آیا کتابدرمانی را میتوان نوعی بازیدرمانی دانست؟
تعریف کتابدرمانی، با تعریفهای بازیدرمانی همسو است. همانگونه که اسباببازی، وسایل شنبازی و وسایل دیگری که برای بازی کودکان طراحی شدهاند به کودک در برقراری ارتباط با دیگران و بیان احساساتشان کمک میکنند، کودکان با خواندن داستانهای کتابها و برقراری ارتباط با شخصیتهای آنها، بهتر میتوانند افکار، نگرانیها و احساسات درونیشان را درک و آنها را بیان کنند.
برخی شبها کودکان نمیخواهند بخوابند. نمیدانیم چه چیزی آنها را بیخواب میکند. آنها از رختخواب بلند میشوند، پرسشهای عجیب و غریب میپرسند، آب میخواهند و کارهایی شبیه به این انجام میدهند تا جایی که آرامش پدر و مادر را برهم میزنند. یکی از آسانترین راهها برای فرستادن کودکان به رختخواب، افزودن یک یا دو کتاب، به برنامهی پیش از خواب آنهاست. کتابهایی با موضوع خواب و با درونمایهای آرامشبخش، میتواند مفید باشد.
کتابدرمانی چیست؟
عبارت «کتابدرمانی» را نخستین بار «ساموئل کروترز»[1] در سال 1916 ابداع کرد و در مجلهی آتلانتیک دربارهی تکنیک گردهمآوردن افراد مضطرب با استفاده از کتاب نوشت. در سال 1937، از کتابدرمانی برای درمان بیماریهای روانی استفاده میشد.
پیشینهی کتاب درمانی به دوران باستان بر میگردد. کتاب درمانی یا بیبلیوتراپی یکی از شیوههای درمانی است که با استفاده از "فن کتاب خواندن" انجام میشود. کودکان هنگام استفاده از کتاب، سه فرآیند را تجربه میکنند: همانند سازی، درگیر شدن احساسات و یافتن راه حل مناسب.
برنامهی درمانی «شفای راستین» برنامهی درمانی چندجانبهای است که از کتاب برای حرف زدن با بچهها در سطح خودشان و به زبانی که بهخوبی دریابند استفاده میکند.
کتابهایی که به دقت بررسی و انتخاب شدهاند در «کتابخانه درمانی» گردآوری شدهاند و در اختیار بیماران قرار داده میشوند.
گروه مبتکر و پیشگامِ "زمانی برای خواندن" (Zeit Punkt Lesen) در ایالت شمال شرقی اتریش (Lower Austria) با همکاری بیمارستانهای منطقه به جای برنامهی همیشگی تماشای تلویزیون در بخشهای کودکان بیمارستانها، برنامه جالب دیگری ارائه داده است. "پیشخوانهای کتاب" در بخشهای بیمارستان که دربرگیرندهی کتاب و بازیهای فکری است جان تازهای در روال ملالآور حضور ناچار کودکان در بیمارستان دمیده است و خلاقیت و روابط دوستانه در بخشها گسترده شده و نتیجهی آن بهبود و شفای سریعتر آنها بوده است.
در قسمت اول این مقاله، روش جذاب و جالب فواید و ارزش های کتاب درمانی، مشتمل بر بیان آزادانه مسائل کودکان در هنگام تحصیل ، اندیشه ها و رفتارها، تأمین اطلاعات لازم برای حل مسائل، افزایش آرامش فکری و آموزش مطرح و راه های مقابله با مشکلات ارائه شد.
قسمت اول مقاله را اینجا بخوانید: مفهوم و ارزش کتاب درمانی (۱)
برای این که داستانی در دستیابی به ذهن کودک اعجاب کند،باید برای سرگرم کردن او، به جای شیوه های مستقیم منطقی روشهای غیر مستقیم شهودی و احساسی را به کار گرفت.اسمیت(۱۹۸۹)
قسمت دوم مقاله را اینجا بخوانید: مفهوم و ارزش کتاب درمانی (۲)
مقدمه
مقالات، کتاب درمانی را به عنوان نوعی از «کودک درمانی» که می تواند هم آموزش دهنده و هم شفابخش باشد، شرح می دهند.
یک سال پس از بروز فاجعه نسل کشی در کشور رواندا، سرزمین هزار تپه در قلب آفریقا، در سال ۱۹۹۴، "اگنس گیراوکوندا"، شرکت انتشاراتی "Editions Bakame" را بنیاد گذاشت.
با آغاز جنگ داخلی و انقلاب در سال های پایانی دهه ۱۹۷۰، بسیاری از مردم کشور کوچک لائوس در جنوب شرقی آسیا، به ناچار ترک خانه گفتند و به منطقه پنینسولا در ناحیه هندوچین پناهنده شدند.
در اواخر ماه مارس ۲۰۰۹ ، (فروردین ۸۸)، درمنطقه ای واقع در جنوب غرب جاکارتا، پایتخت اندونزی، سدی شکست. جاری شدن سیل باعث آب گرفتگی صدها خانه و غرق شدن بسیاری از ساکنان این منطقه گردید.
