهارت خواندن کودکان با استفاده از آزمون پرلز که این کتابها اصلا جذابیت و خلاقیت نداشتهاند و به دلیل آموزشی بودن از حوزه بررسی خارج شدهاند.
- چند رمان تاریخی خوب هم وجود داشت. به ویژه رمانهایی مربوط به دوران انقلاب که البته مشروط به اینکه تحریف تاریخی هم در آنها صورت نگرفته باشد. این رمانها در جایگاههای خوب و ضعیف قرار داشتند.
در بخش داستان- ترجمه
- بازنویسی جدید از ادبیات کلاسیک به شکل کمیکاستریپ
- ادامه روند نشر آثار در گونه وحشت به بهانه استقبال نوجوانان از این ژانر؛ در حالیکه این آثار بار ادبی کمتری دارند، مبلغ خشونت هستند و تنها هیجان کاذب در مخاطب ایجاد میکنند
- ترجمههای تکراری و وجود مجموعههای خیلی زیاد
در بخش شعر
- خوشبختانه شعرها از قالب تکراری و کلیشهای چهارپاره دور شدهاند
- کاستن از انتشار کتابهای شعر در قالب مجموعه اما سرودن شعرهای سفارشی همچنان ادامه دارد
- در ادامه پروژه تشویق پدیدآورندگان کانون پرورش فکری اقدام به انتشار مجموعه «شعر نوجوان امروز» کرده است که پنجرهای بر تراوش ذهنی شاعران کودکان و نوجوانان میگشاید
در بخش غیرداستان و مرجع
- برخی از ناشران تنها با استفاده از امکانات اینترنتی اقدام به کتابسازی کردهاند که اینگونه کتابها از نظر علمی اعتباری ندارد
در بخش فلسفه
- مفاهیم فلسفی در آثار یک سال گذشته بسیار کم مرد توجه قرار گرفته است
در کتابهای دینی
- شخصیت پیامبران و امامان به درستی پردازش نشده است به طوری که در متن جوری به آنان پرداخته شده که گویا برای همه افراد شناخته شده هستند
- پرداختن به شخصیتهای یادشده با رویکرد تعلیمی است که با پرداخت غیرمستقیم در منابع دینی نیز در تضاد است
- آثار منتشرشده در حوزه دین بیشتر در قالب داستان و با ساختار مناسب بودند.
در بخش دانش اجتماعی و زندگینامه
- زندگینامههای تالیفی در انتخاب شخصیت و شناساندن آنان به مخاطب صراحت ندارند و محتاطانه عمل میکنند و تحت تاثیر ادبیات تعلیمی و کارکردهای آن هستند
- بیشتر آثار امسال در بخش دانش اجتماعی با محوریت مهارتهای زندگی برای گروه سنی الف و ب هستند
در بخش کتابهای علمی
- افزایش کتابهای مناسب که در فهرست شورا راه یافتهاند بسیار رخداد خوبی است که ۸۰ درصد کتابها را دربرمیگیرد
- همچنان در حوزه تالیف ما کتابهای کمتری داریم
در بخش هنر، بازی و سرگرمی
- انتشار کتابهای باکیفیت مناسب از سوی انتشارات بافرزندان
- جای خالی کتابهای هنری نشر نظر محسوس است
در بخش خردسال
- کمبود کتاب برای گروه سنی صفر تا ۲ سال (فقط ۵ کتاب)
- حضور اندک تصویرگران نامآشنا و ناشران معروف دولتی و خصوصی در تولید کتاب برای خردسالان
- تولید اندک آثار تعاملی پاپآپ و کتابهای پارچهای
- کمتوجهی به سایر گونههای ادبی چون افسانه، شعر، متل و ترانهها
- تولید پرشمار شعرهای کممایه برای این گروه سنی
در بخش تصویر
- تصویرهای متوسطی برای مجموعه «شعر نوجوان امروز»
- حضور ناظر هنری و طراح گرافیک در مجموعه یادشده که آن را مناسب نوجوانان کرده است
- گرایش هرچه اندک اما محسوس در سبک تصویرسازی واقعگرا که ارزشمند است
در بخش رمان بزرگسال
- بیشترین کتابهای مناسب برای این گروه به نشر ماهی تعلق داشت که در انتخاب و انتشار داستان به سلیقه جوانان امروز توجه کرده است
آثار دستنوشته کودکان
- آثار کودکان در سنین پایین نسبت به نوجوانان، در انتخاب موضوع، در پرداخت داستان و نیز در شکل ارائه، از خلاقیت بیشتری برخوردار بود
آثار دستنوشته بزرگسالان برای کودکان
- پدیدآورندگان نیازمند آشنایی بیشتر با شورای کتاب کودک و ادبیات کودکان و مطالعه آثار منتخب شورا هستند تا بتوانند با کودک و ادبیات و دنیای او بیشتر آشنا شوند.
