کودکان با نیازهای ویژه به ادبیاتی ویژه نیاز دارند

معمولاً وقتی از کتاب برای افرادی با نیازهای ویژه سخن می رود، مردم و مسئولین جبهه گیری می کنند و می گویند، مگر برای بچه های معمولی کتاب کافی داریم؟

اما سوال این است که اگر در خانه شما کودکی بیمار یا ضعیف باشد، آیا او را از امکاناتی مثل غذا، پوشاک، آموزش و محبت محروم می کنید؟ آیا نیازهای انسانی او را نادیده می گیرید؟ آیا می توان کودکی را به "متفاوت بودن" محکوم کرد و حقوق انسانی او را نادیده گرفت؟

کودکی که در شرایط ویژه قرار دارد، نیازمند امکاناتی است تا به او کمک کند که به حداکثر توانایی خود دست یابد و نه آن که روز به روز به ناتوانی وی افزوده شود.

اگر بپذیریم که ادبیات در زندگی بشر، نقش ماندگار و سرنوشت ساز داشته است، مسئولیت ما در قبال کودکانی با نیازهای ویژه، بسیار جدی تر خواهد شد. بنابراین، به جرأت می توان گفت که کتاب برای این کودکان، نه تنها غیر ضروری نیست که باید در اولویت قرار گیرد.

مقاله زیر درباره کودک با نیاز ویژه توضیح مختصری داده است:

کودک با نیازهای ویژه به چه کودکی گفته می‌شود؟

ادبیات برای مخاطب ویژه، از دو دیدگاه مورد توجه است:

اول – بررسی و گزینش خاص از بین کتاب های موجود، با توجه به ویژگی کودک.

دوم – کتاب هایی که به طور ویژه با توجه به نیازی ویژه کودکان آفریده و تولید می شود.

گزینش کتاب برای کودکان با نیاز ویژه

گزینش کتاب از بین کتاب های موجود برای عرضه، معرفی، پیشنهاد و در اختیار کودکان قرار دادن از طریق مشاوره های فردی، تدارک کتابخانه ای و صلاح دیدهای روان شناسانه، جامعه شناسانه و نیازهای آموزشی.

مثلا برای کودکانی که در مرکز اصلاح و تربیت زندگی می کنند، اولویت هایی در تدارک کتابخانه ای مورد نظر قرار می گیرد که ممکن است برای یک کودک آسیب دیده در زلزله، اصلا مورد نیاز نباشد. هم چنین، کودکی که با مشکلات خواندن درگیر است، گزینشی دیگر می طلبد.

کودکان با نیازهای ویژه به ادبیاتی ویژه نیاز دارند

مناسب سازی کتاب

گزینش ویژه برای مناسب سازی کتاب ها، با توجه به نیاز مخاطب ویژه. مناسب سازی به این معناست که با توجه به محدودیت های کودک، در خود کتاب و شیوه ارائه آن به کودک، تغییراتی بدهیم.

این مناسب سازی، به شکل های زیر می تواند باشد:

گویا کردن کتاب

گویا کردن کتاب، یعنی خواندن کتاب و ضبط آن روی نوار یا سی دی. این خواندن برای کودکانی که مشکلات بینایی دارند یا دچار اختلال های یادگیری یا خواندن هستند و نیز برای کودکانی که به هر دلیلی در خواندن مشکل دارند، ضروری است.

بریل کردن متن

کودکان نابینا فقط در خواندن متن معمولی مشکل دارند، اما اگر متن کتاب به صورت نوشته های بریل باشد، به راحتی می توانند متن های دشوار را بخوانند.

تبدیل متن به زبان اشاره

کودکان ناشنوا در درک واژه ها و مفاهیم انتزاعی معمولا دچار مشکل هستند. در صورتی که بسیاری مفاهیم و واژه هایی که با علائم و نشانه های آشنای آن ها ارائه می شود، به آسانی برای شان قابل درک است. برای دستیابی به این هدف، چند راه وجود دارد:

۱ – تبدیل متن به مترادف های تصویری اشاره.

