هرسال گروه های بررسی شورای کتاب کودک پس از یک سال کا ر روی کتاب های منتشر شده ، گزارشی از وضعیت نشر کتاب در آن سال به اعضا ی شورا وهمه ی علاقه مندان ادبیات کودکان ارائه می دهند. امسال نیز این گزارش ها در مهرماه، پس از برپایی نمایشگاهی ازآثاربررسی شده، درحضور مسولان و اعضای شورا داده می شود. به این مناسبت، کتابک با فاطمه مرتضایی فرد عضو هیئت مدیره و نماینده ی آن در کمیته ی بررسی وپژوهش ونقد شورای کتاب کودک ویکی از اعضای باسابقه ی گروه های بررسی شورا به گفت وگو نشسته است تا درباره ی پیشینه این بخش ازفعالیت شورا و تاثیر آن در روند نشر کتاب کودک در ایران، اطلاعاتی در دسترس خوانندگان کتابک بگذارد.
خانم مرتضایی فرد از روز دوشنبه ۲۵ شهریورماه تا ۹مهرماه گروه های بررسی شورا ی کتاب کودک گزار ش های خود را ارائه می کنند. این روال از چه زمانی آغاز شده، آیا تقسیم بندی گروه ها درسال های اخیرتغییراتی داشته، گروه های جدیدی به آن ها پیوسته اند، گزارش گروه ها چه کتاب هایی را در برمی گیرند؟
- از آغاز کار شورای کتاب کودک درسال ۱۳۴۱، گروه های بررسی بر پایه ی یکی از بندهای اساسنامه ی آن شکل گرفته اند. در طول این سال ها همواره تلاش شده است که فعالیت این گروه ها در راستای هر چه بیشتر تخصصی شدن بررسی ها و ترویج ادبیات کودک ونوجوان پیش رود. گروه های بررسی بنابر نوع فعالیت (بررسی یا ترویج ) به دو دسته ی اصلی تقسیم می شوند. درسال ۱۳۸۱ درپی تغییراتی در ساختار شورا، شورای اجرایی گروه های بررسی با برگزاری انتخابات تشکیل شدووظیفه ی هماهنگی و رسیدگی به فعالیت های گروه ها را به عهده گرفت. این شورا در نمودار سازمانی جدید به کمیته ی بررسی و پژوهش و نقد تغییر نام داده است. در سال های اخیر گروه های تازه ای به مجموعه گروه های بررسی افزوده شده اند بدین ترتیب، گروه ادبیات کهن درکنار گروه داستان -تالیف قرار گرفته است و برای بررسی کتاب های دانش اجتماعی ـ زندگینامه، علوم وکلیات، گروه های مستقل تشکیل شده اند. در سال های اخیر گروه های فلسفه و نشرالکترونیک نیز به گروه های بررسی پیوسته اند. در گروه های کاری شورای کتاب کودک، گروه های پژوهش، نقد، بازی، کتاب های حسی- لمسی، کودکان با نیازهای ویژه، کتاب و کودک بیمار نیز دیده می شوند.سنت گزارش دهی شورای کتاب کودک همواره حفظ شده است و هرساله گروه های بررسی در پایان سال کاری شورا به ارائه ی گزارش فعالیت های خود می پردازند. در گزارش امسال، وضعیت ادبیات کودکان درسال ۱۳۸۷به تفکیک بررسی می شود. در این گزارش ها به برخی از کتاب هایی که در سال ۱۳۸۶به چاپ رسیده اند ولی برای بررسی، به موقع به دست گروه های بررسی نرسیده اند نیز اشاره می شود. برخی از گروه ها از پدید آورندگان برای شرکت درگزارش ها دعوت کرده اند. گروه هایی همچون گروه بررسی نشریه ها که ارتباط تنگاتنگ با مدیران نشریه ها دارند، از مهمانان بیشتری دعوت می کنند. حضور این مهمانان باعث تعامل بیشتر گروه های بررسی و پدیدآورندگان می شود. خانم شکوه حاج نصراله، گزار ش های گروه های بررسی را جمع بندی و تدوین می کند. دراین جمع بندی، وضعیت ادبیات کودکان در هرسال در فهرست کتابشناسی شورا بازتاب می یابد.
