مراسم رونمایی از نخستین دوره آموزشی راهنمایان طبیعت گردی کودکان و نوجوانان در روز سه شنبه ۱۹ دی در سالن ایوان شمس تهران برگزار شد. این دوره آموزشی را موسسه کاوشگران طبیعت دنیا برگزار خواهد کرد.
برنامه ای که در مراسم رونمایی از آن، چند تن از کارشناسان محیط زیست و طبیعت گردی و کتابخوانی و آموزش و پرورش کودکان سخنرانی کردند. نخستین سخنران این برنامه نوش آفرین انصاری دبیر شورای کتاب کودک بود.
او درباره ارتباط کتابخوانی با ترویج طبیعت گردی در میان کودکان و نوجوان سخن گفت و با خواندن این بیت شعر آغاز کرد:
"برگ درختان سبز در نظر هوشیار
هر ورقش دفتری است معرفت کردگار
نمی دانم این شعر را در چه سنی یادگرفته بودم. اما پوستر زیبای این برنامه مرا به یاد این شعر انداخت. از آقای نیکجو سپاسگذار هستم که به گونه ای فرزندان معنوی شورا هستند و ازمن خواستند کمی با شما سخن بگویم. آن هم در نخستین دوره. نخستین دوره ها همیشه ارزشمند هستند . من به دو دلیل در خدمت شما هستم. یکی این که بخشی از این برنامه توسط کارشناسان شورا برنامه ریزی شده و دوم این که من در پنجاه سال گذشته برنامه های بسیار زیادی رو طراحی کرده و به ثمر رسانده ام. و نقش کوچکی در این نوع برنامه ریزی داشته ام. در تمام برنمه هایی که کار کرده ام، همیشه در جست و جوی کتاب بوده ام، به هرحال من کتابدار هستم، تحصیلاتم کتابداری است. نه لزوما کتاب به مفهوم کاغذی، بلکه به هرشکلی که بتوانید تصور کنید از تبلت و سی دی تا دی وی دی.
دلیلش این است که اطلاعات دیداری و شنیداری فرار هستند و بازگشت به آن ها دشوار است. اطلاعاتی ماندگار می شوند که ما بتوانیم به آن ها بازگشت داشته باشیم. من معتقد هستم که بهترین وزیباترین برنامه های آموزش طبیعت گردی اگر با منابع و کتاب همراه نباشد نمی تواند موفق باشد. پس من در همه برنامه ها از جمله برنامه ای که امروز رونماییش است به کتاب نگاه کردم و تصوری از حضور کتاب در برنامه داشته ام که به طور خلاصه به شما عرض میکنم. یک: مرکز منابع، دو. پرسیدن از کتاب های مرجع، ۳.کتاب در طبیعت.
مرکز منابع بسیار ضروری است برای این که به دوره حیات می بخشد. مدرسی که جلوی جمع قرار میگیرد چه کسی است؟ از چه منابعی برای تدریس استفاده می کند؟ آیا تالیف دارد یا نه؟ مرکز منابع باید مکانش در قلب دوره و در دسترس باشد. دومین نکته بحث پرسش هست. جامعه ما جامعه بدون پرسش است. شورا و تمام خانواده شورا، برآن هستیم که باید پرسش را تقویت کنیم. پدر پرسنده، مادر پرسنده، کودک پرسنده، پرسش بسیار مهم است. پس در دوره راهنمایان طبیعت گردی باید پرسش تقویت بشود.
یکی از راه های مهم ایجاد زمینه پرسش این تقویت پرسش، کتاب های مرجع و دانشنامه ها به ویِژه فرهنگنامه کودکان و نوجوانان است. امیدوارم همه شما این اثر را دیده باشید، چهارده جلد آن چاپ شده و صدها مقاله مرتبط با دوره را در بر می گیرد و مطمئنا خیلی مورد استفاده دوستان می تواند قرار بگیرد.
سومین آرزویی که دارم و به نوعی در برنامه دیده شد، طرح کوله کتاب راهنمایان هست. در جهان امروز نظام کتابداری معتقد است که کتاب باید در محموله های کوچک در اختیار خواننده قرار بگیرد و توسط کارشناس گزیده شده باشد. ما از سال ها پیش این حرکت را دنبال کرده ایم، با نام های مختلف. گاهی بسته کتاب، گاهی سفره کتاب گاهی سبد کتاب، اما ایده اصلی که من آن را در این جا کوله کتاب نام گذاشته ام، اهمیت دارد. این کوله باید از لحظه ورود راهنمایان تا هنگام خروج شان از دوره با آن ها همراه باشد و دریچه های شگفتی را به روی شان باز کند.
