تحلیل و نقد کتاب کودک و نوجوان
در این بخش از کتابک به تحلیل و نقد کتاب‌های کودک و نوجوان می‌پردازیم. در تحلیل و نقد کتاب‌های کودک و نوجوان باید به متن کتاب، ترجمه، تصویرگری، تناسب محتوا با گروه سنی، قطع و کیفیت چاپ توجه کرد. هر کدام از این موارد بر کیفیت کتاب تاثیرگذار هستند.
هر کتاب می‌تواند لایه‌های مختلفی از مفاهیم و آموزش‌ها را در بر داشته باشد. در تحلیل کتاب‌ها، به این مفاهیم و آموزش‌ها که به صورت غیرمستقیم به کودک یا نوجوان منتقل می‌شوند، اشاره می‌کنیم. موضوعاتی از قبیل دوستی، مقابله با ترس، غلبه بر خشم، اعتمادبه‌نفس، حفظ محیط زیست و... مفاهیمی هستند که می‌توانیم در قالب کتاب به کودکان آموزش دهیم.
در این صفحه تحلیل و نقد بعضی از کتاب‌های کودک و نوجوان را برای شما آورده‌ایم تا با مطالعه‌ی آن‌ها، تخصصی‌تر به ادبیات کودک و نوجوان بپردازید.
ده دلیل بر اهمیت کتاب «کارگاه داستان‌نویسی»
یکشنبه, ۹ مهر
در چند دهه‌ی گذشته، ادبیات کودکان مرزهایی تازه را پشت سرگذاشته است. جست‌و‌جو برای روایت کردن موضوع‌هایی که تا پیش از این به آن توجه‌ای نمی‌شد، بخشی از کارکرد ادبیات کودکان شده است. هنگامی که بزرگسالی درگیر بیماری‌های سخت درمان می‌شود، چه‌گونه می‌توان به کودکان کمک کرد که روند این بیماری و رابطه‌ای که تا پیش از این با بزرگسالان در خانواده داشته است را ترمیم یا بازسازی کند؟
چهارشنبه, ۲۹ شهریور
«نگویید سوگواری. این عبارت بسیار روانکاوانه است. سوگوار نیستم. رنج می‌کشم.»
-رولان بارت، خاطرات سوگواری[1]
دوشنبه, ۱۲ تیر
«مِه» داستان سقوط انسان است، داستان سنگ شدن واژه‌ها در ذهن و بی‌چهره شدن هنرمند است. در روزهای پایانی حکومت شوروری سابق، دولت جشنی را برای هنرمندان برپا می‌کند. دو هنرمند، که داستان اشاره‌ای نمی‌کند چه هنری دارند، از معدود کسانی هستند که تصمیم می‌گیرند به این جشن بروند. صبح همان روز جشن، حکومت دو جوان را تیرباران می‌کند و خبرش در شهر می‌پیچد. هوا مه گرفته و سنگین و خاکستری است و دو هنرمند که خودشان را آراسته‌اند از خیابان‌های غم‌زده‌ی شهر، راهی جشن می‌شوند. در گوشه‌ای از شهر، رنگ و موسیقی و رقص جریان دارد و در گوشه‌ای دیگر گریه و خشم و سیاهی و اندوه.
چهارشنبه, ۲۴ خرداد
در اسفندماه 1401 آگاه شدم یکی از ناشران تازه‌کار حوزه کتاب کودک و نوجوان به روال معمول خود بدون اجازه ناشر اصلی و رعایت کپی‌رایت کتاب «همایش پرندگان» اثر پیتر سیس را با عنوان «سیمرغ و سیمرغ» منتشر کرده است، کتابی که انتشارات موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان (تاک) با اجازه نویسنده و تصویرگر و ناشر اصلی، هفت سال پیش یعنی در سال 1395 در دو فرمت جلد سخت و جلد نرم منتشر کرده بود. کتاب را تهیه کردم. نام مترجم نام‌آشنا جناب غلامرضا امامی بر جلد بود. باورش برایم سخت بود که غلامرضا امامی که انسانی خوش‌نام و بااخلاق در حوزه فرهنگی است بدون اجازه از صاحب اثر شاهکار تصویری یک تصویرگر شناخته‌شده جهان را به اثری مخدوش و بی‌کیفیت بدل کرده باشد. پیتر سیس در کتاب «همایش پرندگان» اشاره می‌کند که منطق‌الطیر و داستان سیمرغ را بارها از منابع گوناگون خوانده و منابع مطالعاتی خود را هم به دقت معرفی کرده است.
