چیرگی بر مرزبندی های فرهنگی و مذهبی و رسیدن به درک و همدلی در افغانستان
مهارت های زندگی مانند خلاقیت، تصمیم گیری، توانایی برقراری ارتباط و کنترل عواطف، برای کنار آمدن با مشکلات روزانه و رویارویی با دشواری های زندگی ضروری است. آموختن این مهارت ها برای کودکانی که در وضعیت سخت زندگی می کنند، بیشتر ضرورت دارد. اگرچه دستیابی به مهارت های زندگی در مدارس مورد بحث قرار گرفته است، فعالیت های کنونی به ویژه در کشورهای در حال توسعه کافی نیست.
شبکه ی سازمان های آموزشی غیردولتی ژاپن (Japan NGO Network for Education) ، برنامه ی کاربردی "ترویج خواندن در کشورهای در حال توسعه" را برپایه فعالیت های خواندن و کتابخانه ای خود در مدارس و در اجتماعات، به عنوان پروژه های آموزشی برای دستیابی به مهارت های زندگی تهیه کرده است. این راهنما براساس تجربه های این سازمان در آسیای شرقی در سال ۲۰۰۷ تدوین شده است. اما می توان آن را برای وضعیت های گوناگون مناسب سازی کرد.
پیشنه ی سوء استفاده از دختران و ممنوعیت تحصیل آن ها
این برنامه در افغانستان به دلیل درگیری بلند مدت اجرا نشد. تحصیل دختران به سبب سلطه ی بنیادگرایان اسلامی بر افغانستان ممنوع بود. پس از پایان حکومت طالبان در سال ۲۰۰۲، بسیاری از تبعید شدگان داخلی و پناهندگان به خانه های خود بازگشتند و دولت جدید از تحصیل همگانی برای کودکان با ساخت مدرسه و بهسازی سامانه ی آموزشی پشتیبانی کرد. اگرچه ۵ سال از آغاز این برنامه می گذرد، تنها ۶۰٪ از کودکان به مدرسه می روند. ۳۰٪ مدارس کلاس ندارند و تنها ۱۰٪ آموزگاران تحصیل کرده اند و فاصله ی زیادی میان مناطق روستایی و شهری و میان دختران و پسران وجود دارد.
دو سال برای آماده سازی
"انجمن داوطلبانه شانتی ژاپن" (SVA) فعالیت های ترویج خواندن را برای حمایت از سوادآموزی در استان نانگاهار، منطقه ای در غرب افغانستان آغاز کرد. این فعالیت ها شامل: مدیریت مجموعه ی کتابخانه ای در جلال آباد و همچنین راه اندازی کتابخانه ی سیار در دبستان های مناطق روستایی، آموزش کتابخانه ای برای آموزگاران، چاپ قصه های عامیانه به زبان بومی پشتو و دری و تهیه ی قصه های عامیانه و کتاب های تصویری خارجی بود.
۹۰% از مردم استان ناگهار( Naghar) پشتوهایی با فرهنگی سنتی اند که در ۲۰ سال گذشته در بند بنیادگرایان اسلامی گرفتار بودند. بنابراین، بازدارنده های بسیاری در راه فعالیت های ترویج وجود داشت. تجربه های افغانستان با کشورهای بودایی آسیای جنوب شرقی متفاوت بوده است. پیش از شروع فعالیت های اصلی در این کشور، دو سال صرف آماده سازی و تدارک زمینه برای فعالیت های ترویج شد.
پرهیز از "قصه گویی برای کودکان" در مرحله ی نخستین
در افغانستان اعتقاد بر این است که بزرگسالان و آموزگاران باید کودکان را زیر نظارت داشته باشند و آن ها را تنبیه کنند. بنابراین، بیشتر کودکان را با چوب می زنند. در محیط های آموزشی، آموزگاران با کودکان رفتاری خشک و رسمی دارند و با آن ها بازی نمی کنند. آن ها حتی احساسات خود را نزد کودکان نشان نمی دهند و چون شیوه ی قصه گویی که (SVA) ترویج می کند با تقلید حرکت ها و حالت های شخصیت های داستان ها همراه است برخی از افغان ها از قصه گویی خودداری می کردند.
