پس از یک سال تلاش برای به سرانجام رساندن روند داوری در گزینش بهترین آثار ادبیات کودکان جهان، زهره قایینی رئیس هیئت داوران جایزه جهانی هانس کریستین اندرسن در سال ۲۰۱۰، هشتم خرداد گزارشی از روند داوری جایزه اندرسن در کتابخانه تحقیقاتی شورای کتاب کودک به اعضای شورا و علاقه مندان به ادبیات کودک و نوجوان ارائه کرد.
جایزه هانس کریستین اندرسن را نوبل کوچک نیز می نامند. جایزه ای بدون هیچ ارزش مادی که اعتبار جهانی آن چنین نامی را برایش سزاوار می کند. تنها جایزه در دنیای ادبیات کودک جهان که داورانش همگی بین المللی هستند و از میان کارشناسان و کوشندگان برجسته ادبیات کودک جهان که عضو دفتربین المللی کتاب برای نسل جوان هستند برگزیده می شوند.
امسال، زهره قایینی برای بار دوم به عنوان رئیس هیئت داوران جایزه اندرسن , همراه با ۱۰ داور دیگر از آمریکا، مکزیک، مصر، سوئد، اسلوانی، آرژانتین، سوییس و برزیل به مدت ۱۰ ماه آثاری را که برای دریافت جایزه از سوی کشورهای عضو IBBY نامزد شده بودند، مطالعه و بررسی کردند.
قایینی در گزارش خود گفت یکی از وظایف رئیس هیئت داوران این است که درباره بهتر پیش بردن روند داوری تدبیر کند. او هنگامی که در کنگره دفتربین المللی کتاب برای نسل جوان در دانمارک برای بار دوم به عنوان رئیس داوران جایزه اندرسن برگزیده شد، تصمیم گرفت تا وبلاگی را که برای ارتباط بین داوران در دوره داوری اش در سال ۲۰۰۸ ایجاد کرده بود با امکاناتی بهتر بار دیگر راه اندازی کند.
وبلاگ ویژه داوران جایزه اندرسن در سال ۲۰۰۸، نخستین تجربه از ارتباط بین داروان با استفاده از وبلاگ بود. زهره قایینی می گوید که در راه اندازی آن و بازخورد داوران تردید داشته است. اما هنگامی که هیئت مدیره IBBY و داوران خشنودی خود را از حاصل کار وبلاگ در سال ۲۰۰۸ نشان دادند، او به درستی کار اطمینان پیدا کرد و تصمیم گرفت تا وبلاگ را برای روند داوری طولانی ۱۰ ماهه جایزه سال ۲۰۱۰ ، با کیفیت بیشتری دوباره راه اندازی کند.
امسال، شاخه های ملی دفتر بین المللی کتاب برای نسل جوان، ۲۸ نویسنده و ۲۷ تصویرگر را برای نامزدی دریافت جایزه به دفتر بین المللی کتاب برای نسل جوان معرفی کرده بودند. برای هریک از این پدیدآورندگان در وبلاگ، مدخلی باز شد و همه دیدگاه های داوران درباره هر یک از نامزدها درآن بخش ها قرار می گرفت. داوران می توانستند در هر زمان، درباره کار نویسنده یا تصویرگر دیدگاهی در وبلاگ قرار دهند و یا دیدگاه های پیشین خود را ویرایش کنند یا تغییر دهند.
زهره قایینی هدف اصلی از این کار، فراهم کردن فرصت های برابر برای دیده شدن و مورد توجه قرار گرفتن همه نامزدها و ایجاد فضایی آزاد و مناسب برای گفت و گو و بررسی کار پدیدآورندگان در یک فعالیت گروهی دانست. او گفت که تشویق داوران برای دیدن وبلاگ و سر زدن مرتب به آن و نظر دادن درباره کار نامزدها، با توجه به این که همه آن ها در کشور خود بسیار پر مشغله بودند کار ساده ای نبود، اما خوشبختانه نتیجه داد.
ورود به وبلاگ ویژه داوران برای همه آزاد نبود. داوران هر یک برای ورود به وبلاگ نام کاربری و شماره رمز ویژه ای داشتند و به این ترتیب دیدگاه های آن ها درباره کار نامزدها مخفی می ماند. براساس سنت داوری اندرسن، رئیس هیئت داوران معیارهای داوری را در آغاز روند داوری تعیین می کند و آن ها را برای داوران می فرستد. معیارها، امسال هم در وبلاگ داوران و هم در سایت جایزه اندرسن قرار گرفت. در چنین فضایی، داوران با خاطری آسوده به وبلاگ سر می زدند و از دیدگاه های یکدیگر آگاه می شدند و به روشن تر شدن مطالب در ذهن یکدیگر کمک می کردند. برای نمونه، هنگامی که داوری هم وطن یا همزبان با یکی از نامزدها وجود داشت، آن داور با ارائه اطلاعاتی از فرهنگ کشور خود، به دیگر داوران کمک می کرد تا اثر و زبان نویسنده و یا تصویرگر را بهتر درک کنند.
