نخستین روز از سلسله نشست‌های ارائه گزارش گروه‌های بررسی آثار با حضور اعضا و تعدادی از صاحب‌نظران و اصحاب رسانه در کتابخانه تحقیقاتی شورای کتاب کودک برگزار شد.
در ابتدای این نشست، «فاطمه مرتضایی فرد»-عضو هیات مدیره شورای کتاب- ضمن خوشامدگویی به حضار به ارائه توضیحی کوتاه درباره چگونگی معرفی نویسندگان و تصویرگران به مجامع جهانی توسط شورای کتاب پرداخت.
مرتضایی فرد با اشاره به این پرسش که چرا از سوی شورا، برای هر دو جایزه جهانی«اندرسن» و «آلما» یک نفر معرفی می شود؟ «دشواری تهیه پرونده برای نامزدها» و همچنین «کمبود منابع مالی»را به عنوان دو دلیل عمده برای اتخاذ این رویه معرفی کرد.
به گفته او «برای معرفی یک نویسنده یا تصویرگر، شورا باید زحمت بسیار بزرگی را متحمل شود، چرا که کار تشکیل پرونده و ترجمه آثار نامزدهای معرفی شده کاریست زمان‌بر و توان فرسا. زیرا محتویات این پرونده‌ها باید بگونه‌ای تهیه شوند که به اصطلاح دفاعیه محکمی باشند از فرد منتخب و لاجرم این کار در چند مرحله و با انجام چندین جلسه انجام می‌شود و درنتیجه عملا امکان تکرار آن برای دو نفر نامزد وجود ندارد»
گزارش گروه بررسی آثار دینی شورای کتاب از آثار بررسی شده در سال ۹۷-۹۶
گروه دین، نخستین گروهی بود که در اولین روز از روزهای ارائه گزارش گروه ها به ارائه گزارش خود پرداخت:
بر اساس این گزارش گروه دین از مهر ماه ۹۶ تا مرداد۹۷ با برگزاری بیست جلسه رسمی ۱۰۸ عنوان کتاب کودک و نوجوان را در حوزه دینی مورد بررسی قرار داده است که در این میان پنج عنوان کتاب بواسطه عدم تناسب با گروه‌های سنی مورد نظر شورا از لیست خارج شده‌اند.
همچنین بر اساس گزارش ارائه شده توسط این گروه، «ارتباط با ناشر فعال (نشر کتاب جمکران قم) »،«پاسخ به پرسش‌های یکی از خبرنگاران در زمینه ادبیات دینی»، «اجرای کارگاه تخصصی در شورای کتاب» و «بلند خوانی کتاب سوال موموکی با پنجاه کودک پنج ساله در مهد کودک» و...از فعالیت های جنبی این گروه بوده است.
در این گزارش ضمن معرفی معیارهای بررسی آثار دینی، گزارشی نیز از وضعیت نشر در یک سال گذشته ارائه شده است. بر این اساس کیفیت آثار در سال ۹۶-۹۷ نسبت به سال ۹۵- ۹۶افزایش داشته و تعداد کتابهای سه ستاره و چهار ستاره بالاتر از سال گذشته بوده است. اما در مقابل درصد آثار شعر در دوره نسبت به سال قبل کاهش داشته است. همچنین درصد آثار در رده سنی ب و ج بیش از دیگر رده های سنی بوده است.
براساس این گزارش، نویسندگانی چون:«کلر ژوبرت»، «مریم منوچهری»، «زهرا عباسی»، «علی آرمین»، «رضا وحید»، «محمد علی رکنی» و...در زمره نویسندگان برتر بوده اند.همچنین «حسین فتاحی» با ۱۸ اثر و «محسن هجری» با ۱۴ اثر فعال ترین نویسنده در حوزه آثار دینی بوده اند.علاوه بر این انتشارات قدیانی پرکار ترین ناشر بوده و انتشارات شهر قلم با کیفیت ترین آثار را در این حوزه نشر داده است.
بر اساس این گزارش موضوعاتی چون «امتحانات الهی، حجاب، برآورده شدن آرزوها، شفاعت، طلبگی، انتظار، حلال خوری، تغییر قبله، مباهله و... » مورد علاقه نویسندگان بوده است. علاوه بر این رویدادهایی چون «دوری از دیدگاه های خشک مذهبی»، «طرح مشکلات خرافه پرستی» و «طرح موضوع خداشناسی متناسب با درک کودکان» از نکات مثبت آثار در یک سال اخیر بوده است. ولی شخصیت‌پردازی و صحنه‌پردازی‌های تک بعدی و تکراری و همچنین بی‌توجهی به سن مخاطب و دایره واژگانی او؛ از نکات ضعف آثار بررسی شده بوده است.
گروه بررسی آثاردینی در ادامه گزارش خود با ذکر برخی عناوین کتاب‌ها، به بررسی نقاط قوت و ضعف آن‌ها پرداخت.