شنبه, ۲۶ فروردین
مقدمه:
جنگ همیشه نبرد تن‌به‌تن و به‌کارگیری سلاح نیست. زندگی خود پیکاری نفس‌گیر و گاه غیرمنصفانه است. در طول تاریخ، خاورمیانه‌ی همیشه ناآرام، عرصه‌ی آشوب و کشمکش‌های فراوان بوده است؛ گاه در جنگ محسوس و درگیری‌های مسلحانه میان دولت‌ها و گروه‌های شبه‌نظامی و گاه در اعمال خشونت و تحمیل نابرابری و ستاندن آزادی از مردم.
دوشنبه, ۲۱ فروردین
برای بحث پیرامون این نکته که آیا «ماهی سیاه کوچولو» نوشته زنده یاد صمد بهرنگی را می‌توان در مقوله «فابل» (Fable) بررسی کرد یا نه، ضروری است که توضیحی هر چند مختصر درباره این نوع ادبی و پیشینهٔ آن بازگوییم.
دوشنبه, ۱۲ دی
پیش از مطالعه این بخش، قسمت نخست مقاله را با عنوان جهان داستانی محمدهادی محمدی، خلسه‌ی رویا (بخش نخست) بخوانید.
سه شنبه, ۱۲ مهر
بخش اول مقاله جهان داستانی محمدهادی محمدی، خلسه‌ی رویا را مطالعه می‌کنید.
تجربه‌ای تازه از بازی عشق در خلسه‌ای از رویا
در بازار شلوغی هستید در یک روز سرد پاییزی یا زمستانی. از آن روزهایی که دنبال چیزی نیستید، ذهن‌تان سبک و آرام است در بازار می‌گردید، قدم می‌زنید و مردم و پیرامون‌تان را نگاه می‌کنید. یقه‌ی پالتوی‌تان را بالا می‌کشید و مسیری را می‌روید که نور خورشید آن را فرش کرده. سرما، یک پیاده‌روی آرام، گاهی ایستادن، مکث‌کردن و گرمای دلچسب خورشید. چشم‌های‌تان سنگین می‌شود به گوشه‌ای می‌روید، می‌نشینید، چشم‌های‌تان را می‌بندید و به خوابی خرگوشی می‌روید! یک چشم بیدار و یک چشم در خواب! ذهن‌تان هنوز هوشیار است اما خیال شما را می‌رباید. صدای پیرامون، تصویرها و رنگ‌ها کم کم برای‌تان محو و درهم می‌شود. در همین لحظه، یک بو یک عطر یا یک خاطره شما را با خود می‌برد. این خوشی نابهنگام، سبک‌تان می‌کند و به خلسه‌ای می‌روید که رویا سراغ‌تان می‌آید. خاطره و خیال، تبدیل به رویایی حقیقی می‌شود و شما زمان و مکان را از دست می‌دهید. زمان، زمان رویاست، گذشته و آینده، به آن رسیده‌اید یا دست نیافتنی است. مکان هم جایی است که در آن خوش هستید، جایی در رویا که این خلسه‌ی خوشی را تجربه می‌کنید. «هویج پالتوپوش» تجربه‌ای از این خلسه است.
دوشنبه, ۳۱ مرداد
قبل از شروع مطالعه این مقاله داستان کودک از نگاه سولوتارف، بخش نخست را بخوانید.
چهارشنبه, ۳۱ فروردین
«به هر چیزی که فکر بکنیم به همان تبدیل می‌شویم.» (بودا)
«وحشی[1]» داستان نوجوانی به نام «بلو بیکر» است که مرگ پدر، تروما، روان زخم، زندگی او می‌شود. این مرگ، سپر محافظ او را دربرابر اضطراب‌های درونش برمی‌دارد و سبب می‌شود تا چیزی درون بلو خالی شود و ترس به او هجوم آورد. پیش از مرگ پدر، نوجوان دیگری به نام هاپر همیشه بلو را اذیت می‌کند و بلو، پدر را سپری دربرابر آزار هاپر می‌بیند. اما با مرگ پدر، بلو با همه ترس‌های دنیای بیرون و اضطراب‌های درونش روبه‌رو می‌شود: «یک‌دفعه بدون هیچ پیش زمینه‌ای همه چیز عوض شد. یک روز که خانوادگی دور هم جمع بودیم، پدرم قلب‌اش از کار ایستاد و از پیش‌مان رفت.»
چهارشنبه, ۲۴ فروردین
در روایت‌های ادبی کهن از دیرباز تاریخ، شیر نمادی چند چهره بوده است. از نمادهای مثبت پهلوان تا نماد آتش، پیروزی، دلاوری وهمچنین نمادهای منفی درندگی، وحشی‌گری تا نمادهای دوگانه شاه و فرمانروا که هم می‌تواند در نقش نیک کردار و هم بدکردار باشد. در ادبیات کهن بیش‌تر نقش شاه یا سلطان جنگل و فرمانروای یگانه را داشته است. در نخستین متن‌های نوشتاری یا سنگ کنده‌ها هم شیر همیشه نمادی از شکوه و بزرگی و فرمانروایی بوده است. این بزرگی در ادبیات تمثیلی مانند کلیله و دمنه بیش‌تر در نقش شاه زورگوی جنگل خودش را نشان داده است و به گونه‌ای نشان می‌دهد ادبیاتی که به دست مردم آفریده شده است، مناسبات اجتماعی را به ظرافت در خود بازتاب داده است.