۲- همنشینی اشاره تصویری در کتاب متن اصلی.

۳- خواندن کتاب با زبان اشاره و فیلم برداری و ضبط آن بر نوار ویدیویی یا سی دی.

ساده سازی متن

بسیاری از کتاب های موجود در بازار، دارای ادبیات مناسب و ضروری برای کودکان است، اما جمله های بلند یا واژه های ناآشنا یا حروف ریز، باعث می شود برخی کودکان از خواندن خسته و مأیوس شوند و پیام مناسب کتاب را از دست بدهند.

ساده سازی متن، به شیوه های بسیاری امکان پذیر است که بسیاری از آن ها را ناشرین و ویراستاران می توانند از ابتدا رعایت کنند. به عبارتی، ویرایش برای ناشنوایان یا مورد خاص دیگر هم انجام شود. در غیر این صورت، نمونه چاپ شده را می توان با تغییرات اندکی مناسب سازی کرد:

۱– پرده ای کردن: گاهی در یک صفحه کتاب، یک یا چند واژه ناآشنا در درک مفهوم دشواری به وجود می آورد. می توان مترادف ساده و آشنای آن را روی ورقه ای تایپ کرد یا با دست نوشت و به صورت پرده ای روی آن چسباند.

۲- واژه نامه یا زیرنویس: در کتاب های کودکان، خیلی کم از زیرنویس یا واژه نامه استفاده می شود. در صورتی که در ادبیات کودکان و نوجوانان ناشنوا، این شیوه می تواند کاربرد فراوان پیدا کند. این مناسب سازی را آموزگاران در مورد بسیاری از واژه های ناآشنای متن می توانند انجام دهند.

۳- ساده نویسی، کوتاه نویسی: بسیاری از متن های ادبیات خوب، به دلیل طولانی بودن متن، کودکی را که در خواندن و درک مفاهیم مشکل دارد، خسته می کند. متن ساده یا خلاصه شده می تواند به صورت ورق اضافی، روی متن اصلی قرار گیرد تا کودک یا نوجوان، همزمان به متن

اصلی و تصاویر کتاب دسترسی داشته باشد.

۴- درشت نویسی: حروف ریز متن کتاب، کودکانی را که اختلال بینایی دارند و هم چنین کودکان کند خوان را زودتر خسته می کند.

دستگاه های به دید و وسایل مختلف درشت نمایی،می تواند به کمک این کودکان آید. شیوه دیگر این است که متن را برای استفاده آن ها، به صورت بزرگ کپی کنیم و یا از آن از نو و درشت تایپ کنیم.

۵- لمس کردن: شیوه دیگر مناسب سازی کتاب برای کودکان با اختلال بینایی، قابل لمس کردن تصاویر آن است. در این شیوه، تصاویر کتاب با استفاده از ویژگی گرافیکی و لمسی نابینایان، برجسته شده و در کتاب متن بریل یا گویا قرار می گیرد. تصویرهای لمسی برای کودکان کم بینا، در کنار متن درشت نویسی شده، بسیار سودمند است.

هر یک از این شیوه ها مناسب سازی، می تواند به نیازهای بسیاری از کودکان ویژه پاسخ دهد. حتی کودکان عادی هم از این کتاب ها لذت می برند. برای نمونه، وقتی کتابی به صورت فیلم با زبان اشاره، حرکات و حالات گوینده و همراه با کلام و بیان دلنشین پخش می شود، هر کودکی را جذب می کند و کودک نابینا نیز صدای آن بهره می برد.

چنان چه پدید آورندگان کتاب، از ادبیات برای کودکان ویژه اطلاع داشته باشند، بسیاری از کتاب هایی که به بازار می آید، قابل استفاده این عزیزان نیز خواهد بود. این اتفاق زمانی می افتد که جامعه، موقعیت مناسب برای شناخت و آشنایی با این کودکان را فراهم آروده باشد.

