دیدار و گفت وگو با یک مجموعه دار آدامس

در نشستی که به همت انجمن مجموعه‌داران بر پا شده بود طبق یک رسم خوب این انجمن، مهندس منوچهر لطفی مدیر انجمن، فرصتی را در اختیار مجموعه‌دارانی که به تازگی به این انجمن پیوسته‌اند، قرار دادند تا به معرفی مجموعه‌های خود بپردازند، یکی از این مجموعه‌داران جمشید ستاری، مجموعه دار آدامس بود؛ با مجموعه آدامس‌های ایرانی و خارجی. دیدار از این مجموعه بهانه‌ای شد تا به روایت ستاری از دوران کودکی، کودک طبقه متوسط ایرانی دهه ۳۰ و ۴۰ گوش کنیم.

تصویری از جمشید ستاری، مجموعه دار آدامس

جمشید ستاری ۲۰ شهریور ۱۳۲۶ در تهران متولد شده است. مادرش از اهالی تفلیس بود و هنگامی که جمشید دوساله بود در اثر بیماری درگذشت. پدرش اما مردی دیپلمه از اهالی آذربایجان شرقی بود که در تهران مسافرخانه داشت. جمشید ستاری دوره ابتدایی را با نمرات بسیار عالی در دبستان نظامی روبروی موزه ایران باستان گذراند و پس از آن به مدرسه سحاب در خیابان سرگرد سخایی رفت. او بعدها به استخدام بانک صادارات ایران درآمد.

از سرگرمی‌های او در دوره کودکی و نوجوانی بازی فوتبال، والیبال، الک‌دولک، تیله‌بازی، رورورک‌سواری دست‌ساخت خودش در کوچه پس کوچه‌های بن‌بست و امن محله با بچه‌های همسایه و گوش کردن به برنامه‌های رادیو که به تازگی در طاقچه خانه قرار گرفته بود. و همچنین بازی با ماشین کمپرسی کوچکی  که نخستین اسباب‌بازی او بود و با آن خاک جابجا می‌کرد.

تنقلات آن‌ها در خانه و مدرسه سنجد، بادام، گردو، ... بود و هرازگاهی پودر نخودچی و شکری به نام فوتینا که با نی می‌خوردند، آلاسکاهای رنگی، ... و آدامس. این آخری اما عادت خریدش با او ماند و ماند تا او را به مجموعه دار آدامس تبدیل کرد. ستاری از ۸ سالگی یعنی سال ۱۳۳۴ شروع به جمع‌آوری چند بسته آدامس کارخانه‌ای کرد، آدامس‌هایی که در محفظه‌های پلاستیکی کوچک قرار داشتند. خودش می‌گوید خیلی در این کار جدی نبودم و حتی در دوره‌ای شروع به خوردن آدامس‌ها کردم. با تشویق اطرافیان اما کار گردآوری آدامس به دغدغه جدی او تبدیل شد. به طوری که آخر هر هفته با پول توجیبی روزانه ۱ تا ۲ ریالی خود برای پیدا کردن آدامس‌های جدید پای پیاده از قوام السطنه به چهارراه استانبول که در آن روزها محل فروش کالاهای متنوع ایرانی و خارجی بود می‌رفت. نخستین آدامس‌ها را با قیمت ۱۰ شاهی خریده است. حال دیگران نیز گه گاه با هدیه دادن آدامس‌هایی که فکر می‌کردند این مجموعه دار آدامس در مجموعه خود ندارد به توسعه مجموعه او کمک می‌کردند.

فکر گردآوری چنان او را مشغول خود کرده بود که حتا از کاغذ آدامس‌های روی زمین که نمونه‌ای از آن را در مجموعه‌اش نداشت، نمی‌گذشت. او به یاد می‌آورد حدود ۱۲ سال داشت که روزی پیاده به منزل پدربزرگش در خیابان باغ صبا می‌رفته، ناگهان متوجه کاغذ آدامسی می‌شود که بخشی از آن از زیر پای یک افسر جوان ارتش که در حال گفت‌وگو با خانمی بوده دیده می‌شود، در انتظار رفتن افسر جوان چند بار به بالا و پایین خیابان می‌رود اما نگاهش به پای افسر جوان بوده، افسر که از نگاه‌های ستاری نوجوان عصبانی شده است با سیلی محکمی او را وادار به دادن توضیح در مورد رفتار مشکوکش می‌کند... آن کاغذ آدامس هنوز هم همراه با این خاطره در مجموعه ستاری وجود دارد.