اگرچه دردهه ی ۱۹۷۰ تنها ثروتمندان، از توانایی خرید کتاب های تصویری برخوردار بودند، کتاب های تصویری پیش از آن به زبان ملی چاپ نشده بود، زیرا مردم این کتاب ها را مخالف فرهنگ اسلامی که پرستش بت ها را ممنوع کرده بود، می دانستند. افزون بر آن، مسئولان محلی و آموزگاران نگران اند که کتاب های تصویری به زبان های محلی، فرهنگ بیگانه و دیگر مذاهب را به کودکان آموزش دهد.
بازگشایی یک نمونه مجموعه ی کتابخانه ای در نخستین گام
در مجموعه ی کتابخانه ای جلال آباد، کودکان، برخلاف مدارس از کتاب ها لذت می برند. این کتابخانه به عنوان الگویی برای ترویج فعالیت های خواندن ( کتاب خوانی) راه اندازی شد. علاوه بر آن، کتابخانه، آگاه کردن مسئولان آموزشی و والدین از فعالیت های ترویج کتابخوانی، همچنین واکنش کودکان نسبت به کتاب های قصه ی عامیانه ی جدید و کتاب های تصویری خارجی را در دستور کار خود قرار داده است.
کتابدارهای "انجمن داوطلبانه شانتی ژاپن " (SVA) و دانشجویان علاقه مند به شکل پاره وقت در این کتابخانه کار می کنند. این کتابخانه از ۸ صبح تا ۱۲/۳۰ ظهر و از ۱۳/۳۰ تا ۱۶ بعد از ظهر همه روزه به جز روزهای جمعه باز است. کودکان می توانند کتاب های قصه ی عامیانه ی چاپ شده از سوی "انجمن داوطلبانه شانتی ژاپن " (SVA) و کتاب های تصویری پاکستانی، ایرانی، انگلیسی و ژاپنی به زبان پشتویی و دری را بخوانند. آن ها مجازند برای خواندن کتاب های تصویری هر زمان که بخواهند به کتابخانه بیایند. اگر آن ها عضو کتابخانه باشند، می توانند کتاب ها را امانت ببرند. کتابداران قصه می گویند، با کودکان بازی می کنند و کلاس های سواد اموزی برگزار می کنند. کودکان کوچ نشین و پناهنده ی داخلی که همواره ناچار به جابه جایی و نقل مکان هستند، می توانند بدون داشتن عضویت، از امکانات کتابخانه استفاده کنند. یک کارمند از واحد فرهنگ و اطلاعات به عنوان نماینده ی این واحد نیم روز سه روزه در کتابخانه کار می کند.
در آغاز کار، کتابخانه دارای شمار اندکی کتاب بود. اکنون شمار آن ها به هزار جلد می رسد که ۲۰۰ جلد آن ها امانت داده می شوند. کتا بخانه روزانه بیشتر از صد و سالانه ۲۵۰۰۰ تا ۳۰۰۰۰ بازدید کننده دارد. مردم استان پس از مشاهده ی کودکان هنگام انجام فعالیت های کتابخانه ای، کم کم به اهمیت فعالیت های ترویج کتابخوانی پی برده اند و نگرانی هایشان از بین رفته است.
جایی که کودکان می توانند خودشان باشند
کتابخانه نقش خانه ی کودکان را بازی می کند. برنامه های جدیدی که به فعالیت های کتابخانه افزوده شده اند شامل: کلاس های سواد آموزی و رقص های سنتی برای کودکانی که به مدرسه نمی روند و کودکان کار، کلاس های موسیقی، نشست ها ی ماهیانه با والدین، جشن های تولد، مسابقات و حتی مراسم برنامه ریزی شده از سوی کودکان است.
کودکان در جلال آباد در بازسازی زندگی پس از درگیری ها به خانواده هایشان کمک می کنند و مراقبت از خواهر و برادرهای کوچک خود را به عهده می گیرند. بسیاری از آن ها به خاطر خانواده هایشان کار می کنند و نمی توانند به مدرسه بروند. به دلیل نبود پارک، کودکان در خیابان ها بازی می کنند. این مسئله بیشتر وقت ها به تصادف و آدم ربایی می انجامد.