کتاب‌های زیر درباره کودکان با نیاز ویژه نوشته شده‌اند. برای تهیه روی آن کلیک کنید:

مشکلات بینایی

کتاب برای کودکان با نیازهای ویژه

مشکلات حرکتی – ویلچر

ادبیات خاص برای مخاطبان ویژه

گونه دیگر کتاب برای کودکان با نیازهای ویژه، کتاب هایی است که از آغاز با توجه و شناخت از نیازهای مخاطبان ویژه پدید می آید. در این کتاب ها، نویسنده، تصویرگر و سازنده یا ناشر کتاب، برای جوابگویی به یک نیاز ویژه اقدام می کنند. پس از آماده سازی این کتاب ها، می توان، پی

برد که مخاطبان شان، افزون بر کودکان ویژه، می تواند همه کودکان را در بر بگیرد.

کودکان با نیازهای ویژه به ادبیاتی ویژه نیاز دارند

خانم نینا ریدارسن، در مقاله "کتاب برای همه، گامی به سوی موسیقی، نوازنده متفاوت"، بر این باور است که تنوع و تفاوت های این کودکان، وجود یک کتاب مناسب را سخت و غیر مفید می کند. او فقط عناوین متعدد این کتاب ها را که بر پایه شناخت نیازهای ویژه است، راه حل مناسبی

می داند.

این نظریه بر این پایه است که در آغاز باید نیازهای کودکان ویژه شناخته شود تا به راهکارهایی دست یابیم که کتاب تولید شده مخاطب همگانی داشته باشد. آن چه مسلم و غیر قابل انکار است، هدف، دسترسی به ادبیات مناسب است. داشتن یک متن هنرمندانه، پیام مفید، ساخت و پرداخت پر

کشش، ارائه زیبا و تصویرگری هنرمندانه، ضرورت هر ادبیاتی است. ویژگی ادبیات مخصوص کودکان ویژه، شکل ارائه و محتوای ویژه آن است.

شیوه ارائه

شیوه ارائه کتاب برای مخاطب ویژه، به نوع نیاز کودک برای ارتباط با کتاب بستگی دارد. اختلالات حسی و حرکتی، گاه ارتباط کودک را با کتاب معمولی مختل می کند. پس باید کتاب او در نوشتار، تصویر، جنس، اندازه یا صحافی متفاوت باشد.

نوشتار متفاوت با نوشته های معمولی مانند متن درشت، متن بریل، متن اشاره و نمادین و یا متن با ویرایش خاص و ساده نویسی است.

ویژگی های تصویری مانند تصویرهای بزرگ، تصویر برجسته قابل لمس و یا وضوح و سادگی تصویری است.

جنس کتاب هم باید با استفاده از مواد بادوام و مناسب با تصویر یا متن و ویژه کودک تهیه شود؛ مانند پارچه، مقوا، پلاستیک، کاغذهای مخصوص و ...

قطع یا اندازه کتاب، برای مخاطبانی که مشکلات حرکتی دارند، باید متناسب با متن و موضوع و نیاز کودک، متغیر باشد. مثلاً تصاویر یا متن درشت، به قطع بزرگ نیز نیاز دارد. صحافی کتاب هم متأثر از موضوع و نیاز کودک است. بادوام بودن یا تنوع آن مهم است.

محتوا

محتوای یک کتاب، چه داستان باشد و چه غیر داستان، چه شعر باشد و چه نثر، چه کتاب تصویری یا مصور و چه بدون تصویر باشد، مخاطب ویژه داشتن آن لطمه ای به ارزش هنری آن نخواهد زد. نگرانی از بیش ارزش شدن یا کم ارزش شدن آن، زمانی پیش می آید که پدید آورنده کتاب،

توانایی های لازم هنری را کسب نکرده باشد.

