اهمیت بازی در زندگی کودکان

بازی، فعالیتی طبیعی و جدایی‌ناپذیر از زندگی کودکان است که نقش کلیدی در رشد جسمی، ذهنی، عاطفی و اجتماعی آن‌ها دارد. چون اغلب با فعالیت بدنی همراه است، ارتباط نزدیکی با رشد اندام، تقویت مهارت‌های حرکتی و افزایش آمادگی جسمانی دارد. کودکان از طریق بازی، اعتمادبه‌نفس، احساس امنیت و خوداتکایی را تجربه می‌کنند.

علاوه بر جنبه جسمانی، بازی وظایف مهمی در رشد شناختی دارد؛ از جمله تقویت قدرت برنامه‌ریزی، حل مسئله، خلاقیت، پیش‌بینی آینده، رشد زبان و مهارت‌های اجتماعی. بازی زمان هدررفته نیست، بلکه فرصتی است برای کسب تجربه و یادگیری. تکرار بازی‌ها به کودکان کمک می‌کند توانایی‌های خود را کشف کرده و محیط اطرافشان را بهتر بشناسند. هر چه سن کودک بیشتر می‌شود، بازی‌ها پیچیده‌تر شده و مهارت‌های بیشتری را پرورش می‌دهند.

بازی از بدو تولد آغاز می‌شود و به مرور در زندگی کودک چنان با دیگر فعالیت‌ها ادغام می‌گردد که جدا کردن آن ممکن نیست. کودکان از طریق بازی احساسات و نیازهای خود را بروز می‌دهند، به دنبال هدف‌هایشان می‌روند و اطلاعات جدید به دست می‌آورند.

چند بازی سنتی، پر هیجان و آسان

بازی راهی برای شناخت جهان و تجربه آن است. کودک هنگام بازی می‌تواند نتیجه رفتار خود را ببیند، افکار و احساساتش را بیان کند، با خیال‌پردازی به آرزوهایش نزدیک شود و حتی نگرانی‌ها و اضطراب‌هایش را کاهش دهد. این فعالیت ارزشمند، هم در بعد جسمی و هم در بعد عاطفی، شناختی و اخلاقی اثرگذار است.

از آنجا که کودکان هنوز قدرت استدلال و منطق بزرگسالان را ندارند، بازی به آن‌ها کمک می‌کند از طریق تجربه عملی و تعامل با محیط، افکار و احساسات خود را ابراز کنند. عوامل متعددی مانند محیط، همبازی، فضای بازی، روابط اجتماعی و رسانه‌ها بر کیفیت و نوع بازی تأثیر می‌گذارند. این عوامل به دو دسته تقسیم می‌شوند:

۱. عوامل درونی

• جنسیت و بازی: از حدود ۱۸ ماهگی تا ۳ سالگی، کودکان کم‌کم هویت جنسی خود را می‌شناسند. از ۴ یا ۵ سالگی، بازی‌ها بیشتر بر اساس نقش‌های جنسیتی شکل می‌گیرد.

• رابطه هوش و بازی: کودکان باهوش به دلیل کنجکاوی و سرعت یادگیری، زودتر از بازی‌های تکراری خسته می‌شوند و به دنبال چالش‌های جدید هستند. کودکان با هوش کمتر، بیشتر تنوع‌طلبی و تغییر در نوع بازی را دوست دارند.

• رابطه سن و بازی: سن کودک بر انتخاب نوع بازی، مدت زمان آن و انتخاب همبازی تأثیر مستقیم دارد.

• انتخاب همبازی: برای کودکان خردسال، همبازی لزوماً به معنای مشارکت فعال نیست. بازی موازی، که کودکان در کنار هم بازی می‌کنند بدون تعامل مستقیم، در این سن رایج است. با افزایش سن، نیاز به همبازی واقعی بیشتر می‌شود.

۲. عوامل بیرونی

• روش‌های تربیتی: سبک فرزندپروری والدین، بر نوع شخصیت و به‌تبع آن نوع بازی کودک تأثیر دارد.

• نقش بزرگ‌ترها به‌عنوان همبازی: والدین یا مربیان می‌توانند با مشارکت مستقیم یا غیرمستقیم در بازی، هم راهنما باشند و هم آموزش‌های لازم را منتقل کنند.

• محیط زندگی و فضای بازی: محیط‌های کوچک و آپارتمانی بازی‌های آرام و کم‌تحرک را می‌طلبند، در حالی که فضاهای باز امکان فعالیت‌های پرتحرک را فراهم می‌کنند. استاندارد فضای بازی برای هر کودک، حدود ۳۰ متر مربع در فضای باز و ۱۵ متر مربع در فضای بسته است.

توصیه‌های تربیتی برای والدین و مربیان

• بازی را جدی بگیرید و زمینه ادامه و گسترش آن را فراهم کنید.

• با توجه به سن و مرحله رشد کودک، بازی مناسب انتخاب کنید.

• فضای امن و مشخصی برای بازی آماده کنید.

• از بازی با کودک لذت ببرید و به بازی‌های او احترام بگذارید.

• هنگام بازی در بیرون از منزل، نظارت کامل داشته باشید.

• به کودک اجازه دهید زمان بازی را خودش تعیین کند.

• هرگز بازی یا توانایی کودک را با دیگران مقایسه نکنید.

• در بازی آزاد کودک مداخله نکنید و ایمنی و بهداشت را رعایت کنید.

• خلاقیت و ابتکار کودک را تشویق کنید.

• از بازی‌های ناسالم یا دارای محتوای نامناسب اجتناب کنید.

• با بازی‌های متنوع می‌توان استعدادها و نقاط قوت و ضعف کودک را شناخت و بازی‌های مشابه طراحی کرد.

در پیوند با مقاله بیشتر بخوانید:

اهمیت بازی‌های وانمودی

بازی‌ها و ایجاد خلاقیت در کودک

✅ چک‌لیست اجرایی «اهمیت بازی در زندگی کودکان»