تابستان ۱۳۸۸ کتابک در خانه کتابدار کودک و نوجوان و ترویج خواندن، کارگاه هایی برای آشنایی نوجوانان و کودکان با موضوع محیط زیست از جنبه های گوناگون برگزار کرد. عاطفه سلیانی سرپرستی این کارگاه ها را بر عهده داشت. در زیر شرح برخی از این کارگاه ها را می خوانید.
- کارگاه محیط زیست-تعریف، انواع، مسولیت ما
نخست ازشرکت کنندگان خواسته شد تصویری از آن چه درباره محیط زیست در ذهن خود دارند روی کاغذ بیاورند. بیشترتصویرها از پارک، باغ و جنگل بودند. سپس کتاب "برادرعقاب، خواهر آسمان" از مجموعه "کتاب های سبز" انتشارات فنی ایران برای حاضران خوانده شد. این کتاب برپایه سخنرانی یکی از رهبران قبایل سرخ پوست، هنگام فروش اجباری زمین های قبیله به سفید پوستان تنظیم و تصویرگری شده و مستند است. هم موضوع و هم تصویرها شرکت کنندگان را بسیار تحت تاثیر قرار داد. آن گاه پرسش نامه ای شامل این پرسش ها در اختیار کودکان قرار گرفت:
تعریف محیط زیست و انواع آن
- وظایف ما در زمینه حفظ محیط زیست چیست؟
- مهمترین مشکلات زیست محیطی شما در خانه، محله و مدرسه تان دارند چیست؟
-مهمترین خطری که به نظر شما محیط زیست جهانی را تهدید می کند، چیست؟
- روز جهانی محیط زیست چه روزی است؟
-جمهوری اسلامی از نظر توجه به پاسداشت محیط زیست در جهان در مقام چندم قرار دارد؟
پس از گرد آوری پاسخ ها، شرکت کنندگان درباره آن ها به بحث و گفت و گو پرداختند و سرپرست کارگاه نیز به اصلاح و تکمیل پاسخ ها کمک کرد. پس از گروه بندی شرکت کنندگان، سرپرست کارگاه از آن ها خواست بخش های مربوط به مهمترین مشکلات زیست محیطی را که در بیشتر پاسخ ها مشترک بودند، از جمله آلودگی، کمبود آب، تامین انرژی، از "فرهنگنامه کودکان و نوجوانان" بیابند و هر گروه بخش مربوط به خود را برای دیگر گروه ها بخواند.
درپایان، کتاب های"جودی مودی دنیارانجات می دهد" و "نیایش زمین" از مجموعه "کتاب های سبز" برای مطالعه هفتگی تعیین شد.
با توجه به مباحث از پیش تعیین شده برای این کارگاه ها، کتاب های مناسب برای مطالعه گروه سنی کودک و نوجوان از مجموعه کتاب های سبز انتشارات فنی ایران، پیش از آغاز کارگاه ها از این ناشر خریداری شده بود و در پایان هر کارگاه، کتاب (کتاب های) مربوط به موضوع در اختیار شرکت کنندگان گذاشته می شد.
- کارگاه زباله و باز یافت- تعریف، انواع، زیان ها، مسولیت ما
در آغاز این کارگاه، کتاب "جادوگردهکده سبز" از مجموعه کتاب های سبز انتشارات فنی ایران را برای شرکت کنندگان خوانده شد. به نظر همه، کتاب جذابی بود و خیلی از آن ها را به سبب آلوده کردن محیط پیرامون خود شرمنده و پشیمان کرده بود. سپس برگزار کننده کارگاه، معنای زباله و تفاوت آن با آشغال را برای حاضران توضیح داد. آن گاه از انواع زباله ها نام برد: خانگی، کشاورزی، صنعتی، ساخت و ساز، معدن کاری، زباله های اتمی و... و همه درباره خطرها، میزان، شیوه دفن، امکان بازیافت و چکونگی بازیافت هر کدام از آن ها بحث کردند.
موضوع دفن زباله و رهایی از آن، توجه حاضران را به خود جلب کرده بود. سرپرست برای کودکان و نوجوانان توضیح داد که برای رهایی از انبوه زباله ها سه راه وجود دارد: تخلیه و دفن آن ها در گورستان های زباله، سوزاندن و بازیافت. درگورستان های زباله که به شیوه قدیمی ساخته شده اند، مواد زیان بار در خاک نشت می کنند و گاز متان از آن ها به هوا بلند می شود که یکی از گازهای موثر در گرمایش زمین است.
این موضوع هنوز فراموش نشده است که در گذشته در دو کشور آمریکا و هلند روی گورستان های زباله، ساختمان های مسکونی ساختند، که مشکلات بهداشتی بسیاری برای ساکنان این خانه ها پدید آورد. اکنون بیشتر گورستان های زباله به شکل مدرن اداره می شوند. بعضی زباله ها را هم به دریا می ریزند که سبب آلودگی آب های اقیانوس ها می شوند. در جنگ های جهانی اول و دوم گازهای سمی، مواد شیمیایی و سلاح هم در دریاهای اروپا ریخته می شدند. زباله ها را در دستگاه های زباله سوز هم می سوزانند که شکل های قدیمی آن ها هوا را با گازهای سمی ناشی از سوختن زباله ها آلوده می کنند، اما در دستگاه های زباله سوز امروزی، انرژی حاصل از این گازها برای تولید برق، آب گرم، گرما و انرژی، بازیابی می شوند.