این مشکل، از همان ابتدا که ادبیات خاص کودک مطرح شد، وجود داشت و هنرمندانی که به این منظور آموزش دیده باشند، کم بودند. در صورتی که امروزه زیباترین و با ارزش ترین آثار را هنرمندان، با جوشش درونی خود، برای کودکان خلق می کنند.

کودکان ویژه به دلیل تنوع ویژگی ها و کم بودن تعدادشان و هم چنین، به علت پنهان بودن آن ها از چشم جامعه و نپرداختن جامعه به ایشان و یا به عبارتی نادیده انگاشتن شان، از چشم هنرمندان و پدیدآورندگان کتاب هم دور مانده اند. اما راه حل چیست؟

پیش از هر چیز، لازم است تاکید شود که ادبیات مناسب این کودکان، به لحاظ ارزش هنری، هیچ تفاوتی با دیگر انواع ادبیات کودک ندارد. ظاهر متفاوت، نه تنها ارزش هنری را ضایع نمی کند که بهره گیری از ابزارهای هنری، متنوع، سبب ارتقای هنری آن نیز می تواند باشد. محتوای

ادبیات نیز دلیل بی ارزشی هنری آن نیست. به تعداد انسان ها و نیازهای شان، می تواند پیام و محتوای کتاب ها متفاوت باشد.

اما برای آن که ادبیاتی مناسب با نیاز کودکان ویژه پدید آید:

گام اول: شناخت جامعه به طور عام و شناخت هنرمند به طور خاص از مخاطب ویژه است. این شناخت باید تجربی و ملموس باشد، نه فقط بر اساس نوشته های کتاب یا نقل قول.

گام دوم: شناخت نیازهای ادبیاتی آن هاست؛ کمبودها و جذابیت ها

گام سوم: تشویق و ترغیب هنرمندان و ناشرین است.

گام چهارم: پدید آوردن فرصت معرفی، امکانات عرضه و فروش این کتاب هاست.

کتاب با شخصیت کودک ویژه

بحث دیگری که درباره ادبیات کودکان ویژه، در مجامع بین المللی و در شورای کتاب کودک نیز مطرح است، چهره کودک ویژه در ادبیات کودک است. در این زمینه، مسعود ناصری، گزارشی از وضعیت ادبیات کودک ایران، به IBBY ارائه داد و هم اکنون نیز بررسی در این حوزه ، در

شورای کتاب کودک در جریان است.

کودک ویژه می تواند به عنوان شخصیت اصلی یا به طور غیر مستقیم، در ادبیات کودکان حضور داشته باشد. نمونه های بسیار خوبی از تألیف و ترجمه دراین زمینه موجود است.

از این طریق، تمام کودکان با شخصیت، ویژگی، توانایی ها و ناتوانی این کودکان آشنا می شوند. گاه در کنار این حضور، بی رحمی های جامعه نیز مطرح می شود. شورای کتاب کودک در سال ۸۱، به سفارش سازمان یونیسف، فراخوانی برای داستان نویسی با شخصیت کودک ویژه، در

سراسر کشور منتشر کرد که در مجموع ۶۵ داستان به دست ما رسید. از بین این داستان ها ۳ اثر برگزیده و از ۱۰ اثر نیز تقدیر شد.

معیارهای ادبیات ویژه

ادبیات با مخاطب کودک ویژه، علاوه بر معیارهای عمومی ادبیات کودک، باید دارای معیارهای اختصاصی و منطبق بر نیاز ویژه مخاطب باشد. با توجه به گستردگی ویژگی های مخاطبان و درجه بندی هر ویژگی، تنوعی در معیارهای اختصاصی به دست می آید.

در گروه ویژه شورای کتاب کودک، معیارهایی برای گزینش یا خلق ادبیات برای هر نوع ویژگی، به دست آمده است که باید در عمل، به آزمون گذاشته شود تا در صورت لزوم، برای برطرف کردن کم و کاست آن اقدام شود. در ضمن، ادبیات کودک ویژه، از لحاظ تنوع موضوعی، هیچ

تفاوتی با ادبیات کودک ندارد.

