شازده کوچولو

در این هنگام بود که روباه پیدا شد.
روباه گفت: سلام.
شازده کوچولو سر برگرداند و کسی را ندید ولی مودبانه جواب سلام داد.
صدا گفت: من اینجا هستم زیر درخت سیب...
شازده کوچولو پرسید: تو که هستی؟ چه خوشگلی!...
روباه گفت: من روباه هستم.
شازده کوچولو به او تکلیف کرد که بیا با من بازی کن. من آنقدر غصه به دل دارم که نگو...
روباه گفت: من نمی توانم با تو بازی کنم. مرا اهلی نکرده اند.
شازده کوچولو آهی کشید و گفت: ببخش! اما پس از کمی تامل باز گفت: اهلی کردن یعنی چه؟
روباه گفت: تو اهل اینجا نیستی پی چه می گردی؟
شازده کوچولو گفت: من پی آدم ها می گردم. اهلی کردن یعنی چه؟
روباه گفت :آدم ها تفنگ دارند و شکار می کنند. این کارشان آزاردهنده است. مرغ هم پرورش می دهند و تنها فایده اشان همین است. تو پی مرغ می گردی؟
شازده کوچولو گفت: نه من پی دوست می گردم. نگفتی اهلی کردن یعنی چه؟
روباه گفت: اهلی کردن چیز بسیار فراموش شده ای است. یعنی ایجاد علاقه کردن...

  خلبانی ناچار به فروداضطراری درصحرای افریقا می شود. درآنجا پسربچه ای که شاهزاده ای از سیاره ی دیگر است، می بیند. کودک برای خلبان ماجراهای سفر خود را به سیاره های گوناگون درجست وجوی مفهوم حقیقی زندگی شرح می دهد.

راهنمای گفت و گوی فلسفی
   آنتوان دوسنت اگزوپری در اثر ماندگار خود "شازده کوچولو" با روایتی طولانی و پرمایه، کودکان را مجذوب مفاهیم فلسفی داستان می کند. تجربه های شخصی نویسنده که زمانی خود در بیابان گم شده بوده، ساختار اثر را باورپذیر و بی همتا کرده است. در این داستان، نکات مهم و درخور اندیشه ای  در پیوند مفاهیم واقعی زندگی با افسانه مطرح می شود. در هیچ اثری به اندازه ی شازده کوچولو، شخصیت ها و موقعیت ها چنین قدرتمند و شگفت انگیز توصیف نشده اند. شخصیت شازده کوچولو، با وجود روبه رو شدن با موضوع های خیالی باورپذیراست. نویسنده با قلمی توانا حس تلخ کشمکش شدید خلبان با طبیعت خشن پیرامونش را، که برای او تجربه ای واقعی است، به تصویر کشیده است. درگیر شدن با موضوع های فراواقعی از این دست، به کودکان توانایی می دهد که در زندگی واقعی به خوبی به مسائل و موضوع هایی که با آن ها روبه رو می شوند، فکر کنند.
ذهن خواننده با خواندن ماجراهای سفرها و رنج های شازده کوچولو، با مفاهیم فلسفی گوناگونی همچون قدرت، فناپذیری و تنهایی درگیر می شود. سنجش رفتار مسئولانه ی شازده کوچولو با داشته هایش، و آزمندی مرد تاجر یا کارفرما، کودک را به تفکر درباره ی مفاهیم "مالکیت" و "تصرف" وا می دارد.
مخاطب از راه شناخت روابط شازده کوچولو با دیگران، می تواند مفاهیمی مانند دوستی را ارزش گذاری، و با دید معصومانه ی او، تفکر و ارزش های از پیش تعیین شده ی خود را بازنگری کند.
با اینکه آدم بزرگ های به ظاهر عاقل، به پرسش های شازده کوچولو پاسخ می دهند، کودکان نیز به پرسش ها و قرار گرفتن در موقعیت های او علاقه مندند. همان گونه که از متن پیداست، پاسخ های شخصیت ها، موضوع گفت و گوهای واقعی زندگی آدم هاست، مانند سخن گفتن قاطعانه ی پدر و مادر یا آموزگاری که همانند پادشاه می گوید:"من به تو فرمان می دهم، چون پادشاه هستم." *
شازده کوچولو هرگز تا پاسخ پرسش خود را نیافته بود، آن را رها نمی کرد. این رفتار الگوی مناسبی است برای کودکان تا بتوانند همچون او برای رسیدن به پاسخ پرسش های شان تلاش کنند و درستی پاسخ ها را نیز به آزمایش بگذارند. روند خوانش انتقادی مفاهیم نهفته در این داستان، افزون بر پرسش های زیر، تفکر فلسفی رادرکودکان پایه گذاری می کند. با انجام فعالیت های مؤثر درباره ی این اثر غنی می توان روحیه ی پرسشگری را در کودکان دبستانی ایجاد کرد و نیرو بخشید.