کودکان در کتابخانه، از مقرراتی همچون شست وشوی دست ها و جابه جایی کتاب ها را پیروی می کنند و از کتاب های تصویری و بازی لذت می برند. برخی از کودکان حتی به قصه گویی و خواندن شعرهای افغانی در حضور کودکان دیگر می پردازند. از آنجایی که برخی والدین فقط اجازه ی رفتن به اجتماعات کتابخانه ای را می دهند، حضور در کتابخانه تنها زنگ تفریح این کودکان از است. بنابراین، کتابخانه به عنوان مکانی مهم عمل می کند که کودکان در آن به کتاب دسترسی دارند، والدین می توانند بدون نگرانی، کودکان خود به ویژه دخترانشان را به آنجا بفرستند و جایی که کودکان می توانند خودشان باشند.
واکنش کودکان، بزرگسالان را تغییر می دهد
پس از آشنایی مسئولان آموزشی با این پروژه، "انجمن داوطلبانه شانتی ژاپن " (SVA)کتابخانه های سیار را راه اندازی کرد. در این فعالیت، اعضا (SVA) با جعبه ی کتاب ها، به دبستان های روستایی می روند، قصه گویی می کنند و کتاب ها را بین دبستان ها می گردانند.در مدارس روستایی، نخست آموزگاران در این فعالیت تردید داشتند. برای نمونه، پس از قصه گویی در یکی از این دبستان ها ، یکی از آموزگاران به مدیر مدرسه شکایت کرده بود: " اگر فردا کودکان در کلاس من بخندند چه کسی پاسخگو خواهد بود؟ "
"انجمن داوطلبانه شانتی ژاپن " (SVA) فعالیت های کتابخانه ی سیار را تکرار کرد تا آموزگاران با آن ها آشنا شوند. (SVA)همچنین آموزگاران را برای این پروژه آموزش داد. در اولین تجربه ی قصه گویی، آموزگاران در برابر کودکان رفتاری عجیب و خشک داشتند. پس از چندین جلسه آموزش، به اهمیت کتابخانه پی بردند و خودشان را با توجه به واکنش کودکان تغییر دادند. حتی برخی از آموزگاران از دیدن کودکانی که بدون استفاده از چوب و تنبیه مجذوب داستان ها شده بودند، تعجب می کردند.
در نظر گرفتن مذهب و گسترش دادن فعالیت ها
وقتی که کتاب های تصویری چاپ و آماده شدند، کمیته ی چاپ کتاب های تصویری، که از افراد نگران محلی در کالج آموزش آموزگار تشکیل شده بود، متن کتاب ها را بررسی کردند و شئون اسلامی را در آن گنجاندند. برای نمونه، آن ها مطمئن شدند که تصویری از خوک یا بدن زن در کتاب ها وجود ندارد. اولین کتاب های تصویری به زبان پشتو چاپ شد. زیرا در آن زمان دولت موقت روی کار بود و هنوز معلوم نبود کدام قوم حکومت را در دست خواهد گرفت. مردم پشتو زبان دری را دوست ندارند. ولی از سال ۲۰۰۶ کتاب ها به هر دو زبان چاپ شدند.
اگرچه برنامه به خوبی پیش رفته است، آموزگاران و والدین در بخش های جدید چیزی از فعالیت های ترویج کتابخوانی نمی دانند. اعضای "انجمن داوطلبانه شانتی ژاپن " (SVA) می دانند که پذیرش فعالیت هایشان از سوی مردم زمان می برد و همواره با کدخدای روستاها، پیران و رهبران دینی جلسه برگزار می کنند. (SVA) از بحث های مذهبی دوری می کند، تفاوت دیدگاه ها را در بخش های گوناگون افغانستان می پذیرد و با انعطاف پذیری پاسخگوی آن هاست. به این ترتیب فعالیت های ترویج کتابخوانی به عنوان روش آموزش، ابزاری برای سوادآموزی و دستیابی به مهارت های لازم برای زندگی موفق است.
