اسدالله شعبانی، شاعر کودک و نوجوان به مناسبت سی‌امین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از دلایل کاهش کتابخوانی در جامعه و عملکرد دولت در رابطه با کتاب و کتابخوانی گفت.
اسدالله شعبانی در گفت‌وگو با خبرنگار ایبنا در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران بیان کرد: در کشوری با این تاریخ درخشان و فرهنگ گران‌سنگ توقع می‌رود کارهای بیشتری در حوزه کتاب و کتابخوانی انجام شود و کاستی‌‌هایی مانند کاهش روز به روز شمارگان کتاب و کاهش کتابخوانی پذیرفتنی نیست.
امروزه می‌بینیم بسیاری از خانواده‌ها علی‌رغم اینکه بچه‌هایشان را اهل کتاب و کتابخوانی بار آوردند نتیجه خوبی نگرفته‌اند و بچه‌ها نتوانسته‌اند در جامعه حرکت کنند چون روال طبیعی یا شرایط برابری برای مردم فراهم نبوده است.
شعبانی همچنین درباره کاهش کتابخوانی در جامعه افزود: علی‌رغم اجرای برنامه‌هایی مانند برگزاری نمایشگاه‌ها و جشنواره‌ها و شعارهایی که در زمینه ترویج کتابخوانی داده می‌شود اما باز هم آن‌طور که باید بازدهی وجود ندارد. مسئولان باید مشکلاتی مانند پایین بودن شمارگان کتاب و کاهش کتابخوانی را با نگاه ریشه‌ای بررسی کنند و به جواب برسند. چرا ما نتوانسته‌ایم بعد از این همه سال برنامه‌ریزی داشته باشیم تا کتاب در سبد خانوار و در مسیر رشد اجتماعی و اقتصادی خانواده‌ها قرار بگیرد و افراد با کتاب خواندن آسیب نبینند؟
وی در ادامه تصریح کرد: امروزه می‌بینیم بسیاری از خانواده‌ها علی‌رغم اینکه بچه‌هایشان را اهل کتاب و کتابخوانی بار آورده‌اند نتیجه خوبی نگرفته‌اند و بچه‌ها نتوانسته‌اند در جامعه حرکت کنند چون روال طبیعی یا شرایط برابری برای مردم فراهم نبوده است.
اسدالله شعبانی با بیان اینکه طرح بحران کتاب و کتابخوانی در جامعه بیهوده است، گفت: در این زمینه بحرانی وجود ندارد؛ شرایط کتاب و کتابخوانی در کشور ما این‌گونه می‌طلبیده و ما با دست خودمان این شرایط را به‌وجود آورده‌ایم. بزرگترین معضل ما که همه می‌دانند و قرار هم نیست حل شود توزیع کتاب است؛ در کشوری به این گستردگی هنوز یک چرخه توزیع کتاب نداریم. آیا این وظیفه ناشر است که هم کتاب تولید کند و هم کتاب بفروشد. در کجای دنیا ناشر، کتابفروش هم بوده است؟ ما ناشرانی داریم که فکرهای نو و خلاقانه‌ای برای تولید کتاب دارند ولی چون نمی‌توانند آن را توزیع کنند قید تولید کتاب را می‌زنند.
این ناشر افزود: امروزه ناشران در پی این هستند که با زد و بند و مراجعه به دیگران راهی برای فروش کتاب‌هایشان پیدا کنند تا به‌هر شکلی شده آثار را به دست مخاطبان برسانند. بهتر است مسئولان دست از سر ناشران بردارند و بگذارند ناشران خودشان کتاب تولید کنند و آن‌ها فقط سیستم توزیع کتاب را سامان دهند و توزیع خوب در سطح ملی ایجاد کنند، از سویی دیگر به ناشرانی که کتاب خوب تولید می‌کنند توجه ویژه کنند و آثار ناشرانی که کتاب‌هایشان در جشنواره‌ها امتیاز می‌آورد، خریداری کنند.
