وقتی از برنامه فلسفه برای کودکان سخن به میان میآید سه حوزه تفکر پر رنگ میشوند: تفکر انتقادی، تفکر خلاق و تفکر مراقبتی.
حوزه سوم از نیازمندیهای جامعه امروز ایران ماست. تفکر مراقبتی یعنی رجوع به مؤلفههایی مانند مراقبت اندیشیده شده و تاملی، مدیریت و توسعه هوش هیجانی، ایده پردازی و پیش بینی فرآیند و نتایج موقعیتها و خود اصلاحی فردی، جمعی و ... .
اگر به رویکرد فور اچ نظری بیندازیم: تربیت مبتنی بر پرورش مهارتهای چهارگانه (سر، قلب، دستها و سلامتی) نیازمند اندیشه با قلب یا مدیریت تاملی هیجانها نیز میشود.
کتابهای مناسب فلسفی برای کودکان:
- معرفی کتاب میتوانم یک من دیگر بسازم؟ – خرید کتاب میتوانم یک من دیگر بسازم؟
- معرفی کتاب یک گرفتاری دیگر- خرید کتاب یک گرفتاری دیگر
- معرفی کتاب شاید سیب باشد - خرید کتاب شاید سیب باشد
برای کار با کودکان ۳ تا ۸ سال که در گروه (خردسالان بی سواد و نوسواد) قرار میگیرند، طراحی الگوی «من، دیگری، طبیعت» میتواند نمونه خوبی برای پرورش تفکر مراقبتی آنها باشد.
کودکان خردسال تا زمانی که مفاهیمی مانند «من، تن من، خود مراقبتی، خود دوستی و خود ادراکی» را درونی و عینی سازی نکنند نمیتوانند به سمت ادراک «دیگری» و مراقبت از افراد و اشیا پیرامون و درک ارزشهای مبتنی بر شناخت و دگر مراقبتی برسند.
تا مادامی که کودکان دگر مراقبتی را توسعه ندهند توانایی طبیعت مراقبتی در آنها بالیده نخواهد شد.
برای این منظور ما سه مؤلفه من، دیگری و طبیعت را برای کودکان به شکل نمایشنامه با اشعاری گفتگو محور طرح نمودیم.
مهدیه مادر کیارش قصه باغ گلی را به شعر خلق نمود که کلاغی بی حوصله جنگبازی را دوست داشت و هر روز به سراغ گلها میرفت تا جنگ بازی کند واکنش هر گل شکل خاصی بود گل سرخ سکوت کرد، گل بنفشه گریست، گل آفتاب گردان کلاغ را کتک زد و به خودش و او آسیب رسید، اما گل مینا بالهای کلاغ را گرفت و از احساسش وقتی آسیب میبیند سخن گفت. قاطعانه با کلاغ به گفتگو نشست تا بداند کتک زدن دیگران بازی نیست بلکه آسیب است و گفتگو در برابر متخاصم را آغاز نمود.
راضیه مادر نورا کارگردانی نمایش را بر عهده گرفت و یک عصرگاه در هر هفته کودکان را جمع کرد و با آنها این نمایش را تمرین نمود به شکلی که بچهها به سرعت اشعار را حفظ کردند و در جریان تمرین علاوه بر لذت بازی، خود را دخیل میکردند و خلاقانه طرح و تغییراتی مطرح میکردند.
مریم مادر پیام و مریم سادات مادر امیر علی که نقش کلاغ را بر عهده داشت دکور و موسیقی نمایش را با کمک بچهها و مادرها مهیا کردند.
بعد از پنج ماه تمرین و مشارکت در ساخت جز به جز نمایش بلاخره اجرای خانگی نمایش روی صحنه آمد و تماشاچیها دعوت شدند.
نمایش اجرا شد و با کودکان تماشاگر به عنوان محرک گفتگو به بحث گذارده شد.
در پایان جشن تلاش کودکان برگزار و کیک سپاس اولین کار جمعی آنها بریده شد.
برای بخشهای دیگر فرایند پرورش مهارتهای تاملی مراقبتی علاوه بر نمایش پروژههای دیگری هم تعریف شده است. تألیف کتاب جمعی، ساختن انیمیشن و نمایشگاه عکاسی جمعی کودکان و تشکیل بنیاد خیریه کودکان فبکی و ...
وقتی از مراقبت برای کودکان سخن می گوییم باید از قصه و کتاب خوانی گامهایی عینی تر برداریم. به شکلی که کودکان فعالانه از ایده پردازی تا اجرا؛ مراقبت از خود و دیگری را لمس و تمرین کنند. برای مراقبت سختی و رنجی در حد سنشان را بپذیرند و به فرایند گذر از مسیر دل ببندند.
با سپاس از تمامی مادران و پدرانی که به برنامه فلسفه برای کودکان اعتماد کردند و گامهای استواری برای همراهی با کودکان اندیشمند، خلاق و مراقب و منتقد خود بر میدارند.
به امید روزهای روشنی که شیوههای کارای تربیت تاملی کودکان در ایران گسترش یابد.
کتابک در رابطه با این موضوع، مقالهی زیر را پیشنهاد میدهد: