بر پایه تجربه‌های عملی مروجان ادبیات کودک، روش‌های زیر برای ترویج شاهنامه در میان کودکان و نوجوانان توصیه می‌شود. این روش‌ها به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که هم شوق خواندن ایجاد کنند، هم درک حسی و ذهنی از داستان‌ها را در مخاطب پرورش دهند.
۱. نقالی: روایت زنده و حماسی
هدف: زنده کردن داستان در ذهن کودک از راه اجرای نمایشی
چگونه اجرا شود:
-
یک داستان مناسب از شاهنامه را انتخاب کرده و با تغییر صدا، حرکات بدن، و لحن متناسب با فضای داستان اجرا کنید.
-
نیازی نیست کاملاً به سبک نقالی سنتی پایبند باشید، ولی استفاده از برخی عناصر آن (مثل ضرب، اشعار شاهنامه، صدای رسای روایت‌گر) جذابیت داستان را دوچندان می‌کند.
-
بخش‌هایی از شعر اصلی شاهنامه را در خلال داستان بخوانید.
-
بسته به گروه سنی، بر قسمت‌هایی از داستان تأکید کنید:
-
برای کودکان: کودکی شخصیت‌ها (مثلاً کودکی زال)
-
برای نوجوانان: روابط عاشقانه، موانع، تصمیم‌های دشوار
-
مشارکت مخاطب:
از کودکان یا نوجوانان بخواهید بخشی از داستان را با برداشت خودشان نقالی کنند. اشتباه‌های محتوایی را اصلاح کرده و فرصتی دوباره برای اجرا بدهید. از خطاهای جزئی چشم‌پوشی کنید تا اعتماد به نفس‌شان حفظ شود.
۲. نمایش خلاق با ماسک
هدف: افزایش مشارکت فعال و تخیل گروهی
چگونه اجرا شود:
-
مخاطبان را به گروه‌های کوچک تقسیم کنید.
-
از آن‌ها بخواهید با استفاده از ماسک شخصیت‌ها، بخشی از داستان را به‌صورت نمایش اجرا کنند.
-
اجازه دهید لباس و ابزار ساده‌ای طراحی کنند یا از وسایل موجود استفاده نمایند.
مزیت: این روش شور، تحرک و لذت زیادی ایجاد می‌کند و به درک عمیق‌تری از شخصیت‌ها منجر می‌شود.
۳. نقاشی و کلاژ از صحنه‌ها
هدف: تجسم بصری داستان‌ها و بازآفرینی خلاقانه
چگونه اجرا شود:
-
هر گروه، یکی از صحنه‌های مهم داستان را انتخاب کند.
-
از رنگ‌هایی مثل گواش، پاستل، مداد رنگی و رنگ روغن روی کاغذ A3 استفاده کنند.
-
یا می‌توانند از مواد مختلف (پارچه، کاغذ رنگی، مقوا و ...) برای ساخت کلاژ بهره بگیرند.
نتیجه: این فعالیت موجب لذت، حرکت و همکاری گروهی می‌شود و بازخورد بصری خوبی از داستان‌ها ارائه می‌دهد.
۴. روخوانی و بلندخوانی شاهنامه
برای کودکان:
یک نسخه‌ی بازنویسی‌شده از شاهنامه بخوانید. در جاهای مناسب، چند بیت ساده از متن اصلی شاهنامه را به‌صورت آهنگین بخوانید.
برای نوجوانان (۱۱ تا ۱۶ سال):
-
متن انتخابی را از خود شاهنامه برگزینید.
-
هر جلسه، از نوجوانان بخواهید ۱۰ تا ۱۵ بیت را بلند بخوانند.
-
با تمرین مداوم طی ۱۵ تا ۲۰ جلسه، نوجوانان به تسلط نسبی در خواندن زبان شاهنامه می‌رسند.
۵. مجسمه‌سازی با گل سفال
هدف: تجسم شخصیت‌ها و صحنه‌ها به‌صورت سه‌بعدی
چگونه اجرا شود:
-
کودکان و نوجوانان در گروه‌های دو یا سه‌نفره با گل سفال شخصیت‌های شاهنامه یا صحنه‌های خاص را خلق کنند.
-
هنگام ساخت، گفت‌وگو و یادآوری داستان تقویت می‌شود.
-
حتی کودکان پیش‌دبستانی نیز با دیدن کتاب بازنویسی‌شده، مجسمه‌هایی ابتدایی اما خلاقانه می‌سازند.
۶. بازآفرینی داستان‌ها
هدف: پرورش تخیل و نگاه شخصی به داستان‌ها
چگونه اجرا شود:
-
ماسک شخصیت‌ها را در اختیار کودکان ۱۰ تا ۱۶ ساله بگذارید.
-
از آن‌ها بخواهید داستان را از دید خودشان بازنویسی کنند یا ادامه دهند.
-
می‌توانند روایت را عوض کنند یا حتی پایان جدیدی بسازند.
۷. برگزاری نمایشگاه آثار
هدف: ایجاد انگیزه، افتخار و ثبت تجربه
چگونه اجرا شود:
-
پس از کار روی چند داستان، آثار هنری گروه‌ها را (نقاشی‌ها، مجسمه‌ها، ماسک‌ها، کلاژها و...) جمع‌آوری کنید.
-
در فضای مدرسه، مرکز فرهنگی یا کتابخانه نمایشگاهی ترتیب دهید.
-
از خانواده‌ها، آموزگاران و مسئولان دعوت کنید.
نتیجه: این تجربه نه‌تنها برای شرکت‌کنندگان دلگرم‌کننده است، بلکه ارزش کار آنان را نزد دیگران نیز نمایان می‌سازد.
