گروه قصه گویی دیجیتال شهرزاد از شهریور سال ۱۳۹۱ در آموزشگاه آریا به طور رسمی فعالیت خود را آغاز کرد. از آن زمان تاکنون، ضمن برگزاری کارگاه‌های پیوسته‌ی قصه گویی دیجیتال ویژه‌ی نوجوانان، بر جنبه‌ی پژوهشی این حوزه نیز تاکید ویژه‌ای داشته است.
منظور از قصه گویی دیجیتال چیست؟
شاید ساده‌ترین تعریف برای قصه گویی دیجیتال/ Digital Storytellingاین باشد که به‌عنوان زیر شاخه‌‌ای از رسانه‌های دیجیتال به هر فرد، امکان ارائه‌ی قصه‌ی خود را در فضای مجازی می‌دهد. قصه‌گویی دیجیتال ساختاری مشابه قصه‌گویی سنتی دارد. یک قصه‌ی دیجیتال همانند قصه به شکل معمول، شامل بخش‌های زمینه‌چینی (آغاز)، بروز بحران، نقطه‌ی اوج (گره گشایی)، فرود و نتیجه‌گیری است. قصه‌های دیجیتالی به طور معمول برداشت شخصی افراد از دامنه‌ی نامحدود موضوع‌ها را در برمی‌گیرند. انعطاف، تنوع و دسترسی آسان، سه ویژگی برجسته‌ی قصه‌های دیجیتالی به شمار می‌آیند. بدین ترتیب در قصه گویی دیجیتال برخلاف شیوه‌های پیشین، مرز میان مخاطب/ خواننده/ مصرف‌کننده و گوینده/ نویسنده/ تولیدکننده تاحد زیادی کم‌رنگ می‌شود و مشارکت و تعامل میان مخاطب و صاحب اثر به حداکثر می‌رسد. به تعبیر دیگر، قصه‌گویی دیجیتال جایی است که سواد خواندن و سواد دیجیتال می‌توانند دو بال برای پرواز تفکر در افراد باشند.
پیشنیه‌ی آموزش این شیوه‌ی قصه‌گویی به نوجوانان در دنیا و ایران چیست؟
نخستین جرقه‌های این شیوه‌ی قصه گویی در اواخر دهه‌ی هفتاد میلادی در دانشگاه برکلی از سوی آقای جو لمبرت و همکارانش معرفی شد. اما گسترش این رسانه در سطح جهانی به آغاز قرن حاضر برمی‌گردد. دسترسی عامه‌ی مردم به اینترنت و فن‌آوری‌هایی مانند دوربین‌های عکاسی و فیلمبرداری دیجیتال و نرم‌افزارهای تدوین صدا و تصویر در معرفی و گسترش این رسانه به‌عنوان یک ابزار آموزشی نقش به‌سازیی داشته‌اند.
برای آغاز استفاده از قصه گویی دیجیتال نزد کاربران در ایران، شاید نتوانیم زمان دقیقی را تعیین کنیم، اما بر پایه‌ی مستندات، «گروه قصه گویی دیجیتال شهرزاد» نخستین گروهی است که به طور رسمی و پیوسته کارگاه‌های عملی برگزار کرده و در این حوزه، پژوهش‌های نظری انجام داده است.
گروه شهرزاد از سوی سه کارشناس، لاله خسروی، مرجان فروغی و حسین راستی در سال۱۳۹۰ با شعار «هر آدمی قصه‌ای است برای گفتن و شنیدن» تشکیل شد. این گروه با برگزاری کارگاه‌های قصه‌گویی دیجیتال برای نوجوانان از شهریور سال ۱۳۹۱ در آموزشگاه آریا به شکل رسمی فعالیت خود را آغاز کرد. از آن زمان تاکنون، ضمن برگزاری کارگاه‌های پیوسته‌ی قصه‌گویی دیجیتال ویژه‌ی نوجوانان، بر جنبه‌ی پژوهشی این حوزه هم تاکید ویژه‌ای داشته است؛ از جمله حضور در نخستین همایش «دوسالانه ادبیات کودک و مطالعات کودکی» در سال ۱۳۹۳ در مقاله‌ای با عنوان کاربرد قصه‌گویی دیجیتال در ترویج خواندن ، میزگرد تخصصی «افق های نو در قصه گویی» در هجدهمین دوره جشنواره بین‌المللی قصه‌گویی کانون پرورش فکری در سال ۱۳۹۴ و میزگرد تخصصی «شیوه‌های نو در ترویج خواندن» در بخش جنبی نمایشگاه کتاب سرای اهل قلم کودک و نوجوان در سال ۱۳۹۵ فرصت‌هایی بوده تا گروه شهرزاد بخشی از دستاوردهایش را با دیگران به اشتراک بگذارد.
