گفت و گو با دکتر نوش آفرین انصاری، دبیر شورای کتاب کودک به بهانه ۵۰ سالگی شورا
شورا علاوه بر همکاری با نهاد های مختلف و چاپ منابع تخصصی، با بررسی و ارزش گذاری کتاب های کودکان و نوجوانان فعالیت خود را در طول تمام این سال ها ادامه داده است و ما سعی کردیم که با ایجاد یک روند آموزشی افرادی را به عنوان بررس کتاب کودک آماده کنیم و درحال حاضر بیش از۱۵۰ عضو داوطلب داریم که در بررسی و ارزیابی در شورا فعالیت می کنند. راه اندازی گروه ترویج یکی دیگر از فعالیت های شوراست
نوش آفرین انصاری یکی از چهره های نام آشنای فرهنگ است وی که فارغ التحصیل مدرسه عالی کتابداری ژنو و دانشگاه مک گیل است، تدریس در رشته کتابداری در دانشگاه تهران، ریاست کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، مدیریت گروه کتابداری دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی را در کارنامه خود دارد. او همچنین با مجلاتی نظیر راهنمای کتاب همکاری داشته و ترجمه وی از مدخل تاریخ شرق اسلامی، جایزه کتاب سال را دریافت کرده است. انصاری همچنین یکی از چهره های موثر و اصلی «شورای کتاب کودک» است. نهادی که از سال ۱۳۴۱ برای کمک به روند شکل گیری ادبیات کودکان اصیل و غنی با حمایت خانم توران میرهادی و خانم لیلی ایمن (آهی)- دبیر شورای کتاب کودک پیش از انقلاب- و همکاری مرتضی ممیز، عبدالرحیم احمدی و ماه آفرید آدمیت و بسیاری از هنرمندان و نویسندگان دیگر تاسیس شد و چند روز پیش پنجاهمین سالگرد خود را جشن گرفت. به همین بهانه با نوش آفرین انصاری به گفت و گو درباره شکل گیری شورای کتاب کودک، اهداف آن و روندی که در طول این سال ها طی کرده است، نشستیم.
- خانم انصاری لطفا برای ما بفرمایید که شورای کتاب کودک چگونه و با مشارکت چه کسانی شکل گرفت؟
شورا با اندیشه محوری تلاش برای شکل گیری ادبیات غنی و اصیل ایرانی شکل گرفته است. در دهه ۱۳۳۰ خانم میرهادی تلاش می کند تا نمایشگاهی از کتاب های کودک برگزار کند، با این هدف که ببینیم در حوزه ادبیات کودک چه وضعیتی داریم. با توجه به اینکه در طرح جدید نظام آموزشی نیاز به منابع مکمل برای کودکان دیده شده، خانم میرهادی و آهی و سایر دوستان به این نتیجه می رسند که لازم است برای کمک به شکل گیری ادبیاتی غنی برای کودکان فعالیت جدی صورت گیرد. مدیران مدارس جدید و فعالان آموزشی دور هم جمع می شوند و تصمیم می گیرند که نهادی تاسیس کنند و سرانجام در جلسه ای که خیلی هم طول کشید در مدرسه فرهاد نام شورای کتاب کودک برای این نهاد نوپا انتخاب می شود. افرادی مانند منوچهر انور، لیلی ایمن آهی، بیژن مفید، محمدامین ریاحی، نورالدین زرین کلک، توران میرهادی، پرویز کلانتری، معصومه سهراب مافی، توران اشتیاقی، مهری آهی، شمس الملوک مصائب، مهدی آذریزدی، عباس یمینی شریف و مرتضی ممیز از چهره های سرشناسی بودند که در تاسیس شورا مشارکت داشتند. با اینکه شورا در سال ۴۱ تشکیل شد و فعالیت خود را آغاز کرد اما ثبت آن در سال ۴۷ انجام شد و موسس کانون پرورش فکری که نهادی دولتی بود، خانم لیلی امیرارجمند برای ثبت شدن شورا کمک کرد.
- اولین هیات مدیره شورا چه کسانی بودند؟
بگذارید ببینم، خانم ها لیلی ایمن و توران میرهادی بودند، معصومه سهراب مافی، عباس یمینی شریف بود، آقای ناصر آزاد، توران دخت اشتیاقی، آقای اسماعیل والی زاده، آقای پرویز انور، اینها بودند، محسن آبادی و جعفر صمیمی هم بودند. البته اعضای علی البدل هم همیشه موظف به شرکت در جلسات شورا بوده اند.
