راهنمای والدین، طراحان و مربیان برای تولید کتاب مناسب‌سازی‌شده
مقدمه: کتاب باید به دست همه برسد
برای بسیاری از کودکان با اختلالات حرکتی یا چندمعلولیتی، خواندن کتاب فقط یک چالش شناختی نیست، بلکه فیزیکی هم هست. ناتوانی در ورق زدن صفحات، نگه داشتن کتاب، نشستن طولانی‌مدت یا کنترل دقیق عضلات دست می‌تواند تجربه‌ی کتاب‌خوانی را محدود کند. اما کتاب‌خوانی باید برای همه ممکن باشد؛ کافی است طراحی کتاب‌ها با نیازهای این کودکان هماهنگ باشد.
بخش اول: ویژگی‌های فیزیکی کتاب دسترس‌پذیر
۱. جلد و صفحات مقاوم
- استفاده از صفحات ضخیم (فوم یا مقوای سخت) که به‌راحتی قابل ورق‌زدن باشند
- جلد سخت برای پایداری بهتر در دست یا روی میز
۲. طراحی با لبه‌های پهن
- اضافه‌کردن زبانه یا فاصله بین صفحات برای آسان‌تر شدن ورق‌زدن
- استفاده از مواد ضد لغزش روی لبه صفحات
۳. اندازه و وزن مناسب
- انتخاب کتاب‌های سبک و قطع کوچک تا متوسط
- پرهیز از کتاب‌هایی با جلدهای سنگین یا صفحات حجیم
بخش دوم: ابزارهای کمکی برای خواندن
۱. پایه یا نگهدارنده کتاب
- استفاده از استند کتاب با زاویه مناسب برای نشستن راحت کودک
۲. ابزارهای چرخاننده صفحه
- استفاده از وسایل ساده مانند مداد پاک‌کنی‌شده، دستکش چسب‌دار یا ابزارهای خاص طراحی‌شده برای کودکان کم‌توان
۳. نسخه‌های دیجیتال و لمسی
- استفاده از کتاب‌های دیجیتال با دکمه‌های بزرگ
- یا صفحه‌خوان‌ها با خروجی صوتی
-
تبلت یا موبایل با رابط‌های ساده‌شده برای کنترل بهتر
بخش سوم: محتوای کتاب مناسب‌سازی‌شده
۱. متن ساده و قابل پیش‌بینی
- جملات کوتاه، مستقیم، و با ساختار تکرارشونده
- پرهیز از جملات بلند یا واژگان پیچیده
۲. تصاویر واضح و ساده
- استفاده از تصاویر واقعی یا نمادهای گرافیکی ساده
- تطابق متن و تصویر در هر صفحه
۳. داستان‌های روزمره و قابل ارتباط
- نمایش موقعیت‌های آشنا مانند غذا خوردن، بازی کردن، یا رفتن به مدرسه
- معرفی شخصیت‌های توان‌یاب برای ایجاد همذات‌پنداری
بخش چهارم: مشارکت کودک در کتاب‌خوانی
۱. خواندن تعاملی با اشاره و حرکت
- استفاده از نگاه، اشاره، و ابزارهای AAC به جای گفتار
- اجازه دهید کودک صفحات را با ابزار یا کمک ورق بزند
۲. همراهی یک فرد بزرگسال
- خواندن با تلفظ واضح و آهنگین
- نشان‌دادن تصاویر و دعوت کودک به مشارکت با هر توانایی‌ای که دارد
نتیجه‌گیری: طراحی فراگیر برای دسترسی برابر
کتاب‌خوانی تنها فعالیتی شناختی نیست، بلکه پیوندی عاطفی و مشارکتی است. برای کودکان دارای اختلالات حرکتی یا چندمعلولیتی، طراحی مناسب کتاب‌ها می‌تواند دنیای داستان‌ها را در دسترس قرار دهد. با رعایت چند اصل ساده اما مؤثر در طراحی، انتخاب، و اجرای کتاب‌خوانی، می‌توان به کودک فرصت داد تا بخواند، بیاموزد و از کتاب لذت ببرد.