پس از این توضیح ها، سه پرسش سه گزینه ای کتبی به حاضران داده شد تا به آن ها پاسخ دهند:
- شما چگونه می توانید به کاهش زباله کمک کنید؟
- سه راه مقابله با افزایش زباله را نام ببرید؟
- بیشتر زباله ها بی ضرر یا فساد پذیرند؟ شهری یا روستایی اند؟ شیمیایی یا هسته ای اند؟
سپس بحث و گفت و گو درباره پاسخ ها در گرفت.
سرپرست کارگاه، توضیح داد که در برخی کشورهای پیشرفته، مساله زباله بسیار جدی گرفته می شود و برای ازبین بردن آن ازشرکت ها مالیات می گیرند. همچنین برای استفاده مجدد از کالاهای مصرف شده، آن ها را بازیافت می‌‌کنند. البته بازیافت برخی مواد ازجمله پلاستیک بسیار هزینه بر است و بنابراین به تولید کنندگان و فروشندگان کالاها، پیشنهاد می شود کالاهای خود را در بسته بندی های کاغذی، آن هم از نوع باز یافتی به فروش برسانند.
پس از این گفت و گوها همه به این نتیجه رسیدند که بهترین راه برای کاهش زباله، بازیافت است و تصمیم گرفتند در خانه های خود، از دو سطل جداگانه برای زباله های تر و خشک و آسان تر کردن کار تفکیک و بازیافت در مراحل بعدی، استفاده کنند و در روزهایی که ماشین بازیافت به محله شان می آید، زباله های خشک را تحویل آن دهند. آن هایی که ماشین بازیافت به محله شان نمی رود، متعهد شدند کاغذها و روزنامه ها و دیگر مواد غیرقابل استفاده را به دکه هایی که در بعضی بازار روزها به این کار اختصاص دارد، بدهند.
پس از گروه بندی شرکت کنندگان کارگاه، قرار شد اعضای هر گروه برای نشست آینده، ساک های پارچه ای بدوزند و برای خرید از آن ها استفاده کنند و به دیگران، به ویژه افراد خانواده و نزدیکان خود نیز خطر استفاده از پلاستیک را توضیح دهند و آن ها را نیز به استفاده از ساک های پارچه ای تشویق کنند. همچنین پلاستیک های خرید را بشویند و بارها از آن استفاده کنند. گروهی نیز داوطلب شدند از خرده ریز ها و دور ریختنی ها کاردستی درست کنند و درنشست آینده آن ها را به کارگاه بیاورند.
در پایان، کتاب "زباله طلای کثیف" از مجموعه کتاب های سبز و مقاله "توفان برفراز سیاره" برای مطالعه هفتگی تعیین شد.
- جنگل- تعریف، انواع، مسولیت ما
در این کارگاه، نخست، شرکت کنندگان گروه بندی شدند. سپس سرپرست، یکی از گروه ها را انتخاب کرد و موضوع بحث کارگاه را تنها به آن گروه گفت. آن گاه از اعضای گروه خواست با پانتومیم (لال بازی) موضوع کارگاه را به دیگران نشان دهند. اما بچه ها کار را سخت کردند و در نتیجه شرکت کنندگان نتوانستند موضوع را حدس بزنند. پس از اجرای پانتومیم، من کتاب "درخت بخشنده" از شل سیلوراستاین خوانده شد. پس از آن که حاضران موضوع کارگاه را حدس زدند، سرپرست به تعریف جنگل و انواع آن پرداخت و از شرکت کنندگان خواست به شکل گروهی درباره سودمندی های جنگل و محصولاتی که از آن به دست می آید، فکر کنند و تصویرهایی از جنگل و جانوران آن و کالاهایی که ازدرختان جنگل ها تولید می‌شود، بکشند.
سپس هر گروه حاصل کار خود را به گروه های دیگر نشان داد و جمع، در زمینه موضوع به گفت و گو پرداخت. سپس درباره زیست بوم و اکوسیستم و انواع آن ها توضیح داده شد. این بار، سرپرست از گروه ها خواست هرکدام سه مورد از پیامدهای تخریب جنگل ها را بنویسند. سپس همه به بحث و گفت و گو در باره این پیامدها پرداختند. آن گاه هر یک از گروه ها به اجرای نمایش خلاق درباره تخریب کنندگان جنگل و دوستداران جنگل پرداختند. نکته جالب توجه مشترک در همه این نمایش ها تلاش در خور توجه تخریب گران و بی عملی دوستداران جنگل بود. تخریب گران در جنگل آتش روشن کردند، زباله های شان را به زمین ریختند، به شاخه های درختان تاب بستند، با تیر و کمان به شکار پرندگان پرداختند و... اما دوستداران جنگل وقتی با آن ها روبه رو شدند، مانده بودند چه کنند و به کدام مرجع شکایت ببرند. پس از پایان نمایش ها درباره جنگلبانان، فداکاری آن ها برای حفظ جنگل ها که گاه به بهای جان شان تمام می شود و مسولیت ما برای حفظ و مراقبت از جنگل ها "سرمایه ملی" به شمار می آیند، گفت و گو کردند.
در پایان کتاب های "نابودی جنگل ها" و "سرود درخت" هر دو از مجموعه کتاب های سبز، برای مطالعه هفتگی تعیین شد. شرکت کنندگان قرار گذاشتند برچسب هایی با شعار درباره ی جنگل، اهمیت آن و ضرورت مراقبت از آن تهیه کنند و در محله، مدرسه، باشگاه ورزش، فروشگاه ها و... بچسبانند.