نشریات
- انتشار نشریات مجله رشد روشن نوآموز و نوجوان به خط بریل برای دانشآموزان نابینا از طرف سازمان پژوهش و برنامهریزی دفتر کمک آموزشی
نشر الکترونیکی
- انتشار کتاب گویا و منابع الکترونیکی تنها از سوی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان
- پرداختن به قصههای مناطق مختلف ایران به دو زبان یا گویش فارسی و محلی
پژوهش
- در سال جاری، این گروه پژوهش خود را به موضوع تنانگی و چگونگی طرح آن در ادبیات کودک و نوجوان با تمرکز بر آثار مناسب فرهاد حسنزاده اختصاص داده است.
با نگاهی کلی به نکتههایی که مطرح شد، رشد کیفی کتابها نسبت به سال گذشته بیشتر بوده است که در مجموع ۱۱۹۹ اثری که در سال گذشته مورد بررسی قرار گرفتهاند، ۷۴ درصد کیفیت قابل قبول ۳ ستاره به بالا داشتند که این رخداد بسیار خوبی است.
- در اندک آثار به تنوع زبانی و گویشی توجه شده است؛
- جای توجه بیشتر به تنوع فرهنگی، مذهبی و قومی هنوز خالی است؛
- گروه سنی درجشده در اطلاعات کتابشناسی فیپا با توجه به مخاطب موردنظر بررس، هماهنگ نیست که حدود ۱۵ درصد آثار این ناهماهنگی را دارا هستند؛
- توجه واقعی به نقش ویراستار علمی، عملی، مشاور و مدیر هنری در آثار باید بسیار مورد توجه قرار گیرد نه به عنوان امری تزئینی چراکه در بسیاری از کتابها ما این را داریم اما کتاب از ایرادهای بسیاری رنج میبرد،
- توجه بیشتر به حق مولف یا کپیرایت که از اصول پایهای کار نشر است.
پس از اعلام رخدادهای ادبیات کودکان و نوجوانان، برگزیدهی جایزهی شعر «عباس یمینیشریف» اعلام شد. امسال در پنجاهوچهارمین سالگرد شورای کتاب کودک، چهارمین دورهی این جایزه به کتاب «یک راه کوتاه تا ماه» سرودهی شاهین رهنما تعلق گرفت.
از دلایل انتخاب این کتاب میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- تنوع موضوعات و قالبهای شعری
- به تصویر کشیدن سرگشتگی و دغدغههای نوجوانان امروز
- به چالش کشیدن مناسبات نظام اجتماعی
- ارائه شناخت و دیدگاه انتقادی
- نشان دادن تقابل اجتماعی با آموزههای مدرسه
- نگاه صلحآمیز به طبیعت، محیطزیست، انسان و جهان
- تنیدگی طبیعت با ابعاد اجتماعی، فرهنگی و محیطزیستی
- دیدی نو و خلاق و ابتکاری مربیان
- استفاده از استعاره و تشبیههای پویا و تخیل و تعابیر قوی
- زبان روان ادبی، تاویلپذیری و چندلایه بودن مفاهیم
جایزه عباس یمینیشریف که از سوی هومن یمینیشریف، پسر این شاعر پایهگذاری شده است، از سال ۱۳۹۱ و برای اولین بار درپنجاهمین مراسم سالگرد شورای کتاب کودک اعطا شد.
در پایان این نشست، مرجان رحیمیفرد به ارائهی گزارش کمیتهی جوایز شورای کتاب کودک از آثار سال ۱۳۹۴ پرداخت و نام آثار برگزیده و شایستهی تقدیر اعلام شد. این گزارش حاصل بررسی ۱۱۵۵ اثر منتشرشده در سال ۱۳۹۴ است. بر اساس این گزارشها گروههای ادبیات کهن، داستان تالیفی، داستان ترجمه، تصویر، شعر، دانش اجتماعی و زندگینامه، دین، هنر، بازی و سرگرمی و نشر الکترونیکی، در مجموع ۲۶ پیشنهاد برگزیده داشتند. گروههای ادبیات کهن، داستان تالیف، داستان ترجمه، تصویر، شعر، دانش اجتماعی و زندگینامه، دین، علمی، مرجع و نشر الکترونیکی، پیشنهاد تقدیر از ۳۰ کتاب را دادند و سایر گروهها هیچ پیشنهاد برگزیده یا شایسته تقدیری نداشتند. درجهبندی آثار در شورای کتاب کودک از صفر تا ۵ ستاره معادل ضعیف تا بسیار خوب بر اساس معیارهای بررسی شورا است. اثر برگزیده، اثری است که با استناد بر معیارهای بررسی شورا، از لحاظ ادبی، اطلاعاتی و هنری، بسیار خوب و در درجه ۵ ستاره است و اثر شایسته تقدیر، اثری است که به لحاظ یک ویژگی برجسته، بسیار خوب است.