وضعیت ادبیات خاص مخاطبان ویژه در ایران

اما ادبیات خاص برای مخاطبان ویژه، نه تنها در ایران که در جهان نیز کم است. در کشورهای مترقی، با وجود امکانات گسترده و توجه ویژه به توان بخشی، خدمات پزشکی، و آموزشی و حرفه یابی برای این کودکان، هنوز در حوزه ادبیات مناسب، دچار کمبود آشکاری هستند.

کودکان با نیازهای ویژه به ادبیاتی ویژه نیاز دارند

در ایران در حوزه آموزش تخصصی کودکان ویژه، از همه نظر ضعف چشمگیری وجود دارد. شاید به جرأت بتوان گفت، تنها ارگانی که به ادبیات این کودکان پرداخته، شورای کتاب کودک بوده است. اما شورای کتاب کودک یک نهاد غیر دولتی و متکی به نیروی داوطلب است. بدون

بودجه لازم، حرکت در این مسیر، به کندی انجام می گیرد و فراگیر نمی شود. لازم است که دستاوردهای این مجموعه، در اختیار تمام ارگان های مربوط قرار گیرد تا به محک آزمایش و تجربه گذاشته شده و کمبودهای آن رفع شود. هم چنین، باید امکانات گسترده ای برای تبادل تجربه ها و

دستاوردهای بین المللی فراهم اید تا از دوباره کاری پرهیز و گام های سریع تر و موثرتری برداشته شود.

مهم تر از همه این که تجربه های به دست آمده در شورای کتاب کودک، باید به صورت انبوه تکثیر شود و در اختیار تمام کودکان مخاطبش قرار گیرد. می توان یک نشر اختصاصی برای این آثار بوجود آورد؛ به شرط آن که خرید آن از طرف آموزش و پرورش و سازمان بهزیستی، تضمین شود.

گروه ویژه در شورای کتاب کودک

بحث های مقدماتی در مورد کتاب برای کودکان با نیازهای ویژه، از سال ۶۵ در شورای کتاب کودک مطرح شد. در پی آن، گروه مستقلی شروع به کار کرد و چند جلسه بحث و گفت و گو با افراد متخصص انجام شد. هم چنین، مقالاتی در این زمینه، در فصل نامه های شورا به چاپ رسید.

از سال ۷۲ گروه کتاب های لمسی در شورا شکل گرفت. گروه کتاب برای کودکان کم توان ذهنی، از سال ۷۴ شروع به کار کرد. گروه کتاب برای کودکان ناشنوا از سال ۷۵، با جمعی از افراد ناشنوا و متخصصین این حوزه شکل گرفت. کتابخوانی در بیمارستان ها (بخش اطفال)، از سال

۷۶ آغاز شد. شورا از سال ۷۳ به برپایی کتابخانه در مراکز اصلاح و تربیت اقدام کرد. در سال ۷۷ سالگرد شورا به گزارش گروه های ویژه اختصاص داشت و در سال ۷۹ ، فصل نامه شورا به کودک، کتاب و خدمات ویژه پرداخت. شورا از سال ۱۹۹۹ میلادی تاکنون، پیوسته در تمامی

نمایشگاه های دفتر بین المللی کتاب برای نسل جوان (IBBY) شرکت داشته است و در سال ۱۳۸۰، مهماندار ۴۰ عنوان کتاب ویژه این دفتر در ایران بود که همراه با دستاوردهای گروه ویژه، در موسسات و شهرستان های دیگر، به نمایش گذاشته شد.

در این مدت، گروه ویژه در نمایشگاه های متعدد، کلاس های درس دانشگاه ها و از طریق سخنرانی ها و مقالات متعددی، پیام و دستاورد خود را مطرح کرده است.

مشاوره به دانشجویان، اساتید، کارشناسان و والدین کودکان نیز از برنامه های این گروه بوده است.