چه نیازی سبب مطرح شدن این شیوه قصه‌گویی برای نوجوانان شد؟
جذابیت دنیای دیجیتال برای نوجوانان بر کسی پوشیده نیست. از طرف دیگر، نوجوان امروز بیش از پیش به تمرین مهارت در حوزه‌های خودبیان‌گری، مشارکت اجتماعی، سواد انتقادی و سواد رسانه‌ای نیاز دارند. ما بر این باوریم که می‌توان از قصه گویی دیجیتال به عنوان ابزار آموزشی مشارکت - محور در این زمینه بهره برد. نتیجه‌های مثبت پژوهش‌های کاربردی در حوزه‌ی قصه‌گویی دیجیتال گواه بر این ادعا است.
درهمین راستا، جست‌وجو برای برقراری پیوند میان فن‌آوری و ترویج خواندن، امری معقول به نظر می‌رسد. چنان‌که پیش از این شاهد اقبال به کتاب‌های صوتی بوده‌ایم و همچنین تجربه‌های موفقی در زمینه‌ی ادبیات فرا داستان در فضاهای آن-لاین، وب‌لاگ‌ها و شبکه‌های اجتماعی را شاهد هستیم. رسانه‌ی نوظهور «قصه‌گویی دیجیتال» با به خدمت گرفتن خلاقانه‌ی فن‌آوری، افق جدیدی در بالا بردن سطح سواد و ترویج خواندن فراهم می‌آورد.
تجربه گروه «شهرزاد» در کارگاه‌های قصه گویی دیجیتال نیز نشان داد که این فناوری فرصت اندیشیدن، خلق و اشتیاق برای مطالعه را برای نوجوانان فراهم می آورد و این جمله که «برانگیختن کودکان به قصه گویی آن ها را به خواندن قصه‌های بیشتر وامی‌دارد» را تائید می‌کند.
در کارگاه‌های قصه گویی دیجیتال چه اتفاقی می‌افتد؟ شیوه‌ی کار به چه شکل است؟
قصه‌گویی دیجیتال به عنوان مدل قصه‌گویی در قرن بیست و یکم هنوز نوپا است و کارگاه‌های قصه گویی دیجیتال هر روز به شکل جدیدی تجربه و برگزار می شود. بهتر است برای پاسخی دقیق، روی روش گروه شهرزاد در برگزاری کارگاه های قصه گویی دیجیتال متمرکز شد؛ مرحله اول، تعریف کارگاه و تعیین اهداف آن است. اهداف کارگاه، جامعه مخاطبان و مدت زمان کارگاه است که تعیین می کند از چه تکنیکی و چه ابزاری برای آموزش باید استفاده کرد. مرحله دوم اجرای کارگاه است. در این مرحله به افراد اجازه داده می شود طی انجام کار مرحله به مرحله به درک نسبی از این مدیوم برسند و این دریافت را روی پروژه فردی خود اجرا کنند. محصولات کارگاه ها در مرحله نهایی در یک نمایشگاه حقیقی و مجازی از آثار شرکت کنندگان به نمایش درخواهند آمد. در روش گروه شهرزاد کارگاه ها در همان افق قصه گویی سنتی اتفاق می افتد. بدین ترتیب کارگاه قصه گویی دیجیتال آدم ها را هم در فضای حقیقی و هم در فضای مجازی بار دیگر کنار هم جمع می کند و بهم مرتبط می سازد.
چه مهارت‌هایی پیش نیاز قصه گویی دیجیتالی است؟ و به پرورش چه مهارت‌هایی کمک می کند؟
همچنان که پیشتر اشاره شد قصه‌گویی دیجیتال یک ابزار آموزشی با انعطاف بالا است و می تواند در حوزه های متنوعی مورد استفاده قرار گیرد. برای تولید یک قصه دیجیتال پیش زمینه ی تخصصی لازم نیست و مهارت ها در طی کارگاه با توجه به موضوع آن در اختیار هنرجو قرار می گیرد. یک قصه دیجیتال از بخش های مختلفی چون آشنایی با بیان روایی متفاوت، آشنایی با نرم افزارهای کاربردی در حوزه ویرایش صدا و تصویر تشکیل شده است. در نهایت انتظار می رود که هنرجو تا حدی با بیان های روایی مختلف آشنا شده باشد و مهارت هایی مانند خوب دیدن و خوب شنیدن را فراگرفته باشد و البته پس از گذراندن موفقیت آمیز کارگاه یک تسلط نسبی در حوزه کار با کامپیوتر بدست آورده باشد.
همچنین، قصه گویی دیجیتال می تواند ابزاری مناسب برای پیوند بین سواد چندگانه و هنر قصه گویی باشد. بدین ترتیب هم سطح سواد چندگانه را نزد نوجوانان به نحوه مطلوب و موثری بالا می برد و هم دریچه تازه ای بر تعامل و ارتباط نزد نوجوانان و تولید محتوای کودک محور می گشاید.