شنبه, ۹ بهمن
داستان شب یلدا (۱) با یک صحنه پردازی ساده آغاز می‌شود. آشناترین و ملموس‌ترین چهره از شب یلدا در این صحنه پردازی به توصیف در می‌آید. افراد خانواده گرد سفره شب یلدا جمع شده‌اند. نمادهای آشنای این بلندترین شب سال، یعنی انار و هندوانه و آجیل، دستمایه نویسنده در این توصیف است.
دوشنبه, ۲۹ آذر
کلیاتی درباره کتاب
دوشنبه, ۱۵ آذر
کتاب وقتی اندوه به دیدارم می‌آید کتابی لطیف و غم‌انگیز است که به شکل کاغذی برای کودکان منتشر شده تا کمک‌شان کند عواطف دشوار را تحمل کنند. نخستین اثر اوا الند حاوی پیام مثبت و قدرتمند پذیرش است که خواننده را تشویق می‌کند با تمام عواطف‌اش روبه‌رو شده و آن‌ها را بپذیرد، حتی عواطفی که منفی محسوب می‌شوند، مانند ناراحتی. با پذیرش این احساسات می‌توانیم آن‌ها را بهتر درک و پردازش کنیم. این کتاب، پُر از احساس است و الند با استفاده از این داستان امیدبخش و الهام‌بخش، نکته‌های عملی پیش روی‌مان می‌گذارد. تصاویر کاملاً با متن می‌خواند و پالت رنگی آرامش‌بخش و اطمینان‌بخشی را به نمایش می‌گذارند. در متن زیر اِلند از منبع الهامش برای نگارش وقتی اندوه به دیدارم می‌آید صحبت می‌کند و از این می‌گوید این‌که چقدر پذیرش عواطف‌مان می‌تواند برای سلامت‌مان مهم باشد.
دوشنبه, ۱۴ تیر
بخش نخستبخش دومبخش سوم
جهان داستانی جمشید خانیان (4)
بخش پایانی: وهم، ترس، خنده و عشق
سه شنبه, ۲۷ آبان
پرنده قرمز یا مرغک امید یکی از آثار آسترید لیندگرن بانوی نامدار ادبیات کودکان سوئد و جهان است. این اثر که با تصویرگری ماریت تورن کویست به فارسی ترجمه شده است، نمونه‌ای مناسب برای بررسی تجربی یک اثر داستانی کودکان است. روش بررسی این کتاب تطبیقی و سنجشی است و این سنجش نیز دربرگیرنده یک دوره زمانی- زیستی و یک دوره فکری در اروپا یعنی دهه‌های پیرامون جنگ جهانی دوم و دهه‌های بعد از آن است.
شنبه, ۲۴ آبان
آزار و اذیت هم در میان کودکان و هم در میان بزرگسالان دیده می‌شود، ولی هرگز برای یادگیریِ روش مهرورزیدن به دیگران دیر نیست. داستان مؤثر و آگاهی‌بخش «آر. جِی. پالاسیو» درباره‌ی «آگوست پولمن» درس‌های ارزشمندی درباره‌ی آزار و اذیت به ما می‌آموزد.
دوشنبه, ۲۸ مهر
بخش نخستبخش دوم
وهم‌ناکی در داستان‌های جمشید خانیان
با تاکید بر «امپراتور کوتوله سرزمین لی لی پوت»
شنبه, ۱۹ مهر
بخش نخست
در هزارتوی راز؛ بی مرگی در جهان داستان جمشید خانیان
خانیان از اندک نویسندگان ادبیات کودک و نوجوان ایران است، که جهان داستانی خاص خود را دارند. جهان داستانی او ترکیب عجیبی است، از هزارتوی رازها و تصویرهایی جادویی که با واژگان ساخته شده اند. اگر داستان های خانیان را کنار هم بچینیم و بخواهیم نخ تسبیح آن را پیدا کنیم، نباید با روش کلاسیک، شخصت شناسی، یا پیرنگ‌شناسی به سراغ آن ها رفت. او ایده ای را می گیرد، و آن را در حوض واژگان تصویری که خود ملغمه ای است از خواب و بیداری، از رویا و هوشیاری، می سازد. در حقیقت داستان های او گاهی آن چنان با ایده هایی عجیب شروع می شوند که مرگ را از سر می گذرانند و بی مرگ می شوند.
دوشنبه, ۷ مهر