پرسش هایی برای گفت و گوی فلسفی در باره ی این داستان

بخش اول. صفحه های ١-٢١. فصل ١ - ٧
  داستان شازده کوچولو درباره ی خلبانی است که با هواپیمایش در بیابانی سقوط کرده است. نویسنده ی داستان خلبانی است که خود، سقوط هواپیما و گم شدن در بیابان را تجربه کرده است و با کودکی که به شاهزاده ای از سیاره ی دیگری می ماند، روبه رو می شود.
١. به نظر شما این دیدار به راستی برای نویسنده رخ داده است؟
٢. تفاوت واقعیت و داستان در اینجا چیست؟
٣. آیا رخدادهای این داستان می توانند واقعی باشند؟
٤. آیا می توان رویدادهای این داستان رابه دو بخش واقعی و خیالی تقسیم کرد؟
٥. آیا داستان دیگری خوانده اید که رویدادهای آن آمیزه ای از واقعیت و خیال باشند؟
فصل ٤
  خلبان داستان می گوید: "وقتی با ایشان (آدم بزرگ ها) از دوست تازه ای صحبت می کنید هیچ وقت از شما راجع به آنچه اصل است نمی پرسند. هیچ وقت به شما نمی گویند که مثلاً آهنگ صدای او چطوراست؟ چه بازی هایی را بیشتر دوست دارد؟ آیا پروانه جمع می کند؟ بلکه از شما می پرسند: چند سال دارد؟ چند برادر دارد؟ وزنش چقدر است؟ پدرش چقدر درآمد دارد؟" *
٦. شما یک دوست را چطور توصیف می کنید؟
  به اعتقاد خلبان، آدم بزرگ ها هنگامی وجود شازده کوچولو را باور می کنند که به آن ها بگویید:"سیاره ای که شازده کوچولو از آنجا آمده ب٦١٢ است وهرگز حضور او را به این دلیل که بچه ی شیرین زبانی بود، می خندید و گوسفند می خواست باورنمی کنند." *
٧. به نظر شما دلایل وجود شازده کوچولو چیست؟
  خلبان داستان می گوید:"من اگر در اینجا سعی می کنم بتوانم او را توصیف کنم برای این است که فراموشش نکنم." *
٨. آیا توصیف افراد، در به یاد آوردن آن ها به شما کمک می کند؟
٩. راه های دیگر به خاطر آوردن افراد چیست؟ (کشیدن تصویری ازآن فرد، مثل خلبان که تصویر شازده کوچولو را کشید.)
  ازحرف های خلبان می فهمیم که شازده کوچولو کم و بیش شش سال پیش از اینجا رفته است.
١٠. حالا که دوست شازده کوچولو یعنی خلبان، پس از شش سال هنوز او را به یاد می آورد، می توان گفت که او هنوز زنده است و ممکن است روی کره ی زمین باشد؟
فصل ٧
  مسئله ی خلبان در داستان این است که اگر نتواند هواپیمایش را تعمیر کند، ممکن است بمیرد، ولی شازده کوچولو فکرمی کند مبارزه ی بین گوسفند و گل ها از هر موضوعی مهم تراست.
١١. به نظر شما کدام مسئله مهم تراست؟ چرا؟
  خلبان ابزارهایش را کنارمی گذارد و شازده کوچولو را در آغوش می گیرد.حالا او فکر می کند که دلجویی از دوستش مهم تراز هر چیزی است، حتی زندگی خودش.
١٢. اگر شما جای او بودید، کدام یک را انتخاب می کردید؟ دلجویی از دوست تان یا تعمیر هواپیما در آن وضعیت؟
١٣. آیا عاقلانه است که مسائل دوست تان را مهم تر از مشکلات خود بدانید؟
١٤. چه زمانی مشکلات شما از همه چیز مهم تر است؟
بخش دوم. صفحات٢٢ -٤٣ . فصل٨ - ١٤
فصل ١٠
  با هم شخصیت افراد به ظاهر قدرتمند داستان را مرور کنیم:
١٥. اگر پادشاه داستان رعیتی نداشت، آیا آن وقت هم به راستی قدرتمند بود؟
١٦. آیا در آن صورت، کسی از دستورهای او پیروی می کرد؟
١٧. چه چیزی به افراد قدرت می  دهد؟
فصل ١١
١٨. به نظر شما کدام شخصیت ستایش شدنی است؟
١٩. چرا فرد خودپسند داستان دلش می خواست همه او را ستایش  کنند؟
٢٠. چرا او خود را سزاوار ستایش می دانست؟
٢١. آیا شما تا به حال تحسین شده اید؟
٢٢. برای چه ویژگی یا فعالیتی؟
٢٣. چه کسی شما را تحسین کرده است؟
٢٣. مفهوم تحسین و ستایش چیست؟
 فصل ١٣
  شخصیت تاجر یا کارفرمای داستان باور دارد که مالک ستاره هاست، چون نخستین بار او به آن ها فکر کرده است.
٢٤. آیا با او موافق اید؟

* جملات ستاره دار از "شازده کوچولو" ترجمه ی محمد قاضی نقل شده است.

www.teachingchildrenphilosophy.org

برگردان: زهرا جوادی