- شورا در طول سال های ۴۱ تا ۵۷ که در ساختمان فعلی مستقر شدید چه فعالیت هایی داشت؟
در طول این سال ها شورا به بررسی کتاب های کودک می پرداخته که یکی از فعالیت های اصلی شوراست و از سال ۵۳ هم کتابخانه ای تحقیقاتی تاسیس می کند اما این کتابخانه به علت اینکه شورا دفتری نداشت دربه در بوده است. به نظرم مهم ترین فعالیت شورا در این دوره کار روی مسوولان و روشنگری درباره نقش ادبیات کودک بوده است.
- بعد از اینکه شورا توانست دفتر فعلی را بخرد چطور؟ به نظر می رسد شورا در طول این سال ها به فراخور نیازهای جامعه و بضاعت خود فعالیت های جدیدی را آغاز کرده است.
بله، شورا علاوه بر همکاری با نهاد های مختلف و چاپ منابع تخصصی، با بررسی و ارزش گذاری کتاب های کودکان و نوجوانان فعالیت خود را در طول تمام این سال ها ادامه داده است و ما سعی کردیم که با ایجاد یک روند آموزشی افرادی را به عنوان بررس کتاب کودک آماده کنیم و درحال حاضر بیش از ۱۵۰ عضو داوطلب داریم که در بررسی و ارزیابی در شورا فعالیت می کنند. همچنین شورا از سال ۴۱ قصد داشته است دانشنامه ای برای کودکان و نوجوانان ۱۰ تا ۱۶ ساله تالیف کند، اما از آنجا که این فعالیت بسیار زمان بر و نیازمند امکانات و سازماندهی ویژه بود عملااز سال ۵۸ این فعالیت را آغاز کرد و هم اکنون ۱۴ جلد فرهنگنامه از سوی شرکت تهیه و نشر فرهنگنامه چاپ شده که آخرین جلد در همین جشن پنجاهمین سالگرد تاسیس شورا رونمایی شد. این دانشنامه به گونه ای تدوین شده و خواهد شد که کودکان و نوجوانان ایرانی بدانند که در ساختن تاریخ و فرهنگ در ایران چه تجاربی وجود داشته است. نکته قابل توجه این است که ما مقالات را برای آزمایش به کودکان و نوجوانان می دهیم تا با مطالعه آن به ما درباره میزان فهم پذیری مقالات تذکر بدهند و زمانی که مقاله در فرهنگنامه هم چاپ شد برای مخاطبان جذاب باشد و هم مشکلی در فهم مطالب نباشد. البته فرهنگنامه تنها به ایران محدود نیست بلکه دید عمومی و جهانی دارد. راه اندازی گروه ترویج یکی دیگر از فعالیت های شوراست. ما گروه هایی را در زمینه قصه گویی، کتابخوانی و کار با کودکانی که نیازهای ویژه دارند، آموزش می دهیم که پس از آموزش آماده انجام این فعالیت ها می شوند. طرح کتاب برای همه هم، که از سال ۶۱ به فکر اجرای آن افتادیم نیز هم اکنون در مراکز گوناگون در حال انجام است. برای کودکان آسیب دیده از حوادث و در کانون اصلاح و تربیت تهران نیز، از سال ۱۳۷۱ فعالیت داشتیم که تا امروز هم ادامه دارد . همواره امیدواریم بتوانیم برای کودکان در معرض آسیب های گوناگون بیش تر از این فعالیت کنیم.
- خانم انصاری، شورا در مناطق محروم هم فعالیت دارد؟
شورا حدود ۲۵ کتابخانه در مناطق و روستاهای محروم ایران دارد که مرتب منابع آنها به روز می شود. در خانه کتابدار بعد از زلزله آذربایجان هم با توجه به امکانات موجود در روستای گون گیج فعالیت های فرهنگی آغاز شد و حدود ۱۲۰ کودک از حضور کارشناسان استفاده می کنند. بیش از ۲۰ کتابخانه نیز توسط فرزانه اخوت و حامیان، در مناطق مرزی در سراسر ایران تاسیس شده و اخیرا برای توسعه این فعالیت با انجمن توسعه فضاهای آموزشی (حامی) نیز، در تجهیز چندین کتابخانه همکاری کرده ایم. شورا در این مدت بر این باور است که عادت به خواندن و رشد ادبیات کودک با تاسیس کتابخانه های فعال و جذاب در سراسر کشور ارتباط دارد و به دعوت برای همکاری در این زمینه پاسخ مثبت می دهد.