بستن مسیرها منجر به کاهش کتابخوانی شده است
شعبانی درباره‌ی دلایل کاهش کتابخوانی در جامعه افزود: اینکه امروزه کتاب‌های خاصی در کشور توزیع می‌شود که هیچ کس نمی‌خواند اما با این وجود دوباره از سوی مسئولان تولید و توزیع می‌شود، یادآور شد: این‌ها مسیر طبیعی رشد فرهنگ کتاب و کتابخوانی را می‌بندند. ما مسیرها را بسته‌ایم و می‌گوییم چرا هیچ‌کس کتاب نمی‌خواند! من با این مردم در اوج فقر و دارایی زیسته‌ام و ارتباط خوبی با همه اقشار دارم، مردم ما همچنان بافرهنگ‌اند، همچنان دنبال فضیلت‌اند و اخلاق و تعلیم و تربیت برایشان مهم است و به دنبال کتاب‌های هنری خوب هستند. اما از آنجا که در تولید کتاب نارسایی داریم و ضد و بندهایی در این حوزه وجود دارد، نمی‌گذارند کتاب‌ها عادلانه توزیع شوند. وقتی ما نمی‌گذاریم کتاب خوب به دست مردم برسد و یکسری کتاب‌های خاص را فقط در بین مردم توزیع می‌کنیم و بعد مردم آن کتاب‌ها را نمی‌خوانند نمی‌توانیم بگوییم مردم ما کتابخوان نیستند.
با وجود سیستم توزیع نامناسب، ناشران از بازخورد کتاب‌هایشان مطلع نمی‌شوند
شعبانی با تاکید بر اینکه دولت باید توزیع را از دست ناشران بگیرد و آن را ملی کند، افزود: ناشری که کتاب تولید می‌کند وقتی بازخوردش را در جامعه ببیند می‌تواند بفهمد که چه کتابی در جامعه مطابق سلیقه مخاطبان است و باید بیشتر تولید شود. ناشر اگر می‌خواهد نقشی در تولید کتاب داشته باشد باید به دنبال ذائقه مردم باشد و ببیند چه چیزی جایش خالی است و کار نشده و براساس آن شناختی که به دست می‌آورد کتاب تولید کند. وقتی سیستم توزیعی وجود نداشته باشد قطعا ناشران هم از بازخورد کتابشان مطلع نمی‌شوند. ناشران این مشکلات را دارند و نمی‌دانند چه تولید کنند و وقتی تولید کردند نمی‌دانند چگونه آن را توزیع کنند.
شرایط عادلانه‌ای برای توزیع کتاب
به گفته مدیر انتشارات توکا، برگزاری نمایشگاه خوب است ولی درد ناشران را دوا نمی‌کند. برگزاری نمایشگاه سبب افزایش دسترسی مخاطبان به کتاب می‌شود اما موقتی است. کتاب باید در سیستم توزیع مناسب قرار گیرد تا به دست مخاطبان برسد و مردم بتوانند خودشان انتخاب کنند نه اینکه ما برایشان تعیین کنیم چه کتابی بخوانند. باید همه کتاب‌ها را در سیستمی عادلانه توزیع کنیم و به مردم قدرت انتخاب بدهیم. در این شرایط، نمایشگاه کتاب، شرایط عادلانه‌ای برای توزیع کتاب ایجاد می‌کند، ناشران مختلف امکان حضور می‌یابند، همه آثار عرضه می‌شود و مخاطبان حق انتخاب پیدا می‌کنند؛ اما این یکبار در سال و موقتی است.
شعبانی همچنین بیان کرد: ناشرانی که سرمایه‌گذاری کرده‌اند و توقع دارند پولشان برگردد. ناشری که واقعا نگاه ملی داشته باشد، تلاش می‌کند کار فرهنگی انجام دهد و کتابی در ژانر وحشت تولید نمی‌کند که مردم را بترساند. وقتی راه را می‌بندیم مانند آب پشت سد می‌ماند یا سد می‌شکند و آب همه را می‌برد یا خشکسالی ایجاد می‌شود و منجر به تولید ژانرهای ترس و وحشت می‌شود که مردم برایش صف می‌کشند. این یک بیماری است و دولت سبب این بیماری شده است و ناشران هم نمی‌توانند کاری انجام دهند.
