روز پنجشنبه ۵ اردیبهشت در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران همایش فرهنگ سنتی و تبیین بین‌المللی کارشناسان ایران و چین در خلق کتاب‌های تصویری با سخنرانی رییس دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان، شماری از نویسندگان و تصویرگران کتاب کودک چین، نوش آفرین انصاری، دبیر شورای کتاب کودک، زهره قایینی عضو هیئت مدیره دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان، علی بوذری مدیرعامل انجمن تصویرگران ایران تصاویر و سحر ترهنده مدیر بخش کودک انتشارات فاطمی برگزار شد.
این همایش در سه بخش یادآوری فرهنگ از روی تصاویر کتاب‌ها، کشف حکمت‌های تصاویر کتاب‌ها و فرهنگ سنتی و تبین بین‌المللی برگزار شد.
در بخش یادآوری فرهنگ از روی تصاویر کتاب‌ها، یودا وو تصویرگر کتاب «یک رود بزرگ» با اشاره به پیشینه طولانی هنر نقاشی در چین و نقش رود زرد در شکل‌گیری تمدن چین، توضیح داد که چگونه با هنر تصویرگری روح و فرهنگ ویژه مردم چین را در این کتاب به نمایش گذاشته است: «رودخانه زرد در مسیر پیچ در پیچ از سرچشمه خود در فلات تبت، با عبور از فراز کوه‌ها و قله‌ها، با تجربه انواع مشکلات و سختی‌ها به سمت دریای بزرگ حرکت می‌کند و با آن ادغام می‌شود و روح بی‌نظیر و روان پاک مردم چین را به نماش می‌گذارد. تصاویر این کتاب نه تنها صحنه‌های باشکوهی از این رود بلکه تصاویری از بطن تاریخ تمدن بشری هستند و تاریخ تمدن بشری و سبک و سیاق جامعه مدرن را به مخاطب خود نشان می‌دهد.»
سیونگ لیانگ که کتاب تصویری «سال و پسربچه» را براساس یک قصه عامیانه خلق کرده است، درباره تلفیق نوآورانه فرهنگ عامیانه و نقاشی مدرن در این کتاب صحبت کرد و گفت: «فکر و ذهن و اندیشه من از فرهنگ چین تغذیه کرده است اما من در این کتاب تصویری به جای معرفی فرهنگ و سنت چین، از درون قصه حرکت کردم، از چشم و خواسته و آرزو کودک حرکت کردم و آن را از زبان و چشم یک کودک بیان کردم که سبب شده است قصه‌ای چینی را همه انسان‌ها در جهان درک کنند و همدردی در آن‌ها شکل بگیرد.»
سحر ترهنده مدیر بخش کودک انتشارات فاطمی «کتاب‌های طوطی» نیز ابتدا درباره نقاشی سنتی ایرانی و تاثیر آن بر کتاب‌های تصویری صحبت کرد. او گفت: «تصویرگری کتاب در بستر تاریخ، عمری فراتر از کتاب‌های چاپی دارد. همراهی نوشته و تصویر در شرق و در میان تمدن‌های کهنی چون ایران باستان و بین‌النهرین و چین بسیار زودتر از غرب آغاز شد. سنت تصویری در ایران پیشینه‌ای کهن دارد. از نقوش حجاری و کتیبه‌های هخامنشی تا ظروف و بشقاب‌های دوره ساسان تا معماری و نگارگری دوران اسلامی، بخصوص ابنیه مذهبی و مساجد، پرده‌های قهوهخانهای، عیدی‌سازی ها و کتاب‌های چاپ سنگی و ...
سابقه هنر کتاب‌سازی و آراستن کتاب در ایران دست کم به دو یا سه هزار سال پیش باز می‌گردد. ایرانیان قرن‌ها پیش از این با خط آشنایی داشتند و اندیشه و باورها خود را ابتدا بر سنگ و سپس لوح‌های گلی و سیمین و پوست گاو و گاومیش و سرانجام بر پوست درخت ثبت می‌کرده‌اند، پس از آموختن صنعت کاغذسازی از چینیان، کتاب‌های کاغذی تولید کرده‌اند.