ستاری آدامس کار جمع‌آوری آدامس‌های کارخانه‌ای را همچنان ادامه می‌دهد. او در این ۶۲ سال بیش از ۱۳ هزار بسته آدامس گردآوری کرده است. در مجموعه آدامس‌های ایرانی که حدود ۲۰ درصد از مجموعه این مجموعه دار آدامس را تشکیل می‌دهد، برندهای طوطی نشان، طاوس نشان، خروس نشان (تولید ۱۳۳۵– ۱۳۷۱ شرکت سقزسازی ایران)، ویتانا (تولید ۱۳۳۷)، مینو (تولید ۱۳۳۸ شرکت صنعتی مینو حاج علی خسروشاهی)، میخک (۱۳۵۱- ۱۳۸۰ تولید شرکت ایران زاک)، باز نشان، عقاب نشان، طوق طلا، قاسم کوری، هنگامه، کبک نشان، پر، ملائکه، خورشید، مینا، بوم... وجود دارد.

در آن دوره نیز خریداران آدامس‌ها تنها کودکان نبودند، اما بسیاری از تولیدکنندگان آدامس در تولید و بسته‌بندی آدامس‌ها بیشتر به سلیقه و ذائقه خریداران کودک و نوجوان توجه داشتند. مجموعه ستاری به لحاظ فراوانی بالای آن در نوع، شکل، رنگ، طعم و جغرافیای تولید، به خوبی سیر این نگاه و بازاریابی را در طول ۶۲ سال از ۱۳۳۴ تا کنون نشان می‌دهد. آدامس‌هایی که در یویوهای اسباب‌بازی قرار گرفته‌اند یا در جعبه‌های کبریتی که با بالا و پایین کردن محفظه داخلی آن‌ها تصویر روی جعبه تغییر حالت می‌دهد یا آدامس‌های جایزه‌دار که تولیدکنندگان با قرار دادن مجمسه‌های پلاستیکی کوچک یا سکه ۱۰ شاهی در جعبه آدامس‌ها کودکان و نوجوانان را تشویق به خرید می‌کردند تا آدامس‌هایی که با نقش ستارگان فوتبال به بازار عرضه می‌شدند یا عکس جانوران و یا گل‌های گوناگون روی آن‌ها بود...

نخستین آدامس‌های کارخانه‌ای در ایران طعمی نزدیک به سقز داشتند. سقز صمغ گیاه ون است که به عنوان آدامس طبیعی استفاده می‌کردند. در زمان‌های قدیم سقز از سوی پزشک‌های مشهوری چون ابن سینا برای درمان بیماری‌های دستگاه گوارش تجویز می‌شده است. اما به مرور آدامس‌های ایرانی نیز به لحاظ طعم تغییر کردند. روی بسته آدامس قلقلی خروس‌نشانی که در این مجموعه قرار دارد نوشته شده: ترکیبات: سقز، شکر، گلوکز، اسانس. بعدها اما طعم‌های دیگر اضافه می‌شود: نعنایی، دارچینی، آناناسی، موزی، لیموی، پرتقالی، انگوری، نارگیلی...

جمشید ستاری، مجموعه دار آدامس‌های ایرانی و خارجی، این مجموعه را هم اکنون در وضعیتی  بسیار خوب در منزل شخصی خود نگاه می‌دارد و بازدیدکنندگان آن اعضا خانواده و دوستان و آشنایان او هستند. اما ای کاش کودکان دیروز و امروز نیز می‌توانستند از نزدیک این مجموعه جالب را ببینند.