بهره گیری از ادبیات کودکان به ویژه داستان های کودک و نوجوان، یکی از راه هایی است که روان شناسان و کارشناسان آموزش و پرورش و نیز کتابداران برای شناسایی و درمان مشکلات روحی کودکان و نوجوانان پیشنهاد می کنند. اگر این داستان ها، گیرا و متناسب با نیازهای خوانندگان آن تهیه شده باشد، ابزار مناسبی در دسترس کودک و یا نوجوان گذارده می شود تا مشکل خود را شناسایی کند و در کاهش آن بکوشد.
این سو و آن سو جملات کلیشهای فراوانی دربارهی نوجوانان شنیدهایم: بیخیال، لوس، بیمنطق، مشکل ساز و... . بیشتر وقتها درک موسیقیهایی که گوش میدهند، پیامهایی که رد و بدل میکنند و این که در درونشان چه میگذرد، کار مشکلی است.
خواندن برای کودک خردسال، نهتنها منبعی از لذت و سرگرمی است، بلکه فرصتی است برای رشد مهارتهای شنیداری، افزایش درک، و پرورش تفکر تحلیلی. با رشد کودک و یادگیری مهارت خواندن، کتاب به ابزاری برای آگاهیبخشی، لذت و شناخت دنیای درون و بیرون او بدل میشود.
طرح "کتابخانه ی سیار" مربوط به موسسه ی مطالعات زنان در جهان عرب است که به گروه های محروم در کشور جنگ زده لبنان خدمات کتابخانه ای ارایه می کند. این طرح در پی تبادل نظر بین المللی و با پشتیبانی IBBY به اجرا در آمده است. فکر ایجاد این کتابخانه از یک طرح موفق کتابخانه ی سیار در تایلند گرفته شده است که درسال ۱۹۸۹برنده ی جایزه ی ترویج خواندن آساهی شد.
کار "کتابخانهٔ چرخ دار برای مدارا وصلح" در سال ۱۹۸۶ به عنوان یک پروژهٔ غیر انتفاعی از سوی "مرکز فلسطینی مطالعات عدم خشونت" آغاز شده است. مناطق زیر پوشش این طرح، یعنی روستاهای دور افتادهٔ فلسطینی و مناطق اسکان پناهندگان است که دسترسی به کتابخانه، کتابفروشی یا مدرسه ندارند.
آنان که با کودکان معلول سرو کار دارند بر این باورند که کتابداران میتوانند با «درک و دریافت» مشکلات و نیازهای خاص کودک معلول بیشترین کمکها را به او بکنند، یاری و مددی که تنها به کتابدار کتابخانههای کودکان و آموزشگاهها محدود نمیشود، بلکه همهٔ کتابداران را دربر میگیرد، چه بیشتر کودکان معلول رشد میکنند و بزرگسال معلول میشوند.
چیرگی بر مرزبندی های فرهنگی و مذهبی و رسیدن به درک و همدلی در افغانستان
فلسفه برای کودکان، بیشتر به عنوان برنامهی مهارت در تفکر یا تفکر خلاق و منتقدانه توصیف میشود.
مراقبت یا کار با کودک بیمار، تجربهای است که تقریباً همهی کسانی که با کودک سروکار دارند، به درجات مختلف به آن دست یافتهاند. بیماری یک امر دائمی و مطلق محسوب نمیشود و کیفیتی تغییر پذیر است یا دست کم حکم کلی این نیست که بیمار همیشه بیمار بماند.
کودکان افسانهها میآورند
درج در افسانهشان بس سر و پند
هزلها گویند در افسانهها
گنج میجو در همه ویرانهها
مولانا – مثنوی معنوی
خواندن زندگینامه های خود نوشت (اتوبیوگرافی) یا دیگر نوشت (بیوگرافی) برای آشنایی كودكان و نوجوانان با بزرگانی كه در جامعه ی پیرامون خود، كشورشان یا جهان تأثیرگذار بوده اند، از چند دیدگاه اهمیت و ضرورت دارد:
در این مطلب گفت و گویی با کتابدار موفق یک مدرسه نابینایان در کشور انگلستان را می خوانید.
در مراسم اهدای جایزه کتابدار سال کتابخانه های آموزشگاهی (SLA)، خانم شونا فیلیپس، کتابدار مدرسه سلطنتی نابینایان مورد تحسین فراوان قرار گرفت.
او در گفت و گویی با خانم مدلین ترویس شرح می دهد چگونه کتابخانه ی این آموزشگاه را به مرکز پاسخگویی به کودکان با نیاز های ویژه تبدیل کرده است.
چگونه برای کار وارد مدرسهی سلطنتی نابینایان شدید؟
معمولاً وقتی از کتاب برای افرادی با نیازهای ویژه سخن می رود، مردم و مسئولین جبهه گیری می کنند و می گویند، مگر برای بچه های معمولی کتاب کافی داریم؟