در بخش کمیته جوایز شعر
لوح تقدیر به
- اسدالله شعبانی سراینده کتاب «ای میهن من، ایران»
- حمیدرضا شکارسری سراینده اشعار کتاب «تلنگر باران»
لوح برگزیده به
- شاهین رهنما سراینده کتاب «یک راه کوتاه تا ماه» و محسن طائب، مدیریت نشر پیدایش
در بخش کمیته جوایز داستان
لوح تقدیر به
- جمشید خانیان با داستان «امپراتور کوتوله سرزمین لیلیپوت»
- محسن هجری با داستان «اقلیم هشتم»
- شهلا انتظاریان، مترجم کتاب «پسری که تا ماه بالا رفت»
- مینا پورشعبان، مترجم کتاب «بابابزرگ سبز من»
- پروین علیپور، مترجم کتابهای «مادرجون چرا اسمم یادت رفته؟» و «روزنامه فروش»
- زهره قایینی، مترجم کتاب «فراتر از یک رویا»
- ناهید معتمدی، مترجم کتاب «من، من هستم»
- محبوبه نجفخانی، مترجم کتاب «کی از کتاب بد گنده میترسد؟»
- فرهاد حسنزاده با داستان «قصه طوطیخانم و بازرگان»
- محمدهادی محمدی با داستان «آرش کماندار»
لوح برگزیده داستان به
- فرهاد حسنزاده با داستان «زیبا صدایم کن» به همراه نورا حقپرست، مدیر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان
- خانم کیوان عبیدی آشتیانی مترجم کتاب «زیر نور ماه شیشهای یک مرثیه» به همراه رضا هاشمنژاد، مدیر انتشارات افق
- فرزاد فربد، مترجم کتاب «اقیانوس انتهای جاده» و مدیریت انتشارات پریان
- محبوبه نجفخانی، مترجم کتاب «آبشار یخ» به همراه رضا هاشمنژاد، مدیریت انتشارات افق
- نسرین وکیلی، مترجم داستان «وحشی» به همراه زهره حسینزادگاهن، مدیریت نشر آفرینگان
- رضی هیرمندی، مترجم داستان «مشق شبم را ننوشتم چون...»به همراه رضا هاشمنژاد، مدیریت انتشارات افق
در بخش کمیته جوایز غیر داستان
لوح تقدیر به
- عباس جهانگیریان با کتاب «پسر، نان و نمک»
- ابراهیم اصلانی «گاهی زندگی (اندیشه و رازهای نوجوانی)»
- فرح یزدیفر، مترجم کتاب «نقاشیهای هیچی هیچی»
لوح برگزیده به
- هانیه فکور، مترجم کتاب «خرس کوچولو و درخت آرزوها» به همراه سکینه مظهر سرمدی، مدیر انتشارات سرمدی (واحد فینگیلی)
در بخش کمیته جوایز تصویر
لوح تقدیر به
- آمنه اربابون، تصویرگر کتاب «ساندویچساز مو دماسبیباف»
- غزاله بیگدلو، تصویرگر کتاب «کارت دعوت داری موش موشک؟»
- سپهر حاجیآبادی، تصویرگر کتابهای مجموعه «اگرهای جادویی»
- محمد صادق، تصویرگر کتاب «پسر طبیعت»
- ویدا معتمد، تصویرگر کتاب «من حرفی دارم که فقط شما بچهها باور میکنید»
لوح برگزیده به
- کاظم طلایی، مدیر هنری کتاب «راه و چاه» و مدیر انتشارات طلایی
در بخش کمیته جوایز نشر الکترونیکی
لوح تقدیر به
- نورا حقپرست، مدیر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان برای نشر کتاب الکترونیکی «کرم سهنقطه» با طراحی و کارگردانی جلال وزیری، نویسنده و تصویرگری سروناز پریش
لوح برگزیده به
- نورا حقپرست، مدیر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان برای نشر مجموعه کتاب الکترونیکی «سیمرغ قصههای مردم ایران» که دو کتاب گویا از این مجموعه به نامهای «استاد محمد پینهدوز» و «زور کی از همه بیشتره» یکی با گویش یزدی و دیگری با گویش دلیجانی برگزیده شدهاند.