دومین گروه ارائه دهنده گزارش در روز نخست، گروه پژوهش بود. «بررسی خشونت در ادبیات کودک و نوجوان ایران»موضوع پژوهش این گروه بود.
دکتر «حسین شیخ رضایی» با بیان اینکه پژوهش مذکور در محدوده رمان نوجوان صورت گرفته است،اظهار داشت: «در یک دهه اخیر رمان نوجوان با ویژگی هایی چون وجودقهرمان نوجوان،زاویه دید اول شخص،تعداد محدود داستان های فرعی و حجم تقریبی ۱۲۵ تا ۲۵۰ صفحه و...رواج یافته است. »
به گفته او،«در این ادبیات نوجوان به موضوعاتی پرداخته می شود که پیش از این پرداخته نمی شد و به نوعی تابو شمرده می شدند و یکی از این موارد خشونت است»
وی در ادامه این گزارش با طرح این پرسش که«آیا نشان دادن خشونت در ادبیات نوجوان مجاز است یا نه؟»به نظریه ای استناد کرد که براساس آن، «بود و نبود خشونت نیست که کتاب را نامناسب می کند بلکه مهم نحوه پرداختن به خشونت است و برای بررسی این موضوع باید به سوالات متعددی از جمله تعمدی بودن یا تصادفی بودن خشونت و اینکه برای دفاع از خود بوده یا نه و...پاسخ داد»
بر اساس این گزارش «مهم است که درباره علل،نتایج و نشانه های خشونت در رمان صحبت شود و حتی اگر در خود رمان صحبتی درباره آن نبود مهم است که در بحث های جمعی و کلاسی درباره اش صحبت شود»
همچنین بر اساس این گزارش وجود پرسش‌هایی بعنوان چارچوب بررسی و پاسخ دادن به این پرسش‌ها حائز اهمیت است، چرا که«پاسخ این پرسش‌ها روی درک ما و خواننده از داستان تاثیرگذار است»
در ادامه این جلسه اعضا گروه پژوهش به بررسی آثار«دیویدآلموند» و«رولددال» از نقطه نظر خشونت بر اساس چهارچوب‌های یاد شده پرداختند.
رمان‌های«تابستان زاغچه»، «آتشخوارها»، «گل» و «اسم من میناست» از دیوید آلموند و رمان «ماتیلدا» از «رولددال» در این پژوهش بررسی شده بودند.
آخرین گروهی که در نخستین روز از سلسله نشست های گزارش شورا گزارش خود را ارئه کرد گروه تصویر بود.
گروه تصویر کار خود را از مهرماه سال ۹۶ آغاز کرد و به بررسی تصویر ۴۰۴ عنوان کتاب پرداخت که این میزان نسبت به دوره قبل ۴ درصد کاهش داشت. از میان این کتاب‌ها ۱۳۰ عنوان مدیر هنری، ۱۳۹ عنوان طراح گرافیک و ۱۱ عنوان صفحه‌آرا داشتند.
در کنار بررسی تصویر، این گروه فعالیت‌های دیگری هم انجام داده است: بررسی آثار تصویرگران بزرگ ایران و جهان، برگزاری کارگاه تصویر در دو نوبت برای آشنایی اعضای سایر گروه‌های بررسی، طراحی نشان کتاب توسط تصویرگران عضو گروه، انتخاب اعضای جدید کمیته جوایز تصویر، مشارکت در پروژه مقاله‌شناسی تصویر و تصویرگری و مطالعه گسترده و برگزاری جلسه‌های متعدد و برگزاری نشست با کارشناسان و داوران برای انتخاب نامزدهای جایزه هانس کریستین اندرسن.
بیشترین مخاطب کتابهای بررسی‌شده در گروه سنی ب و ج قرار دارد. بیشترین تعداد کتاب مربوط به گونه‌های ادبی فانتزی و دین است و کمترین تعداد مربوط به گروه ادبیات نمایشی.
پرکارترین ناشران در این دوره انتشارات قدیانی – کتابهای بنفشه، انتشارات براق و شهر قلم است و کتابهای «انتشارات فاطمی – کتابهای طوطی» بالاترین کیفیت را بین کتابهای بررسی‌شده دارند.
پرکارترین تصویرگر این دوره «حسن عامه کن» است که تصویرگر ۳۰ عنوان کتاب بود.
کتابهای پیشنهاد برگزیده این دوره گروه تصویر شامل مشت زن با تصویرگری حسن موسوی از انتشارات فاطمی ، من مترسکم ولی می‌ترسم با تصویرگری مریم طهماسبی از انتشارات فاطمی، سفر جادویی با تصویرگری آرون بکر از انتشارات فاطمی ، قایق کاغذی با تصویرگری آناهیتا تیموریان از انتشارات فاطمی، ازدواج با خورشید با تصویرگری حمید خسرویان از انتشارات فاطمی ، عید امسال به مثل هر سال با تصویرگی محبوبه یزدانی از انتشارات فاطمی، به دیوارها بخند با تصویرگری نازنین عباسی از انتشارات نیستان، چهل عاشقانه سرگردان با تصویرگری نازنین عباسی، گل‌رخ محتاج الفضل، زهرا کیقبادی و مریم طباطبایی از انتشارات ستاک بود.
