ریشه‌یابی‌های رمان‌های تصویری گرافیکی در دوران باستان، بخش پایانی

پیش از مطالعه این مطلب بخش نخست، بخش دوم و بخش سوم آن را مطالعه کنید.

کتاب‌هایی که درباره‌ی به‌کارگیری تصویر در روایت‌های دوره‌ی باستان چاپ شده‌ است، این گونه‌ی هنری را به دو گروه «کمیک» و «کلاسیک» بخش می‌کنند. این کتاب‌ها بیان می‌کنند که کمیک‌ها بیش‌تر به اساطیر یونان و کلاسیک‌ها، بیش‌تر درباره رخدادها و شخصیت‌های تاریخی مانند «ژولیوس سزار» می‌پردازند. در رمان‌های تصویری مدرن نیز گاهی از این اساطیر و شخصیت‌های تاریخی استفاده می‌شود. هرچند برخی از آن‌ها برپایه‌ی تاریخ و انطباق با عقل و منطق نادرست هستند، جنبه‌ی نیرومند روایی آن‌ها، باعث استقبال نویسندگان رمان‌های تصویری مدرن از این موضوع‌ها بوده است. البته از میان آن‌ها، روایت‌های درستی نیز هست که در بازآفرینیِ رویدادهای زندگی مردمان گذشته، موفق عمل کرده‌اند.

برای نویسندگانی که به روایت داستان‌های کلاسیک گرایش دارند، ناآگاهی از تاریخ و برداشت‌های نادرست از آن، به اعتبار این هنرمندان آسیب می‌زند. برای نمونه، در دوگانه‌ی فیلم سینمایی «300»، به کارگردانی «فرانک میلر» آمریکایی که درباره‌ی «نبرد ترموپیل»[1] ساخته شد، برداشت میلر از تاریخ بسیار نادرست است. او با در نظر گرفتن استفاده‌ی «اسپارتان‌ها»[2] از بردگان و نسبت دادن رفتارهای آن‌ها به ایرانیان و همچنین نمایش اندیشه‌های مغرضانه نسبت به ایرانیان و ناآگاهی از تاریخ، جایگاهش را به‌عنوان سازنده‌ی داستان‌های موفق کمیک و فیلم‌سازی توانا، به‌شدّت متزلزل کرد. اما باید به‌یاد داشت که پیوند بیش‌تر دانشگاه‌ها و مراکز علمی با جامعه‌ی هنری، از پدید آمدن چنین اشتباه‌هایی می‌تواند پیش‌گیری کند، زیرا دانش را از متخصصین می‌توان وام گرفت و با هنرِ رمان‌های تصویری - مانند هر هنر دیگر - درآمیخت.

برای روشن شدن ارزش رمان‌های تصویری در میان مردم مدیترانه، برای شهروندان کنونی، بهترین راه، شناساندن رمان‌های تصویری و بیان اهمیّت آن‌ها از سوی رمان‌های تصویری نو است. به کمک این کتاب‌ها، اهمیّت و ارزش چنین روایت‌هایی را در جهان باستان، به دانش‌آموزان و توده‌ی مردم کنونی می‌توان آموخت. «مجموعه‌ی سال‌های برنزی» که در چند سال‌ گذشته مخاطبان بسیاری پیدا کرده، رمانی تصویری است که به بازسازی جنگ تراژان می‌پردازد. منبع این رمان تصویری، روایت «هومر»[3] از این داستان است. در چند سال گذشته، پژوهش‌های گسترده‌ای درباره‌ی تاریخ باستان و همچنین متأخر یونان انجام شده است.

در سال 2015، رمان تصویری «دموکراسی» منتشر شد که رویدادهای سیاسی رخ داده در سال 490 پیش از میلاد در آتن را بازگو می‌کند. آغاز این رمان به جنگ‌های آتنی‌ها با تمدن ایران می‌پردازد. «آبراهام کاوا» (Abraham Kawa)، استاد مطالعات فرهنگی «دانشگاه اژه»، برای این پروژه، با انیماتورهایی مانند «الکسوس پاپانداتوس» (Papadatos Alecos) و «آنی دی دونا» (Annie Di Donna) همکاری کرد تا این رویدادها را ارزشمندتر و گیرا‌تر از آن‌چه پیش از این گفته شده، بتواند روایت کند. این رمان تصویری بیش‌تر به بررسی چگونگی گذار یونان از استبداد به دموکراسی، پس از پایان یافتن جنگ با ایرانیان می‌پردازد.

 
صفحه ای از داستان دموکراسی که در روزنامه ای محلی در شهر لندن منتشر شده است. (به‌کارگیری طرح‌های روایی یونان باستان را برای انتقال مفاهیم مدرن در آن می‌بینیم.)

