از آنجا كه بازی اغلب با فعالیت بدنی همراه است، ارتباط نزدیكی با رشد و تربیت اندام كودكان، مهارت های جنبشی مناسب و آمادگی بدن دارد.
كودكان با فعالیت های بدنی به مهارت های حركتی می رسند كه آنان را قادر می سازد تا از نظر جسمانی اطمینان، ایمنی و اتكا به نفس پیدا نمایند.
از طرف دیگر بازی وظایف متعددی را در سطوح مختلف رشد، بر عهده دارد. مشاهده شده كه رابطه بین بازی و رشد شناختی نیز وجود دارد.
افزایش مهارت در برنامه ریزی، توانایی حل مساله، آفرینندگی، دست یافتن به دور اندیشی، رشد زبان و ... در بازی كودكان متجلی می شود.
برای دانستن و پی بردن به ارزش و اهمیت بازی، باید بازی و نحوه انجام آن را شناخته و هرگز بازی كودك را وقت تلف كردن ندانسته، و آن را زمان به دست آوردن دانش و تجربه دانست.
مهارت های جنبشی نوزادان و كودكان كوچك با فعالیت های بازی گونه ای كه انجام می دهند، تقویت می شود و تكرار بازی ها، كشف توانمندی ها و شناخت اطراف را باعث می شود هر چقدر كودكان بزرگتر می شوند .
بازی ها پیچیده ترشده و باعث یادگیری بیشتری می شوند. و مهارت های كودك افزایش می یابد.
بازی كودكان از بدو تولد آغاز می شود و در مراحل رشد، بازی و زندگی كودك چنان در هم ادغام می شوند كه تفكیك آن بسیار مشكل و غیر ممكن است.
زیرا فعالیت های طبیعی كودكان در هنگام بازی متجلی می گردد. كودكان احساسات و نیازهای خود را از راه بازی بروز می دهند، در جریان آن هدف های خود را جستجو نموده و اطلاعات به دست می آورند.
شكی نیست كه بازی یكی از فعالیت های اساسی كودكان است و كودكان از راه بازی، دنیای اطراف خود را می شناسند و آن را تجربه می كنند. كودكان هنگام بازی می توانند به نتیجه رفتار خود پی ببرند، دیدگاه ها و احساساتشان را بیان نمایند با خیال پردازی، آرزوهایشان را به واقعیت نزدیك نمایند و بر نگرانی ها و اضطراب های خویش فائق آیند.
كودك در حین بازی می تواند به توانایی های جسمانی خود پی ببرد و در تقویت و ایجاد مهارت سعی و تلاش نماید. ازاین رو ارزش بازی در ابعاد مختلف چون ارزش جسمانی، عاطفی، شناختی، اخلاقی و ... قابل ذكر است.
فعالیت های طبیعی كودكان در بازی متجلی می شود و از آنجا كه كودكان هنوز از استدلال و منطق برخوردار نیستند، نمی توانند برداشت منطقی از جهان داشته باشند. بنابراین آن ها در جریان بازی، برای رسیدن به اهداف گوناگون تلاش می نمایند و احساسات و افكار خود را در بازی به نمایش می گذارند.
بازی كودكان متأثر از مجموعه عواملی چون محیط، همبازی، فضای بازی، اطرافیان و مسائل ارتباط جمعی و ... می باشد كه هر یك به نحوی در روند بازی تأثیر می گذارد.
این عوامل را می توان به دو گروه تقسیم نمود:
الف – عوامل دورنی (جنسیت و بازی ، رابطه هوش و بازی، رابطه سن و كودك و بازی)
ب – عوامل بیرونی (نقش اطرافیان در بازی، نقش بزرگترها به عنوان همبازی، محیط زندگی و فضای بازی).
عوامل درونی
۱– جنسیت و بازی: از نظر نحوه بازی، انتخاب همبازی قابل توجه است. كودكان بین سنین ۱۸ تا ۳ سالگی شناختی ناچیز درباره هویت جنسی دارند آنان یاد می گیرند خود و دیگران را به عنوان مونث ومذكر طبقه بندی كنند. كودكان همانند سازی را از ۴ یا ۵ سالگی آغاز می كنند از نظر نوع بازی نیز بین دختران و پسران تفاوت دیده می شود.
۲- رابطه هوش و بازی: اگر هوش را توانایی یادگیری و انطباق با آنچه برای ادامه زندگی در اجتماعی كه در آن زندگی می كنیم، بدانیم بین بازی كودكان با هوش طبیعی و هوش كمتر تفاوت معنی داری دیده می شود. این تفاوت در انتخاب بازی و همبازی كاملاً مشاهده می شود. كودكان با هوش به خاطر كنجكاوی و یادگیری سریع زودتر خسته می شوند در حالی كه كودكان كم هوش به علت عدم توجه به نوع بازی، تنوع طلب هستند.
۳- رابطه سن كودک با بازی: سن كودك، نه تنها بر علاقه مندی او به بازی خاصی بلكه در انتخاب همبازی، مدت زمان بازی و نحوه بازی او بی تأثیر نیست.
۴- سن كودک و انتخاب همبازی: انتخاب همبازی نیز با سن كودك ارتباط دارد. انتخاب همبازی برای كودك به معنای همجواری است. همبازی می تواند كودك یا بزرگسال باشد. او با بودن در كنار دوستان لذت می برد، اما دوست ندارد دیگران با وسائل بازی او بازی كنند، فقط دوست دارد با دوستانش ارتباط كلامی برقرار نماید.
