شعر پروین، لالایی برای بیداری!

پروین دولت آبادی زنی بود از تبار مشروطه خواهان و از خانواده‌ای که دانش اندوزی در آن ارزش والایی داشت. 

سال‌های نخستین دبستان را در مدرسه ناموس اصفهان گذراند و پس از انتقال خانواده به تهران و پایان دبیرستان، به دانشکده هنرهای زیبا رفت. اما او که دغدغه کودکان محروم را داشت پس از بازدید از پرورشگاه شهرداری تهران، مسیر زندگی‌اش عوض شد. دانشگاه را رها کرد و در آن پرورشگاه به کار پرداخت. جایی که جان شیفته‌اش قرار یافت.

 نخستین حرکت خود را به عنوان شاعر کودک از پرورشگاه آغاز کرد. برای پاسخگویی به نیازهای آن‌ها شعرها و لالایی‌هایی سرود که هیچ‌گاه منتشر نشد. خودش در این مورد می‌گوید "تلاش می‌کردم لالایی من شعری برای بیداری باشد نه خفتن. این آن چیزی بود که بچه‌های پرورشگاه نیاز داشتند. باید دمادم از روزگاری بهتر، افق‌هایی روشن‌تر و سبزه‌هایی رویایی‌تر نوید می‌دادم. پر بارترین دوره هستی ام را در اختیار کودکان گذاشتم. برای‌شان لالایی و قصه می‌ساختم، در آغوش‌شان می‌گرفتم. چون هم زبانی نداشتند که با او حرف بزنند بسیاری از واژه‌ها و اصطلاحات را بلد نبودند من سعی می‌کردم واژه‌های بیشتری به آن‌ها هدیه کنم. می‌کوشیدم سخن گفتن را به آن ها بیاموزم."

  همنشینی با این کودکان زلالی و لطافت روحش را بارور ساخت. روح بزرگ و عشق انسانی‌اش به زندگی در سخنش جاری شد و شعرهایش را برای کودکان جاودان ساخت و بعد از کار در کودکستان و ورود بیشتر به دنیای کودکی شعر او به جایگاه بالاتری صعود کرد. آغاز دهه چهل در شعر کودک دیوار بلند پند و اندرز فرو ریخت و آن را از بند سنت‌های دست و پاگیر رها کرد. در این زمان، نشریه پیک دانش آموز فضایی شد تا پروین بار دیگر طبع شعری خود را برای کودکان بیازماید. این بار با چنان درجه‌ ای از تازگی و پختگی شعر سرود که شعر شاعران پیش از او دیده نمی‌شد.

  اگرچه کارنامه زندگی این بانوی بزرگ در زمینه‌های دیگری هم پر افتخار است. اما به راستی و قاطعانه می‌توان گفت: عرصه شعر کودک تجلی‌گاه نبوغ این انسان ارزشمند است. پروین مفهوم دنیای کودکی را با زبان کودکی آن‌چنان می‌آمیزد که هرگز دیگری نتوانسته است. او که زمانی با دست‌های مهربان و آغوش گرمش به کودکان آرامش می‌بخشید، مهر دل دریایی‌اش را در کلامش جاری و به همه کودکان این سرزمین پیشکش کرد.

  زهره قایینی پژوهشگر برجسته  تاریخ ادبیات کودکان ایران می‌نویسد: "پروین فصلی تازه در شعر کودک آغاز کرد و این فصل همچنان به پایان نرسیده است، هرچند عمر او به پایان رسید. شاعران پس از او، آن‌ها که در سه دهه گذشته شعر سروده‌اند تنها هنگامی می‌توانند مدعی پیمودن پلکانی بالاتر از او باشند که در هنر خود راهی تازه در زیباتر کردن دنیای کودکی یافته باشند و در بهتر کردن جایگاه کودکی در جامعه گامی برداشته باشند. صد افسوس که تا رسیدن به پله پروین هنوز باید کوشش نمود."

  شعر او با بیانی بسیار زیبا و واژه‌هایی ساده و ملموس، کودکان و نوجوانان را به سوی درک ذره‌ای از کل هستی بودن هدایت می‌کند و مفاهیمی را در پشت خود پنهان می‌دارد که راهگشای فردای روشن انسانی برای آن‌ها است. زندگی و طبیعت و ارزش‌های فردی و اجتماعی را هنرمندانه به هم گره می‌زند، تا کودکان را در درک لطیف و آموزش شیرین از طبیعت یاری کند. شعر پروین می‌کوشد تا همزمان با ایجاد پیوند بین کودک و طبیعت و لطیف کردن احساسات‌شان در درک زندگی و زیبایی‌ها، ارزش‌های والای انسانی را ترویج کند. ارزش‌هایی مانند مهرورزی، دیگرخواهی، صلح، همکاری، سادگی،شادی و بردباری.

  با شعر پروین، کودکان همراه ابر و هم کلام باد می شوند و هیچگاه آن را فراموش نمی کنند؛ صدای گل بادام را می‌شنوند؛ کبوتر پیک آزادی را دعوت به آمدن می‌کنند و شادی و آزادی را از همه چیز بهتر می‌دانند. لبخند نقره‌ای برف را در سپیدی می‌بینند و سختی‌ها را همراه زیبایی‌های طبیعت حس می‌کنند و در کنار ارتباط لطیف با طبیعت می‌آموزند که "سختی است و مرد زندگی، خم نمی‌شود به زیر بار".  یا برای آدم برفی که آن را مهمان کوچه‌شان می‌دانند، آرزو می‌کنند که سرما نخورد. از گریز جویبار شور و شوق زندگی و سرفرازی و صبر و پایداری را از کوه سربلند و امید زندگی را از نسیم نوبهار می‌آموزند.

  به عنوان یک مروج کتابخوانی و معتقد به ارزش‌های بسیار شعر برای کودک و نوجوان، بارها جادوی کلام او را بر کودکان و نوجوانان، شگفت انگیز دیده‌ام. کودکان و نوجوانان با شعر او به شور می‌آیند، هیجان زده می‌شوند، به فکر کردن روی می‌آورند، نوآوری می‌کنند و دنیا را زیبا می‌بینند و از آن لذت می‌برند. انگیزه برای تلاش و کوشش پیدا می‌کنند و ...

  اگرچه او دیگر نمی بیند و دو سال است بین ما نیست، اما آن‌چه در طول زندگی‌اش دید و در شعرش برای کودکان و نوجوانان بازتاب داد، همیشه تازه و نو و پر طراوت است چرا که شعر او حرف زندگی است.   برای پرورش شهروندانی شاد، مسئول، امیدوار، انسان دوست و علاقه مند به صلح و طبیعت و حفظ محیط زیست شعر او بهترین دست‌مایه است. هنوز جای یک مجموعه اشعار او با تصویرگری زیبا و جذاب برای کودکان و نوجوانان خالی است.

  باید برای شناساندن شعر او به کودکان و نوجوانان وطن‌مان کاری کنیم. این مهم همت چه کس یا کسانی را می طلبد؟