نگارگری ایرانی در گستره هنر کتاب آرایی رشد کرد. نگارگران، متن‌های ادبی را با خط خوش می‌نوشتند و سپس بخش‌هایی را به دلخواه خود به تصویر درمی‌آوردند. اولین کتاب‌های مصور در ایران متون (اوستا) بوده است و پس از آن ارژنگ مانی. احتمال می‌رود که او با سنت نقاشی اشکانی‌باختری آشنا بوده و شالوده تصویرگری‌اش را برهمین سنت نهاده است. در کتاب ارژنگ تصویرها دو جهان روشنی و تاریکی و ساخت جهان کنونی را نشان داده‌اند. بعدها هنر کتاب آرایی و سنت‌تصویرگری کتاب مانویان در ایران فرموش نشد و تاثیر خود را بر کتاب‌آرایی و تصویرگری پس از اسلام نیز برجای گذاشت و همان گونه که ادبیات پس از اسلام با اسطوره‌ها، افسانه‌ها و داستان‌های کهن پیوند داشت، هنر کتاب‌آرایی و تصویرسازی کتاب پس از اسلام نیز از تمامی دستاوردهای هنری پیش از خود سود جست.
به دلیل وسعت ایران باستان، جغرافیای استراتژیک آن و نزدیکی به دو دریا، ایران شاه راهداد و ستند (راه ابریشم) و تاخت و تاز و کشورگشایی‌های بسیار بود. در این داد و ستدها و هجوم‌ها فرهنگ تصویری و هنری ایران نیز دستخوش تغییرات بسیاری شد و از کشورهای دیگر الهام گرفت یا روی آن‌ها تاثیرگذاشت و مکاتب و سنت‌های متنوع نگارگری شکل گرفتند.
با وجود داشتن سنتی هزاران ساله در نگارگری و کتاب‌آرایی در ایران باید به یاد داشته باشیم تصویرگری کتاب کودک در مفهوم امروزی آن پدیده‌ای جدید است که مانند بسیاری از صنایع، فنون و هنرها از دنیای غرب وارد ایران شد. با دگرگونی در ساختار اجتماعی و فرهنگی و پیشرفت صنعت چاپ در ایران و رشد دیدگاه‌های آموزش و پرورش و باز شدن فضای کشور، بازگشتن دانشآموختگانی از غرب انتشار کتاب‌هایی مصور برای آموزش شکل گرفتند. کتاب کودک از دهه ۱۳۴۰ به عنوان یک مفهوم مستقل در عرصه هنر و صنعت نشر مطرح شد. از آن دوره تاکنون تصویرگری کتاب کودک فراز و فرودهایی داشته است که بیش از همه متاثر از جریان‌های اجتماعی رخ داده در ایران بوده است. تصویرگری معاصر کتاب کودک، در ایران با گذر از جریان سنتی و پیوند آن با روند جهانی هنرهای تجسمی و تصویرگری شکل گرفت. سبک تصویری کتاب‌های کودک و نوجوان در گذر زمان، آمیخته‌ای است از سبک‌ها فردی و عناصر بصری که هنرمندان خود خواسته یا به صورت ناخواآگاه از سنت‌های تصویری مکتبخانهای، مینیاتورها، قهوهخانهای، پشت شیشهای، قاجاری و فرنگی الهام گرفته‌اند. گرچه هنر تصویرگری کتاب‌های کودک ایران راه بسیار از گذشته هزاران ساله خود پیموده و ظاهری متفاوت یافته اما هنوز هم در بسیاری از کتاب‌های تصویری ایران می‌توان به رد پای مینیاتورها و نقوش باستانی را یافت چه در عناصر بصری، شیوه پرسپکتیو و یا جهان بینی.
او سپس از تجربه خرید و فروش کپی رایت دو کتاب و ارتباط با چین به عنوان تجربه‌ای باارزش در رابطه با انتقال فرهنگ یاد کرد و گفت «دلیل انتخاب کتاب «پر» این بود که متن و تصاویر کتاب منعکس کننده فرهنگ چینی بود. کتاب «چتری با پروانه‌های سفید» اثر فرهاد حسن زاده نیز کتابی است که سنت سال نوی ایرانی را به جهانیان منتقل می‌کند و برای ما بسیار مهم بود که این کتاب در چین ترجمه و منتشر شود. امیدوارم این کتاب‌ها همکاری و همدلی بیشتری بین دو ملت ایران و چین ایجاد کند.»