كودك دراین میان بازی موازی انجام می دهد (یعنی موازی كودكان بازی می كند نه با كودكان به معنی دیگر كودكان در كنار هم بازی می كنند) ولی الزامی برای ارتباط با آن ها ندارند و فقط از كنار هم بودن لذت می برند و ترك یكی از آن ها از بازی باعث ناراحتی آنان می گردد (همبازی واقعی یعنی كسی كه با او بازی می كند، در همه چیز شریك است هم شراكت در اسباب بازی و هم ارتباط كلامی و این نیاز به همبازی هر قدر سن كودك بزرگتر می شود در آنان بیشتر می شود).
عوامل بیرونی
نقش اطرافیان در بازی كودكان در زمینه های مختلف بازی بی تأثیر نیست.
۱- روش های تربیتی: روش هایی كه پدر و مادر برای تربیت كودكان انتخاب می كنند در شكل گیری نوع شخصیت آن ها مؤثر است و در بازی آنان نیز سهم بسزایی دارد.
۲– نقش بزرگترها به عنوان همبازی: بزرگترها به طور مستقیم و یا غیر مستقیم می توانند در بازی كودكان شركت كنند و به عنوان همبازی ومثل یك كودك بازی را دنبال كنند. والدین و یا افرادی كه به نحوی با كودكان سرو كار دارند می توانند به عنوان همبازی كودك را راهنمائی نمایند و در ادامه بازی به كودك كمك نمایند و یاآموزشهای لازم را از راه بازی به كودك بیاموزند.
۳- محیط زندگی و فضای باز: می دانیم كه محیط زندگی بر نوع بازی تأثیر دارد. سا ختمان های كوچك و آپارتمان نشینی، بازی های خاصی را طلب می كند. كودكان مجبورند با بازی های آرام و كم تحرك خود را مشغول نمایند.
كودكان اغلب در خانه تنها هستند و همبازی ندارند.در نتیجه به بازی های فكری و یا كامپیوتری روی می آورند ولی در مناطق طبیعی با وضعیت فضای باز می توانند از فضای موجود در طبیعت استفاده نمایند. محیط زندگی مسئله بسیار مهمی در بازی كودكان است (فضای لازم برای هر كودك در محیط باز ۳۰ متر مربع و در فضای بسته ۱۵ متر مربع است).
روش‌های تربیتی والدین
در این جا به اختصار به این عوامل می پردازیم:
مواردی كه والدین یا افرادی كه به نحوی با كودكان سروكار دارند در مورد بازی باید بدانند و رعایت كنند، به شرح زیر می باشند:
- جدی گرفتن بازی و زمینه ادامه و بسط آن
- با توجه به سن و ویژگی های رشد كودك بازی را انتخاب نمایند.
- مكان مشخصی برای بازی آماده سازند.
- از بازی با كودك لذت ببرند.
- به بازی كودك، چه در هنگامی كه او به تنهایی بازی می كند و یا با همبازی خود بازی می كند توجه و احترام بگذارند.
- به هنگام بازی در بیرون از منزل نظارت كامل داشته باشند.
- اجازه دهند خود كودك زمان بازی را تعیین نماید.
- هرگز بازی كودك را از سایرین مقایسه ننمایند.
- نباید توانمندی های كودك را با دیگر كودكان بسنجند.
- هرگز نباید در بازی آزاد كودك، مداخله نمایند.
- ایمنی ونظافت را رعایت نمایند.
- در مقابل بازی كودكان باید بردبار و صبور باشند.
- باید خلاقیت و قوه ابتكار كودك را تشویق نمایند.
- در انتخاب بازی و وسائل بازی باید به سن كودك توجه داشته باشند.
- كودك باید برای بازی آزادی عمل داشته باشد .
- هرگز نباید با كودك بازی هایی كه چه از نظر كلامی چه از نظر حركتی بدآموزی دارد را انجام داد.
- بازی ها و فعالیت های مختلف، توانایی ها و نقاط قوت و ضعف كودكان را مشخص می سازد.
- با استفاده از بازی های مختلف می توان بازی های مشابه ساخت
در پیوند با مقاله بیشتر بخوانید:
منابع:
هارلوك، الیزابت، بازی ترجمه وحید روان دوست،تهران ، یوش ۱۳۶۴.
دیدیه كالوت، فرزند خود را در بازیها بهتر بشناسیم، ترجمه محمدرضا شجاع رضوی، تهران، شركت تیز هوش و هاشمی، ۱۳۶۴.
مارزلو، جین، آموزش از راه بازی، ترجمه لیلی انگجی، تهران ، انتشارات مدرسه، ۱۳۶۳.
سینگر، دورتی، جی رانسون تریسی، كودك چگونه فكر می كند، ترجمه مصطفی كریمی، تهران، آموزش چاپ سوم، بیتا .
انگجی ، لیلی ، یغما، عادل، با بازی بیاموزیم، تهران، انتشارات مدرسه، ۱۳۶۵،
انگجی، لیلی، فرشچی ، سعدیه، من و دنیای من جلد ۱ و ۲، تهران ، نشر شورا، ۱۳۷۲