گروه تصویر در این دوره به بررسی دو موضوع پرداخت:
ویژگی‌ها و آسیب‌شناسی تصویرگری شعر کودک: ارزش شعر در ادبیات کودک و نوجوان بالاست. کودکان می‌توانند شریک حس‌ها، تجربه‌ها و دیدگاه‌های شاعر باشند. شعر درک تازه‌ای از جهان می‌دهد و کودک را تشویق می‌کند تا با واژه‌ها بازی کند.
تصویرهایی که برای شعر در کتاب‌ها ارائه می‌شود باید به ویژگی‌ها و ارزش‌های شعر کودک توجه کند و او را به سطح‌های مختلف از آگاهی برساند. بعضی از کارشناسان با بودن تصویر در کتابهای شعر مخالف هستند زیرا شعر را پدیده هنری مستقل می‌دانند که با زبانی ملموس و عاطفی با کودک ارتباط برقرار می‌کند. موافقان بودن تصویر در کتابهای شعر بر این باور هستند که تصویر دارای دامنه وسیعی از قدرت و حرکت است. در انتقال پیام وسیله مهمی برای اتصال تفکر غیر انتزاعی و انتزاعی کودک است. ذهنیت کودک را پرورش می‌دهد و درکش را از جهان افزایش می‌دهد.
ویژگی‌های تصویرگری شعر:
- گسترش قدرت تخیل و پویایی ذهن کودک
- گسترش معنا و روشنگری در شعر و کلام
- تصویر هنرمندانه و خلاقانه و زیبا با اندازه مناسب باشد
- طراحی و ترکیب رنگی متناسب گروه سنی مخاطب
در دوره ۹۷-۹۶، ۳/۱۳درصد از کتابهای بررسی‌شده توسط گروه تصویر در گونه کتابهای شعر قرار داشتند که ۳۲درصد آن‌ها بی‌ستاره و ۳۶درصد یک ستاره و ۳۶ درصد هم دو ستاره بودند.
کتابهای شعری که گروه تصویر بررسی کرد ازنظر مضمون ۳ گروه بود: تصویری – ترانه و متل، قصه‌های منظوم و تصویری – مذهبی. گروه تصویر در این بررسی مشاهده کرد: بیشتر تصویرگران به ارتباط مناسب بین متن شعر با تصویرها بی‌توجه‌اند. تصویرهای این کتاب‌ها می‌توانست بهترین همراه و یاری‌دهنده مخاطبان کودک در درک شعر باشد اما متاسفانه خود تصویرها مشکل پیچیده‌تری برای مخاطبش است.
مروری بر ویژگی‌ها و آسیب‌شناسی تولید مجموعه‌ها: تولید کتابهای مجموعه‌ای میتواند از کتابهای ترجمه‌شده موجود در بازار تاثیر گرفته باشد. از عوامل شکل‌گیری مجموعه‌ها میتوان به گستردگی اتفاق‌ها و مطالب، اهمیت برخی موضوع‌ها و سود و بازگشت مالی حاصل از فروش اشاره کرد. کتابهای مجموعه‌ای ۳ نوع است: شخصیت‌محور، موضوع‌محور و نویسنده‌محور.
از میان ۴۰۴ عنوان کتابی که گروه تصویر بررسی کرده ۲۵۵ کتاب جز مجموعه‌هاست که فقط ۴۳ عنوان سه ستاره یا بیشتر بود. بیشتر این کتاب‌ها در گونه ادبی فانتزی قرار دارند. گروه تصویر پس از بررسی این آثار اعلام کرد: در بسیاری از موارد فراموش شده به جذابیت کتاب در متن و تصویر توجه شود پس مخاطب تمایل و انگیزه‌ای برای تهیه مجموعه کامل ندارد و بازگشت مالی، آن‌چنان‌که مدنظر پدیدآورنده است، اتفاق نمی‌افتد.
بهتر است پدیدآورندگان با دقت نظر و حساسیت بیشتر در مسیر تولید کتابهای مجموعه‌ای گام بردارند تا کتاب‌ها به جایگاه شایسته‌ای برای بالا بردن سطح دانش و آفرینش تجربه‌های خلاقانه در مخاطب برس و از نظر مالی هم سودآور باشد.
به طورکلی گروه تصویر شورای کتاب کودک به پدیدآورندگان کتاب‌ها توصیه می‌کند به‌جای کمیت، توجه بیشتری به کیفیت کتاب‌ها داشته باشند.