- شورا یکی از معدود سازمان های مدنی غیردولتی است و مجموعه ها و نهاد های وابسته و همکاران زیادی دارد، نحوه تعامل شورا و این نهادها چطور است؟
خود شورا دارای سه بخش اصلی است: ادبیات کودکان، فرهنگنامه کودکان و خانه کتابدار و ترویج خواندن، در این مجموعه حدود ۶۰۰ نفر و به طور تقریبی با ۵۰ فعالیت داوطلبانه درگیر هستند. در طول زمان در کنار شورا، از سوی اعضای شورا، سازمان های دیگری متولد شده اند، مانند موسسه آموزش های پویا، موسسه پژوهشی کودکان دنیا، موسسه مادران امروز، موسسه پژوهش تاریخ ادبیات کودکان، کانون توسعه فرهنگی، موسسه خرد سپاهان در اصفهان و در دنیای مجازی سایت های ایرانک، کتابک و موزه فرهنگ کودکی هم اتفاق های بسیار مهمی است که بر رشد ادبیات کودک در ایران تاثیرگذار بوده است. نحوه تعامل ما در علاقه به یکدیگر، کسب اطلاع، شرکت در جلسات و دیدار شکل می گیرد، ولی به راستی برای همه ما شورا «مادر» است.
- خانم انصاری در ایران ارتباط متقابل بین نهادهای بین الملی و نهادهای ایرانی متاسفانه شکل نگرفته اما شورای کتاب کودک از معدود نهادهایی است که ضمن اینکه توانسته با نهادهای بین المللی فعال در زمینه ادبیات و کتاب کودک ارتباط داشته باشد، نقش موثری هم دارد، من خاطرم هست که سال ۸۵ نمایشگاه آثار نامزدهای جایزه آندرسن در ایران برگزار شد.
کاملادرست است. شورا با نهادهای بین الملی ارتباط سازنده یی دارد، شورا علاوه بر اینکه از سال ۱۳۴۳ عضو International Board on Books for Young people یعنی دفتر بین المللی کتاب برای نسل جوان و نمایندگی این دفتر در ایران شده است، در معرفی نامزد جوایز و معرفی داور برای عضویت در هیات داوران جایزه هانس کریستین آندرسن که هر دو سال یک بار به برترین نویسنده و تصویرگر ادبیات کودک جهان تعلق می گیرد، مشارکت دارد. همچنین در دیگر جوایز تصویرگری از اعضای شورا به عنوان داور دعوت می شود، از جمله داوری در جشنواره کره جنوبی که خانم زهره قائنی یکی از داوران هستند، به زودی هم کنفرانس بزرگی در شارجه تشکیل می شود و از اعضای شورا برای برگزاری کارگاه در مورد کتاب و کودکان بستری در بیمارستان و ایراد سخنرانی دعوت شده است.
- خانم انصاری در پایان درباره جایزه عباس یمینی شریف و جوایز ادبی دیگر شورا کمی توضیح می دهید؟
اندیشه اهدای جوایز ادبی چند سال است که در شورا مطرح است و در این راستا دو جایزه به تایید رسید: جایزه «قاقا» برای طنز را آقای هوشنگ مرادی کرمانی و جایزه «جعفر پایور» برای بازنویسی و بازآفرینی را، خانم فروغ جمالی تاسیس کردند. سال گذشته آقای هومن یمینی شریف فرزند مرحوم یمینی شریف، پیشنهاد کردند جایزه ادبی به نام این بنیان گذار نام آشنای شورا، برای شعر تاسیس شود و این پیشنهاد مورد تصویب هیات مدیره قرار گرفت. بسیار خوشحال هستم از اینکه نخستین جایزه همزمان با مراسم پنجاه سالگی به تعدادی از شاعران بنام ایران که برای کودکان می سرایند تعلق گرفت و امیدواریم شاهد رشد هرچه بیش تر شعر برای کودکان باشیم تا با این جایزه هر سال با اهدای تندیس و لوح از شاعران قدردانی شود. در مورد روش داوری هم، گروه بررسی شعر و کمیته جوایز شورای کتاب کودک، این مسوولیت را برعهده دارند.