گروه های بررسی چگونه کتا ب ها ی مورد بررسی خود را تهیه می کنند؟ آیا همه ی کتاب های منتشر شده به دست آ ن ها می رسند؟
- با تمام تلاش های مسولان خرید کتاب، به دلیل وجود مشکلات فراوان درشبکه ی پخش کتاب، به دست آوردن کتاب های به روز، همواره با دشواری هایی رو به رو بوده است. بخش عمده ی خرید کتاب از نمایشگاه کتاب به دلیل تمرکز ناشران کتاب کودک تهران وشهرستان انجام شده است. درخرید کتاب کوشش می شود که علاوه برخرید از نمایشگاه کتاب، حتی به شکل موردی آنچه را می توان خریداری کرد و برای بررسی دراختیار گروه های بررسی قرار داد. بنابراین، یکی از دغدغه های همیشگی ما شناسایی وکنترل کتاب های تازه انتشار ناشران کتاب کودک است. درسال های گذشته خرید کتاب به عهده ی من بوده است. حامد نوری وسام زند درنمایشگاهاه ی کتاب همیشه مرا یاری داده اند. خانم ها شهلا افتخاری و مریم یزدان بخش نیز در این کار مشارکت داشته اند. به دلیل اهمیت خرید کتاب وانتقال تجربه در این بخش، ضرورت تشکیل کمیته ای زیرنظر کمیته ی بررسی و پژوهش و نقد احساس می شد. سرانجام از ابتدای سال ۱۳۸۸ این کمیته تشکیل شد. اعضای این کمیته ترکیبی از اعضای گروه های بررسی، اعضای کمیته ی بررسی و پژوهش نقد و خانم شهلا افتخاری، سرپرست کتابخانه وعضو این کمیته، هستند. خرید کتاب با تنظیم نامه ی درخواست و تماس با ناشران آغاز شد. خوشبختانه ناشران از این تماس ها استقبال کردند و کتاب ها با تخفیف های بالا یا به شکل اهدایی در اختیار شورای کتاب کودک قرارگرفتند. این روند به نظم و انسجام در خرید کتاب و تهیه ی کتاب های چاپ جدید و به روز منجر خواهد شد. شاید این ارتباط اولیه با فرستادن نتیجه ی بررسی های گروه های بررسی برای ناشران، به ارتباط موثرتر شورا با جامعه پدید آورندگان بیانجامد.
گروه های بررسی هرسال به ارائه ی گزارش های خود می پردازند. درکنارارایه ی این گزارش ها نمایشگاهی نیز دایر می شود. لطفا دراین باره توضیح دهید. آیا کتاب هایی که دراین نمایشگاه به معرض دید گذاشته می شوند، پس از برچیدن نمایشگاه، ازسوی کتابخانه ی تحقیقاتی در اختیار علاقه مندان و پژوهشگران قرار می گیرند ؟
- بنابرسنت دیرین شورای کتاب کودک، گروه های بررسی پس از پایان کار بررسی کتاب ها، در نیمه ی تیرماه به ارائه ی گزارش عملکرد خود و نتیجه ی بررسی کتاب ها می پردازند. چندین سال است که در کنار این گزارش ها نمایشگاهی هرچند کوچک نیز از کتاب های بررسی شده برپا می شود، با این هدف که اگر کسی تمایل داشته با شد از کتاب های بررسی شده ی گروه های بررسی اطلاعاتی به دست بیاورد، بتواند در این نمایشگاه حضور پیدا کند. ولی با اینکه اطلاع رسانی می شود، متاسفانه استقبال از این نمایشگاه بسیار کم است. پیش از این، نمایشگاه بلافاصله قبل از روزهای گزار ش برپا می شد تا افرادی که در گزارش ها شرکت می کنند، از جایگاه کتا ب ها با خبر باشند. ولی امسال نمایشگاه با فاصله ی بیشتری برگزارشد. بازدیدکنندگان این نمایشگاه بیشتر، اعضای گروه ها ی بررسی هستند. درسال های اخیر به دلیل افزایش شمار گروه های بررسی، امکان برگزاری همزمان نمایشگاه وگزارش های گروه وجود ندارد. پس از تغییرگروه از گروه های سنی به گروه های موضوعی در شورا وگسترده شدن این گروه ها، رفته رفته این امکان کمتر شد. محدودیت های مکانی و کمبود فضا در کتابخانه ی شورا برای برپایی این نمایشگاه نیز مزید برعلت است. یکی دیگر از مواردی که در کوتاه شدن زمان این نمایشگاه تاثیر داشت، محدودیت های اعضای گروه های بررسی در حضور کامل و پاسخ گویی به مراجعان بود که رفته رفته زمان نمایشگاه را از یک هفته به چند روز کاهش داد. پس از پایان یافتن زمان نمایشگاه و گزارش های گروه ها، کتابخانه ی تحقیقاتی شورا کتاب ها را تحویل می گیرد. نخست اطلاعات کتابشناسی در مراحل کار تدوین کتابشناسی برای رفع اشکالات کنترل می شوند. سپس برای قرار گرفتن در مجموعه ی کتابخانه و انجام کارهای آماده سازی، در اختیار کتابداران شورا قرار می گیرند.