اصلاح دیگری که در فیلم سینمایی 300 باید انجام شود، سوء‌استفاده‌ی آشکار و نادرست از تاریخ درباره‌ی شورش بردگان اسپارتا در سال 364 پیش از میلاد است که سرانجام به سقوط شهر اسپارتا به دست مردمان شهر «تبس» (یا «تبای»، شهری در شمال مصر ) انجامید، و بازهم ناآگاهی یک هنرمند را نسبت به رویدادهای تاریخی نشان می‌دهد.

بسیاری از افراد، این داستان‌ها را از نگاه زنان و مردان معمولی در دوران باستان نگاه می‌کنند که بی‌گمان رویکرد نادرستی است، زیرا نیروی محرکه‌ی رویدادهای تاریخی، بیش‌تر سیاست‌مدارن هستند و یک تاریخ‌شناس باید اندیشه‌های حاکم بر سیاست دوره‌های گوناگون را بشناسد. از این رو، برای بررسی‌های ژرف‌تر، باید به کارشناسان تاریخ رجوع کرد. رجوع هنرمندان به تاریخ‌نگاران باعث می‌شود مردم به‌جای نیاز به خواندن منابع اصلی، مانند تاریخ «هرودوت»[4] و آثار هومر، با خیالی آسوده داستان‌های تصویری را بخوانند و به داده‌های درست تاریخی دست یابند.

رمان‌های گرافیکی نو - مانند آن‌چه در دوران باستان بوده است – داستان‌های مذهبی را نیز بازگو می‌کنند. برای نمونه، داستان «جالوت» نوشته «تام گلُد» (Tom Gauld) که به‌خوبی شرح داده شده، درباره‌ی قصه‌ آمده‌ در کتاب مقدس است. این داستان از نگاه جالوت در «درّه‌ی الاه» (elah)[5] به شکل داستان تصویری تولید شده است.

همچنین، کتاب «سفر پرپتوا» (Perpetua) که به‌تازگی منتشر شده است‌، داستان «شهید پرپتوا» را بازگو می‌کند که در سال 203 پس از میلاد، در تالار آمفی تئاتر شهر «کارتاژ» به‌همراه برده‌اش - «فلیسیتاس» - و بسیاری از همراهان مسیحی دیگرش کشته شد. روزنامه‌ «دانشکده‌ی ارتباطات» دانشگاه آکسفورد - یکی از معتبرترین مطبوعات دانشگاهی موجود - چاپ این داستان را از سوی جنیفر ا. رآ - استاد ادبیات کلاسیک «دانشگاه فلوریدا» - و با کمک تصویرگر حرفه‌ای، خانم لیزا کلارک، به‌عنوان بخشی از مجموعه‌ی تازه‌ی رمان تصویری برگزید. این دو پدیدآورنده برای تولید این اثر هنری‌شان، نوشته‌های تاریخ کهن را پایه کارشان قرار دادند تا حقیقت ماجراها برای مخاطبان، بیش‌تر آشکار شود.

به نظر می‌رسد رمان‌های تصویری و کتاب‌های کمیک که با تمرکز بر تاریخ کهن ساخته و پرداخته می‌شوند، در واقع، بخشی از گونه‌های ادبی نو هستند و انقلابی در نشر دانشگاهی به‌شمار می‌آیند. بی‌گمان این داستان‌ها خوانندگان فراوانی خواهند یافت، زیرا ظرفیت پیدا کردن روزافزون مخاطبان تازه و جوان‌تر را دارند. تا آن‌جا که شاید در آینده، کتاب‌های تصویری تنها به موضوع‌های تاریخی بسنده نکنند و گونه‌های دیگر ادبی مانند شعر، درام و نثر تاریخی را نیز دربر بگیرند.

پی‌نوشت:

1. نخستین جنگ از دومین دوره‌ی جنگ‌های ایران و یونان که در دوره «خشایارشاه» و در سال 480 پیش از میلاد رخ داد و با پیروزی ایران به پایان رسید. این جنگ به انتقام شکست ایرانیان در جنگ پیشین، یعنی «جنگ ماراتون» انجام شد.
2. قومی یونانی که افراد آن از هنگام تولد، در واقع، سرباز حکومت زاده می‌شدند و سرانجام در جنگ‌های گوناگون، کشته می‌شدند.
3. شاعر و حماسه‌سرای یونانی که افزون بر آفرینش حماسه‌های ادبی، تاریخ‌نگار نیز بوده است.
4. هرودوت، نخستین تاریخ‌نگار یونانی‌زبان است که آثارش تا دوران ما، باقی مانده‌است.
5. درّه‌ی الاه یا «دره‌ی طارق»، یا در زبان عربی «وادی السُنط»، دره‌ای طولانی و کم عمق در کرانه‌ی باختری سرزمین فلسطین است. در کتاب عهد عتیق آمده که این درّه محل جنگ داود پیامبر و جالوت بوده است.