بسیاری از کتابهای فراهم آمده، تکثیر انبوه شد و به فروش رسید. همکاری و همراهی در برنامه ها و فعالیت های سازمان بین المللی در ایران نیز از دیگر اقدام های شورا در این زمینه بوده و توانسته است نمونه سازی هایی در کتابخانه فراگیر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان،

کتابخانه های روستایی و پناهندگان و نیز در بخش کودکان بیمارستان انجام دهد.

نمونه های ادبیات ویژه

نمونه های ادبیات خاص مخاطبان ویژه، علی رغم محدودیت آن ها، پربار و دقیق هستند. برخی از این کتاب ها دست ساز و یا نمونه اند. برخی به تولید انبوه رسیده و در فروشگاه های محدودی عرضه شده اند. تعدادی از کتاب های چاپی معمولی ناشران مختلف نیز مناسب و قابل توصیه به

کودکان با نیازهای ویژه است.

گروه ویژه شورای کتاب کودک، از سال ۷۰ تاکنون، به صورت پژوهشی و مشاوره ای، به نمونه سازی کتاب برای مخاطبین گوناگون اقدام کرده که تاکنون به ۵۰۰ عنوان رسیده است. این مخاطبین شامل کودکان نابینا، نیمه بینا، ناشنوا، کم توان ذهنی و معلولین حرکتی است. از این

مجموعه، تاکنون ۵ کتاب به دفتر IBBY معرفی شده است.

ناشر کتاب های پارچه ای، زیر نظر گروه ویژه شورا، از سال ۶۸ تاکنون ۱۰ عنوان کتاب تألیف و یا ترجمه کرده که به شکل لمسی و چاپی است. این کتاب ها قابل توصیه به کودکان نابینا، ناشنوا، کم توان ذهنی، معلول های حرکتی و روان پریش هاست. کتاب «گل یا پوچ» از این ناشر در

فهرست IBBY، در گروه برترین برترهای جهان قرار گرفت.

تعاونی دوخت کتاب های پارچه ای «زنان سیزده آبان» وابسته به موسسه پژوهشی کودکان دنیا، به ساخت کتاب های پارچه ای دست ساز با تصاویر برجسته و شخصیت های متحرک اقدام کرده که تاکنون ۱۷ عنوان کتاب در این مجموعه، تولید شده و به فروش رسیده است. بیشتر آثار این

مجموعه، در طرح مشترک با شورای کتاب کودک، طراحی شده است. سه کتاب این مجموعه، با نام های «خانه پیرزن»، «نخ و سوراخ» و «ماه بلند آسمان» در فهرست کتاب های IBBY قرار گرفته است.

موسسه مادران امروز، به بحث کتاب برای کودکان زیر دوسال پرداخته است. از این پروژه یک بسته ۳ تایی کتاب پارچه ای، به تولید رسیده است. تولید انبوه این کتاب ها می تواند برای کودکان کم توان ذهنی، معلولین حرکتی و کودکان ناشنوا بسیار مفید باشد.

در ضمن، برخی ناشرین به نشر کتاب هایی با جنسیت های بادوام، پارچه ای و یا لمسی اقدام کرده اند که اگرچه مخاطب آن عام است، قابل توصیه به بسیاری از مخاطبین ویژه نیز هست.

در برخی دانشگاه ها، پروژه های میان ترم یا کارشناسی دانشجویان، در حوزه کودکان نابینا بوده است. از جمله خانم سارا ایروانی و خانم کوکب طاهباز از دانشگاه الزهرا، خانم اشتری و خانم رضا از دانشگاه آزاد اسلامی، خانم آزاده منافی از دانشگاه سوره شیراز، خانم خادمیان از دانشگاه

علمی – کاربردی و دانشگاه الزهرا (کلاس درس خانم نوری)، نمونه های جالبی از کتاب های لمسی برای نابینایان ساخته اند.