روند انتخاب کتاب های ویژه در شورا به چه شکل است و اعلام آن به جامعه چگونه صورت می گیرد؟
- هر گروه بررسی در طول سال با توجه به معیارهایی که برای کتاب های ویژه در نظر گرفته است، مانند وجود خلاقیت و نوآوری در متن یا تصاویر، کتاب هایی را به عنوان ویژه پیشنهاد می کند. در سال های اخیر با تصویب و تشکیل مجدد کمیته ی جوایز در شورای اجرایی، این کمیته به بحث جوایز داخلی نیز می پردازد. پیشنهادهای کتاب های ویژه گروه های بررسی به کمیته ی جوایز می رسد و در این کمیته بررسی های همه جانبه روی آن ها انجام می گیرد. پس از تبادل نظر و تعامل میان گروه های بررسی و کمیته ی جوایز، نتایج انتخاب کتاب های ویژه و برگزیده، در مراسم سالگرد شورای کتاب کودک که هر سال در حسینیه ارشاد برگزار می شود به آگاهی جامعه ی ادبیات کودکان و نوجوانان می رسد و لوح تقدیر شورا به پدیدآورندگان این کتاب ها اهدا می شود.
کتابشناسی شورای کتاب کودک چگونه تنظیم می شود وچه افردای آن را تنظیم می کنند؟
- شورا از آغاز کار خود فهرست کتاب های مناسب را منتشر می کرد. این فهرست در طی سال ها با شکل ها ی مختلف منتشر شده است. ابتدا فهرست های توصیفی برای معرفی کتاب های خوب ومناسب تهیه می شد، سپس کتاب هایی که نکاتی مثبت داشتند نیز به این فهرست افزوده شدند. درتنظیم های بعدی، این فهرست به شکل توصیفی منتشر شد. پس از گذشت چند سال و تشکیل شورای اجرایی، برای آنکه پدیدآورندگان نیز بتوانند از این فهرست استفاده کنند وبه تحلیل آثار خود دسترسی داشته باشند، تصمیم گرفته شد اطلاعات تحلیلی نیز به فهرست توصیفی اضافه شود. بنابراین، نخستین کتابشناسی تحلیلی- توصیفی به شکل آزمایشی با شمارگان اندک منتشر شد. تاکنون سه دوره فهرست تحلیلی- توصیفی منتشر شده است که درشماره ی اخیر، فهرست کتاب های ضعیف نیز در آن قرار گرفت. در سال گذشته تحلیل کتاب هایی را که در فهرست آمده اند، برای ناشران فرستادیم. بازخورد این کار برای ما جالب بود و واکنش های گوناگونی هم از طرف ناشران در پی داشت. کتابشناسی توصیفی- تحلیلی با یاری اعضای گروه های بررسی تهیه می شود و در سال های اخیر با ذکر نام آن ها در فهرست همکاران، از فعالیت شان قدردانی می شود. درسال گذشته برای انتشار این کتابشناسی، گروه تدوین درکمیته ی بررسی وپژوهش و نقد تشکیل شد. این گروه که اعضای منتخب گروه های بررسی هستند، وظیفه ی گردآوری ،کنترل، رفع اشکال و تنظیم گزارش ها و تحلیل های کتاب ها را برعهده دارد. هدف ازتشکیل این گروه، جلب مشارکت بیشتر گروه های بررسی هنگام تنظیم کتابشناسی و تبادل تجربه میان اعضا ست. کمیته ی بررسی و پژوهش و نقد تلاش دارد این کتابشناسی را با همراهی نشر کتابدار منتشر کند.