امیدوارم این باور جدی بشود که اگر راهنمایان و پس از آن ها کودکانی که با این راهنمایان کار خواهند کرد، با طبیعت ایران در جای جای این سرزمین آشنا خواهند شد، مبلغ اندیشه ای باشند که آن کتابخانه در طبیعت است. نمونه این اندیشه در جزیره نامی کره جنوبی است که معماری بسیار زیبایی هم دارد."
مهندس بهرام زهزاد، سخنران بعدی این برنامه بود. او استاد دانشگاه است و سال ها در زمینه اکوتوریسم فعالیت کرده است. بهرام زهزاد درباره اهمیت بوم گردشگری در حفاظت طبیعت توسط کودکان و نوجوانان سخن گفت: "طبیعت گردی ازگذشته های دورتر هم وجود داشته و به گروه های خاص اختصاص داشته و به عنوان گردش علمی مطرح بود که دانش آموزان به همراه یک کارشناس به طبیعت می رفتند و در مورد آن آموزش می دیدند و برمی گشتند. بعدها یک موسسه به وجود آمد به نام اکوتوریسم ایران. این موسسه ازاین فراتر رفت و آموزش را به دل جامعه برد و افراد گوناگون می توانستند از این آموزش بهره مند شوند. موسسه کاوشگران طبیعت دنیا گام را از این هم فراتر گذاشته و این آموزش را در اختیار کودکان و نوجوانان که باید در آینده مسئولیت حفظ طبیت را بر عهده بگیرند را در راس قرار داده است.
طبیعت گردی یک تجربه است. شاید چندان به آموزش کلاسیک ربطینداشته باشد. آن چه که در طبیعت می بینیم حس کنجکاوی را برمی انگیزد و باعث می شه که ما در طبیعت به اجزای چیزی که حتی ممکنه دانش آکادمیک بهش نداشته باشیم پی ببریم.
یک اکوسیستم را بدون این که حتی این واژه را قبلا شنیده باشیم تجربه می کنیم و ارتباط های بین اجزای آن ها را درک می کنیم. به این ترتیب چیزی در ما شکل می گرد که اهمیت هریک از این اجزا را در تداوم طبیعت درکمی کنیم. درپی این درک انگیزه ای در ما ایجاد می شود که با ید این طبیعت را حفظ کرد. هنگامی که به تنهایی درباره خاک صحبتمی کنیم یا از آب می گوییم ممکن است انگیزه حفاظت از آن در ما ایجاد نشود. اما هنگامی که همه این ها را در یک مجموعه می بینیم که دستبه دست هم یک محیط طبیعی را ساخته اند ، انگیزه حفاظت از آن را پیدا خواهیم کرد.
ما وقتی از بوم گردی و گردشگری در طبیعت صحبت می کنیم به دو بخش آن نگاه می کنیم، یک عده راهنمایانی هستند که ما را به طبیعت می برند و توجه ما را به بسیاری از مسائلی که در طبیعت هست جلب می کنند، یک عده مخاطبانی هستندکه به این گردش می روند و مایلند که چیزی بیاموزند.
شما حتما همه با کودکانی در ارتباط هستید. یکی از بهترین تجربه های آموزشی من یک سفر طبیت گردی با گروهی از کودکان بود. در این سفر من توضیحات ساده ای می دادم. اما پرسش های کودکان بسیار جالب و عمیق بود. آن ها می توانستند به خوبی درک کنند و ارتباط ها را درذهن شان به وجود بیاورند.
بنابراین پرورش راهنمایانی که قرار است با کودکان همراه باشند بسیار مهم است. آن ها باید بسیار آگاه باشند. هم کودک و رفتار و شیوه های آموزش آن ها را بشناسند، و هم طبیت را. کودکان به طور ویژه کنجکاو هستند. این مربیان باید کار مضاعفی را انجام بدهند و بتوانند کودکان را درک کنند. تا بتوانند آن ها را همراهی کنند."
در بخش دیگر برنامه، پارسا صادقی نوجوان فعال در زمینه محیط زیست و یکی از دانش آموزان مدرسه مشارکتی موسسه پژوهشی کودکان دنیا، یکی از تجربه های محیط زیستی دانش آموزان این مدرسه معرفی کرد. در این پروژه، کودکان به پاکسازی بخشی از جاده چالوس پرداختند. در این پروژه صد وپنجاه نفر از کودکان و نوجوانان و مربیان و خانواده های آن ها شرکت کردند. او فیلم کوتاه مستندی از این برنامه تهیه کرده بود که در این مراسم پخش شد.