نشر، نیاز به دیده شدن دارد
مدیر نشر توکا با بیان اینکه من خودم را یک ناشر نمی‌دانم، افزود: نشر برای من یک نوع دلبستگی به کتاب است که دور از دغدغه و محدودیت‌های سایر ناشران کتاب‌هایی که دوست دارم تولید کنم و معتقدم هر نویسنده‌ای باید مجوز نشر کتاب خودش را داشته باشد؛ مانند عباس یمینی شریف، محمود کیانوش و ... نشر برای من یک پاتوق فرهنگی است. هدف فروش کتاب نیست، هدف انجام کار فرهنگی است. اما اگر از نگاه یک ناشر به موضوع بنگریم باید بگویم نشر نیاز به دیده‌شدن دارد؛ نیاز به یک ویترین دارد و تا چرخه توزیع در کشور با کمک دولت راه نیفتد، مشکل این سیستم حل نمی‌شود و شرکت‌های کوچک نمی‌توانند نفس بکشند و از سوی شرکت‌های بزرگ که مدام پروارتر می‌شوند بلعیده می‌شوند.
سیستم کهنه آموزش‌وپرورش ما جوابگوی ذوق و سلیقه کودکان نیست
شعبانی با اشاره به اینکه ۹۰درصد ناشران در کشور ما می‌خواهند به سلیقه جامعه پاسخ دهند، گفت: سلیقه مخاطبان تربیت نشده است. بخش بزرگی از جامعه ما در آموزش ۷۰ سال پیش مانده است و هنوز می‌خواهد شعر و ادبیات را ابزاری برای آموزش معرفی کند. در صورتی که در تمام دنیا شعر، شعر است و داستان، داستان. به‌عنوان نمونه در مهدکودک‌ها به‌جای اینکه به کیفیت کار توجه کنند به حجم کار و میزان آموزش‌هایی که به کودکان داده می‌شود توجه می‌کنند. این یک نگاه کلی است که در کشور ما وجود دارد. در نگاه آموزشی هم همین‌طور است، کتاب‌های درسی ما مملو از آموزش‌هایی است که به زور به بچه‌ها تحمیل می‌شود.
او درباره علل کاهش کتابخوانی گفت: سیستم کهنه آموزش‌وپرورش ما جوابگوی ذوق و سلیقه کودکان نیست. اگر در حوزه نشر اصولی حرکت کنیم روزبه‌روز شمارگان کتاب‌ها پایین می‌آید و جامعه پر می‌شود از آثاری که مردم نمی‌خوانند و نمی‌خواهند. به همین دلیل جامعه با کاهش کتابخوانی روبه‌رو شده است و مردم از کتاب خواندن خسته شده‌اند.
به اعتقاد این شاعر و نویسنده، تربیت سلیقه مخاطب از طریق سیستم آموزش‌وپرورش امکان‌پذیر است. وقتی سیستم آموزش ما کهنه است پدر و مادرها هم به‌جای پرورش ذوق و سلیقه فرزندانشان به دنبال این است که چگونه بچه‌ها نمره بیشتری بگیرند و تابع نظام آموزشی هستند که بیشتر مفروضات برایش مهم است، نتیجه این می‌شود که ناشران هم به دنبال سلیقه مخاطبانی هستند که تربیت نشده است می‌روند و کتاب‌های ترس و وحشت تولید می‌کنند.
به گفته شعبانی ما باید سیستم آموزش‌وپرورش‌مان را اصلاح کنیم و برای مربیان دوره‌های آموزشی بگذاریم و به آن‌ها یاد دهیم که قصه و شعر ابزار آموزش نیست و با ذوق بچه‌ها سروکار دارد و باید زیبایی‌های آن‌ها را به بچه‌ها نشان دهیم تا آن‌ها بتوانند شعر را بشناسند؛ نه اینکه از معلمان بخواهیم خودشان کتاب تولید کنند و خودشان آن را به بچه‌ها بیاموزند.
سیاُمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با شعار «یک کتاب بیشتر بخوانیم» و با ریاست سیدعباس صالحی از ۱۳ تا ۲۳ اردیبهشت در مجموعه نمایشگاهی شهر آفتاب میزبان علاقه‌مندان به کتاب و کتابخوانی خواهد بود.
برخی از شعرهای اسدالله شعبانی که در کتابک منتشر شده است را می‌توانید در آدرس‌های زیر بخوانید:
- مادربزرگ خوبم - اسدالله شعبانی
- خروس زری - اسدالله شعبانی
- صدای باد - اسدالله شعبانی
- هدیه قشنگ - اسدالله شعبانی