در بخش دوم با عنوان کشف حکمت‌های تصاویر کتاب‌ها چائو ون شوان نویسنده چینی برنده جایزه هانس کریستین اندرسن درباره رابطه فلسفه و کتاب تصویری صحبت کرد: «کتاب‌های تصویری بهترین سبک برای آموزش اخلاق، زیبایی‌شناسی و احساس همدردی هستند. داستانی کوتاه، در زمان بسیار کوتاهی می‌تواند سبب شود جهان معنوی کودک رشد چشم‌گیری پیدا کند و روح کودک را با صفات انسانی تعمید دهد. کودکانی که چنین کتاب‌های تصویری را می‌خوانند، برای رشد جسمی و معنوی خود ارزش قایل هستند.
اگر از منظر رشد عقلی و معنوی کودک نگاه کنیم، اهمیت آن‌ها به اندازه «جنگ و صلح» است. کتاب تصویری برای کودک مانند فلسفه است و او را آگاه می‌کند. مسائلی که کتاب‌های تصویری مطرح می‌کنند همان مسائلی است که سارتر، آلبر کامو و مارتین هایدِگِر به آن پرداخته‌اند؛ مسائلی مانند وجود، جهان دیگر، سرنوشت، زمان، فضا، درد و رنج، عشق، نفرت، مهربانی، زیبایی و مرگ.
هدف کتاب‌های تصویری این نیست که کودک با خواندن آن به خواب فرو برود، بلکه راهی است که کودک با خواندن آن به سوی زندگی زیبا و بی‌نظیر قدم بگذارد. تعریف من از کتاب‌های تصویری این است: «کتاب تصویری نزدیک‌ترین مقوله به فلسفه است.» مسایل و پرسش‌هایی که کتاب تصویری به آن‌ها می‌پردازند و پاسخ می‌دهند، مسایل بنیادین زندگی انسان و بعضی مقولات متافیزیکی است. برای مثال در کتاب «پر» که نتیجه همکاری من و تصویرگر برزیلی است در واقع پاسخی است به این پرسش که «از کجا آمده‌ام و به کجا می‌روم.»
کتاب‌های تصویری با متنی کوتاه و زبانی ساده سبب می‌شود که کودک مساله‌ای مانند «وجود و زمان» در فلسفه را که ما با خواندن تعداد زیادی مقاله و توضیح و تفسیر به سختی می‌فهمیم، درک کند. به همین دلایل است که ما این گونه عاشق و شیفته کتاب‌های تصویری هستیم.»
بایبینگ نویسنده چینی نیز در صحبت‌هایش گفت که «متن و تصویر دو عنصر اصلی و جدانشدنی کتاب‌های تصویری هستند. کتاب تصویری ترکیب زیبایی از زبان دیداری و زبان ادبی است. کتاب تصویری باید موضوعات متعددی داشته باشد و از طریق درک زندگی دانش و خرد را به خواننده منتقل کند. او با اشاره به دو کتابش «شهر کوچک یک‌نفری» و «جزیره حیوانات وحشی عمو قدبلند» که توسط تصویرگران ایرانی تصویرسازی شده گفت که ایران و چین هر دو کشوری با تمدن کهن هستند و داستان‌های حکمت‌آموز و عرفانی فراوانی دارند و مردمی هستند که می‌توانند قصه بگویند. من معتقدم که همکاری نویسندگان، تصویرگران و ناشران دو کشور سبب خلق آثار شگفت‌انگیزی برای کودکان می‌شود.»
در ادامه زهره قایینی عضو هیئت مدیره دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان درباره کتاب‌های تصویری صحبت کرد: «کتاب تصویری را متن، تصویرها و دیزاین یا طراحی تشکیل می‌دهد. محصولی که به بازار ارایه می شود، یک سند اجتماعی و تاریخی است و مهم‌تر از هم تجربه‌ای پربها برای کودک.
از دیدگاه من کتاب‌های تصویری تنها پدیده‌ای برخاسته از تخیل نیست، بلکه جایگاهی است برای انتقال ارزش‌ها و فرهنگ‌ها.
کتاب‌های تصویری با دو زبان: دیداری و کلامی ارزش‌های انسانی و فرهنگ را انتقال می‌دهند و امکانی برای کودکان و دیگر مخاطبان فراهم می‌کند تا زندگی را به نوع دیگر هم نگاه کنند. کتاب‌های تصویری داستانی با فراهم کردن این امکان که کودک و نوجوان ارتباطی شخصی با شخصیت‌ها و مکان‌ها و فرهنگ‌های دیگر برقرار کنند، بیش از هر وسیله یا مدیای دیگر می‌تواند کار انتقال فرهنگ‌ها را به خوبی بر عهده بگیرد .