در مدرسه شهید محبی و نیز در برخی مدارس دیگر، معلمان نمونه های ساده ای برای شاگردان کلاس خود ساخته اند. در مورد نمونه های ساخته شده، می توان گفت که همگی بر مبنای پژوهش و تجربه و با استناد به امکانات و معیارهای علمی موجود بوده است. و هیچ کدام جنبه تبلیغاتی

کاذب بازاری ندارد. به جرأت می توان گفت این نمونه ها، چه به لحاظ ساخت زیبایی شناسانه، ادبی و تصویر و چه به لحاظ کاربرد علمی و عملی با نمونه های خارجی قابل مقایسه اند.

کمبودها

ارتباط موسساتی که تاکنون در زمینه ادبیات کودکان ویژه کار کرده اند، با مخاطبین خود بسیار محدود بوده است. این موسسات بیشتر به نمونه سازی و پژوهش پرداخته و فرصت تبلیغاتی و اطلاع رسانی نداشته اند. همکاران این موسسات، به صورت داوطلب عمل می کنند و کم تر دائمی هستند.

کمبود بروشورهای اطلاع رسانی و تبلیغات لازم در سطح وسیع جامعه، از یک طرف و از طرف دیگر، انزاوی مخاطب ویژه ، ناآگاهی بزرگسالان کنار آن ها و بی توجهی مسئولین در این زمینه، سبب شده است تا ارتباط بین کتاب ها و مخاطبین نیازمند آن محدود بماند. این محدودیت، هم

محرومیت کودک ویژه را سبب شده و هم حوزه فعالیت های این موسسات را محدود کرده است. این شرایط، امکان پژوهش و تجربه میدانی و بازخورد و نقدهای موثر اجتماعی را هم از این موسسات دریغ می کند و رشد کیفی و کمی آنها را کند می سازد.

چه باید کرد؟

حضور کودکان ویژه در جامعه، صدا و سیما و در اجتماعات کوچک و بزرگ، دادن فرصت بیان و ابراز وجود به آن ها، راهی است به سوی شناخت و پس از آن تولید ادبیات برای آن ها.

چقدر در جامعه جهانی و در جامعه خودمان، شاهد حضور این کودکان هستیم؟ این عدم حضور سبب شده است تا با دیدن آن ها چشم ها خیره شود و برخوردهای نامناسبی بروز کند. تحیر، تحقیر، تمسخر، تألم و ترحم هر کدام آسیبی به این کودکان می رساند. نادیده گرفتن توانایی های آن ها و

تاکید بر ناتوانی های شان، دور باطلی است که درک نکردن و انزوای این کودکان را شدت می بخشد.

هنرمند هم جزئی از همین جامعه است و آن چه می بیند، می شنود و حس می کند، او را متأثر می سازد و عامل بیان آن با شیوه های هنری متفاوت می شود. از او که هرگز کودک نابینا را ملاقات نکرده و هیچ گاه با کودک ناشنوایی هم صحبت نشده است، صندلی چرخدار کودکی را به

حرکت در نیاورده ، با کودک آسیب دیده همراه نشده و بحران های روانی کودکی را تحمل و تدبیر نکرده است، چگونه توقع آفرینش خودجوش، موثر و هنری داریم؟

این فرصت ها را باید برای جامعه به طور عمومی و برای هنرمندان به طور ویژه فراهم آورد. نمی توان منتظر نشست تا زندگی و جامعه، فرصت طبیعی به وجود آورند. باید رفت، نشست، دید، شنید و رابطه برقرار کرد. در کنار آن باید با کارشناسان و والدین آن هم ارتباط داشت. باید ناشر

را با سفارش و حمایت، به تولید و عرضه کتاب هایش تشویق کرد. باید پل ارتباط کودک با کتاب های موجود و مناسب را در مدارس ساخت. کتابخانه، کتاب فروشی، جراید و مراکز مرتبط همه در این امر مسئول اند.