سخنران بعدی ناصر یوسفی، یکی از مسئولان موسسه پژوهشی کودکان دنیا بود. او به آموزش محیط زیست از دریچه هدف های کلی آموزش و پرورش اشاره کرد و گفت: "موضوعی که درذهن ما هست این است که چه کنیم تا آموزش بهنیاز کودک نزدیک شود. این آموزش چگونه می تواند کمک کند تا بچه ها بتوانند عمیق تر وارد ابعاد گوناگون زندگی شوند وآن را تجربه کنند. من فکر می کنم این یک چرخه است که بخش های مختلف آن همدیگر را کامل می کنند.
در این چرخه، طبیعی است که یکی از ابعاد مهم زیست بوم است. این که کودکان بتوانند درک درستی از محیطی که در آن زدگی می کنند به دست آورند. رسانه های مختلفی که امروزه وجود دارند مانند کامپوتر، اینترنت، تلوزیون سعی می کنند به این هدف کمک کنند. آن ها ابزارهایی هستند که می توانند در این راه کمک کننده باشند اما نمی توانند به طور کامل به شناخت تبدیل شوند.
بنیاد و اساس یک آموزش مترقی، این است که کودکان بتوانند مستقیم و بی واسطه تمام ابعاد زندگی را تجربه کنند و به روایت شخصی خودشان از زندگی برسند. ما باید کمک کنیم که کودک بتواند با انسان های دیگر و با زیست بوم خودش به شیوه خودش ارتباط برقرار کند. این که کودکان بتوانند پای شان را از کلاس درس بیرون بگذارند و بتوانند محیط پیرامون خودشان را در کنار یک معلم طبیعت تجربه و کشف کنند، تجربه بسیار موثری است. ما نمی توانیم کودکان را در فضای بسته مدرسه نگه داریم و انتظار داشته باشیم درباره هنر، ادبیات، تاریخ و بسیاری موضوع های دیگر آموزش ببینند."
سخنران دیگر مراسم رونمایی، پویا نیکجو مدیر موسسه کاوشگران طبیعت دنیا بود. او از کارشناسان و همه حاضران به خاطر حضور در برنامه تشکر کرد و به معرفی دوره آموزشی راهنمایان طبیعت گردی کودکان و نوجوانان پرداخت. او در سخنانش گفت: "در چند سالی که من در این مینه کار می کنم نبود برنامه های دقیق و ایمن و روشمند در این زمینه سبب شده که ما تمرکز خود را بر این جریان بگذاریم و این دوره آموزشی را را اندازی کنیم و با اجرای برنامه های طبیعت گردی شاید بتوانیم راه دیگری را برای دستیابی به الگوهای زیست پایدار معرفی کنیم. ما در این برنامه متوجه یک ضرورت شدیم و آن حضور مربیان توانمند در کار کودکان و آگاه به علوم طبیعی بود.
ما در این دوره آموزشی سه شاخه کلی را داریم. این سه شاخه کلی می پردازد به : آشنایی با ویژگی های کودکان و نوجوانان، آشنایی با طبیعت و محیط زیست و شیوه های آموزش آن به کودکان، آشنایی با فنون و مهارت های راهنمایان کودکان و نوجوانان. ما در جلسات معارفه رایگانی که داریم می توانیم به جزئیات بیشتر دوره بپردازیم و علاقه مندان را با محتوای آن آشنا کنیم.
امیدوارم که این همایش به عنوان یکجلسه رونمایی ما را به این اشتباه نیندازد که اینمی تواند یک فرصت شغلی یا راهی برای تجارت باشد. ما پیش از این شاهد بوده ایم که هر بار برنامه هایی مطرح شد برای یک جریان تازه، نهادهای مختلف خودشان را به شتباه درگیر آن کردند و از آن فرصت های تجاری ساختند. امیدواریم که بتوانیم با توجه بیشتر بتوانیم با دید دیگری در این زمینه کار کنیم و شاهد خسارات جبران ناپذیر نباشیم چه بر کودکان ایران چه بر بدنه طبیعت ایران. از سازمان میراث فرهنگی وگردشگری درخواست می کنم که با سختگیری های بیشتر در صدور مجوزها، از پیشرفت روند پیش آمده در از آسیب به محیط زیست جلوگیری کند.
ما گروهی هستیم که به صورت علمی و رسمی روی این زمینه کار می کنیم، اما پیش از ما افراد و گروه های دیگری در این زمینه کار کرده اند. در پایان نشست پرسش و پاسخ برگزار شد و کارشناسان به پرسش های مطرح شده توسط شرکت کنندگان پاسخ دادند.