ادبیات کودکان که فرهنگ‌های گوناگون را نمایندگی می‌کند برای کودکان این امکان را فراهم می‌کند تا دیدگاه‌ها و فرهنگ‌های دیگر را درک کنند. امروز با استفاده از کتاب‌های تصویری کودکان، کودکان یاد می‌گیرند که همسالان‌شان در کشورهای دیگر چگونه زندگی می‌کنند، چه تاریخی داشته‌اند و به چه چیزهایی باور دارند. کتاب‌های تصویری باکیفیت می‌توانند کلیشه‌ها درباره فرهنگ‌های دیگر را از ذهن کودک‌تان و نوجوانان بزدایند.
کتاب‌های تصویری احساس‌های انسانی کودکان را رشد می‌دهند. حس همدلی آن‌ها را تقویت می‌کند و سبب می‌شوند که کودکان نسبت به انسان‌های دیگر حساس‌تر شوند و به دیگران بیشتر توجه کنند.
امسال با حضور کشور چین در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران به عنوان مهمان نمایشگاه و شرکت فعال ناشران کتاب کودک در این نمایشگاه، این موقعیت بزرگ برای کودکان، آموزشگران و پژوهشگران ایرانی فراهم شده است تا کودکان و بزرگسالان ایرانی با فرهنگ چین، نه از راه وسایل ارتباط جمعی معمول همچون تلویزیون یا رادیو، بلکه از راه ادبیات و هنر آشنا شوند. و این مطمین‌ترین و موثق‌ترین وسیله ارتباطی و منبع اطلاعاتی است که می‌توان به آن تکیه کرد و بهره برد. کتاب تصویری و ادبیات کودکان بهترین وسیله‌ای است که می‌تواند برداشت‌های نادرست درباره فرهنگ‌های دیگر را از بین ببرد و پلی بسازد میان فرهنگ‌ها.
امیدوارم این روزها کارشناسان ادبیات کودکان، ناشران و هنرمندان ایرانی و چینی از این فرصت استثنایی بتوانند حداکثر استفاده را بکنند و با کتاب‌های کودکان یا به عبارت دیگر فرهنگ‌های دو کشور بیشتر آشنا شوند . اکنون دوران گفت و گو است، میان هنرمندان ایرانی و چینی.»
بخش سوم با عنوان فرهنگ سنتی و تبین بین‌المللی با سخنرانی نوش آفرین انصاری دبیر شورای کتاب کودک آغاز شد. او با اشاره به چرایی و اهمیت ترجمه برای کودکان گفت: «اکثر آثار ترجمه‌شده برای کودکان در ایران، آثار برتر دو کشور انگلستان و امریکا است. البته کتاب‌هایی هم از زبان‌های آلمانی، فرانسوی و عربی به فارسی ترجمه و منتشر می‌شود. با این حال، این آثار به طور عمده فرهنگ و شیوه زندگی بخش محدودی از جهان را بازتاب می‌دهد که مربیان، جامعه‌شناسان، روانشناسان، کارشناسان ادبیات کودکان و کتابداران را -که بیشتر آن‌ها از اعضا شورای کتاب کودکان ایران هستند - راضی نمی‌کند. این گروه بر این باورند که جامعه ایران به ادبیات باکیفیت از کشورها و فرهنگ‌های دیگر هم نیاز دارد.» او در ادامه به لزوم ایجاد برنامه‌ای حمایتی در امور حقوقی، انتشار، پخش و تبلیغاتی برای ناشران تاکید کرد.
ژوانگ جیان یو تصویرگر چینی که مجموعه «مدرسه حشرات باحال» او به تازگی در ایران هم منتشر شده است درباره کتاب‌های تصویری گفت: «کتاب تصویری زبانی بدون مرز است، کتاب‌های تصویری به سبب تفاوت در موضوع، فرهنگ، ذوق و سلیقه نویسنده می‌توانند سبک‌های مختلفی داشته باشند اما کارایی کتاب‌های تصویری یکسان است و همه پیامی را با روایت به مخاطب منتقل می‌کنند. تصویرگری خلق دوباره داستانی است که متن روایت می‌کند. همه نقش‌ها در داستان تا پیش از به تصویر کشیده شدن انتزاعی هستند، نقاشی به آن‌ها جان می‌دهد و سبب می‌شود هرکدوم نمود و سیمایی خاص داشته باشند. مثل این است که فردی با کاغذ و قلم جادو می‌کند.»