تهیه یک فهرست ۱۵ نفره از نام نویسندگان و تصویرگران، حاصل چندین ماه تلاش و رایزنی داوران با یکدیگر بود. فهرستی که به عنوان یک ابزار به آن ها کمک می کرد تا در نشست های دو روزه داوری در بازل سوییس، بتوانند به شکل متمرکز به گفت و گو بنشینند و داوری کنند. در این نشست ها، هیئت داوران فهرست نام ۱۰ نامزد فینالیست جایزه را یک هفته پیش از اعلام رسمی برندگان جایزه، اعلام کردند تا هر ۱۰ نفر به مدت یک هفته به صورت برابر در رسانه ها معرفی شوند و علاقه مندان ادبیات کودک بکوشند تا درباره هریک از آن ها بیشتر بدانند.
پس از یک هفته نیز در یک کنفرانس مطبوعاتی در نمایشگاه کتاب کودک بولونیا، زهره قایینی به نمایندگی از ۱۰ داور، یوتا باوئر تصویرگر اهل آلمان و دیویدآلموند نویسنده برجسته انگلیسی را به عنوان برندگان جایزه هانس کریستین اندرسن در سال ۲۰۱۰ اعلام کرد.
هدف جایزه اندرسن چیست؟ معیارها برای انتخاب چیست؟
به باور زهره قایینی، جایزه اندرسن می تواند پدیده ای فراتر از تعیین برندگان و فینالیست ها باشد و به کشف جایگاه بسیاری از نویسندگان و تصویرگران در ادبیات کودکان جهان کمک کند. بدون این که بسیاری از این پدیدآورندگان توان بالا آمدن تا جایگاه برنده را داشته باشند، داوران باید ویژگی کارهای آن ها را بشناسند و به شناخته شدن بیشتر آن ها کمک کنند.
در بین ۲۸ نویسنده، برخی از آن ها ترویج گر خواندن بودند. زهره قایینی از برخی از این نامزدها نام برد. برای نمونه، جوردی سیرا فابرا در اسپانیا تنها یک نویسنده نیست و نهادهای ترویج خواندن برای کودکان کشورهای اسپانیایی زبان راه اندازی کرده که نهاد ترویج خواندن او در کلمبیا، موفق شد جایزه ترویج خواندن آساهی را برای سال ۲۰۱۰ به دست آورد. یا داشدانداگ جومبا نویسنده ای در مغولستان. کارهای این نویسنده با نویسندگان مطرح در کشورهای مطرح قابل مقایسه نیست، اما او یک ترویج گر است و کتاب ها را بار شتر کرده و برای روستاهای دورافتاده در ارتفاعات کشورش برده است. او جایزه آساهی را هم در ۲۰۰۶ از آن خود کرد. امسال، نویسنده ای از اوگاندا در میان نامزدان حضور داشت که تلاش کرده از فرهنگ غنی آفریقا در کارهایش استفاده کند و او نیز یک مروج بسیار علاقه مند بوده و فعالیت کرده است. اگر چه آثار این نویسندگان در فینالیست ها قرار نگرفته اما کوشش آن ها شایان سپاس است. پاپ چک شاعر و نویسنده در اسلوانی که نماینده یونیسف در اسلوانی است، نیز از این دست است.
قایینی در گزارش خود گفت: "جایزه اندرسن با دو معیارش خیلی مشهور است یکی داوری برکیفیت مجموعه آثار تصویرگر و نویسنده و دیگری داشتن سهم جاودان در ادبیات کودکان.
قایینی به وب سایت جایزه اندرسن که به دو زبان فارسی و انگلیسی در طول ماه های داوری در دسترس علاقه مندان قرار گرفت نیز اشاره کرد. در این وب سایت که با استقبال بسیار دفتربین المللی کتاب برای نسل جوان و علاقه مندان غیرفارسی زبان قرار گرفت، شرح زندگی و کتابشناسی تمامی ۲۸ نویسنده و ۲۷ تصویرگر نامزد دریافت جایزه، با تصاویری از کارهای آن ها قرار گفته است که می تواند در شناخت نویسندگان مطرح در کشورهای مختلف اطلاعات خوبی در اختیار مخاطبان قرار دهد: http://www.chlhistory.org/andersen/
پس از گزارش زهره قایینی، نوش آفرین انصاری، دبیر شورای کتاب کودک، شهرام اقبال زاده، دبیر انجمن نویسندگان کودک و نوجوان و یحی مافی سخنان کوتاهی ایراد کردند. در این نشست گزارش های کوتاهی از سوی سحر ترهنده در معرفی تصویرگر برنده جایزه یوتا باوئر و تصویرگران فینالیست، شهلا انتظاریان درباره نویسندگان فینالیست و نسرین وکیلی درباره نویسنده برنده جایزه دیوید آلموند سخن گفتند و مینا یوسفی که آماده سازی و بارگزاری وب سایت اندرسن ۲۰۱۰ به عهده او بود , درباره این وب و ویژگی های آن توضیحاتی داد.
گزارش های این نشست همراه با نمایش اسلاید از آثار برگزیدگان بود و در جنب این نشست نمایشگاهی از آثار همه نامزدهای دریافت جایزه اندرسن در سال ۲۰۱۰ در کتابخانه تحقیقاتی شورای کتاب کودک برای بازدید شرکت کنندگان تدارک دیده شده بود .
