چکیده
در جهان نوجوانان، لذت عامل اصلی تداوم هر رفتار است — و خواندن نیز از این قاعده مستثنی نیست.
«خواندن با لذت یا انتخابی» مدلی است که خواندن را نه وظیفه، بلکه تجربه‌ای آزاد و شخصی می‌داند.
در این روش، نوجوان خودش انتخاب می‌کند چه بخواند، کی بخواند و چرا بخواند.
هدف نه آموزش مستقیم، بلکه پرورش عادت خواندن و پیوند درونی با کتاب است.
پژوهش‌ها نشان می‌دهد کودکانی که آزادانه برای لذت می‌خوانند، درک مطلب، واژگان، خلاقیت و عملکرد تحصیلی بالاتری دارند — حتی بدون آموزش رسمی بیشتر.
تعریف و ویژگی‌های مدل
خواندن با لذت (Pleasure Reading) یعنی خواندن آزادانه، داوطلبانه و بدون اجبار آموزشی، برای لذت، آرامش، کنجکاوی یا هم‌ذات‌پنداری با شخصیت‌ها.
در این مدل، انگیزه‌ی خواندن درونی است نه بیرونی؛
یعنی نوجوان می‌خواند چون می‌خواهد، نه چون باید.
Stephen Krashen (2009) در نظریه‌ی «خواندن آزاد گسترده» (Free Voluntary Reading) تأکید می‌کند که حتی چند دقیقه خواندن آزاد روزانه، تأثیر عمیقی بر رشد زبان و انگیزه دارد.
در این رویکرد، کتاب‌ها بر اساس علاقه، نه سطح درسی انتخاب می‌شوند.
ژانرها متنوع‌اند: داستان، کمیک، شعر، زندگی‌نامه، فانتزی، یا حتی رمان گرافیکی.
اهداف تربیتی و نقش در رشد نوجوان
خواندن انتخابی مهم‌ترین عامل در تبدیل نوجوان به خواننده‌ی مادام‌العمر است.
اهداف کلیدی این مدل:
-
ایجاد ارتباط عاطفی با کتاب: کتاب به بخشی از زندگی شخصی نوجوان تبدیل می‌شود.
-
افزایش خودمختاری در یادگیری: نوجوان یاد می‌گیرد خودش انتخاب کند و برای لذت بخواند.
-
رشد زبان و تفکر غیررسمی: واژگان، ساختار جمله و درک متن به‌صورت طبیعی تقویت می‌شود.
-
افزایش همدلی و تخیل: خواندن برای لذت، بیش از هر نوع خواندن دیگر حس همدلی ایجاد می‌کند.
-
کاهش اضطراب مطالعه: چون خواندن داوطلبانه است، هیچ فشار ارزیابی وجود ندارد.
پژوهش‌های Clark & Rumbold (2006) در بریتانیا نشان داده‌اند نوجوانانی که از خواندن لذت می‌برند، در آزمون‌های درک مطلب و مهارت نوشتن عملکرد بهتری دارند و اعتمادبه‌نفس بالاتری نسبت به خواندن دارند.
پشتوانه‌ی علمی و منابع معتبر
Stephen Krashen (2009) در کتاب The Power of Reading نتیجه می‌گیرد که «خواندن داوطلبانه مؤثرترین و طبیعی‌ترین راه برای رشد زبان و فرهنگ مطالعه است».
Clark & Rumbold (2006) در گزارش Reading for Pleasure از سوی UKLA تأکید می‌کنند که لذت در خواندن، نه فقط احساس، بلکه بخش حیاتی سواد فرهنگی است.
Aidan Chambers در کتاب The Reading Environment (1993) می‌گوید:
«کودکان و نوجوانان باید انتخاب کنند، نه فقط خوانده شوند. انتخاب، جرقه‌ی علاقه است.»
در چارچوب UNESCO (2020) و OECD (2022) نیز خواندن با لذت به‌عنوان شاخصی از سلامت فرهنگی جامعه معرفی شده است.
شیوه‌ی اجرا در خانه، مدرسه و کتابخانه
در خانه
-
محیطی آرام برای خواندن آزاد فراهم شود (مثلاً ۱۵ دقیقه پیش از خواب).
-
نوجوان خودش کتاب را انتخاب کند؛ والد تنها همراه است، نه داور.
-
والد می‌تواند در کنار او کتاب بخواند تا الگوی رفتاری باشد.
-
گفت‌وگو پس از خواندن غیررسمی است: «کجاش رو بیشتر دوست داشتی؟»
در مدرسه
-
معلم بخشی از روز یا هفته را به «زمان خواندن آزاد» اختصاص دهد.
-
دانش‌آموزان در سکوت می‌خوانند؛ هیچ آزمون یا تکلیف کتبی وجود ندارد.
-
کتابخانه‌ی کلاس باید متنوع باشد تا همه‌ی سلیقه‌ها را پوشش دهد.
-
گاهی دانش‌آموزان می‌توانند کتاب مورد علاقه‌شان را به دیگران معرفی کنند.
در کتابخانه
-
کتابدار بخش «خواندن آزاد» ایجاد می‌کند و محیطی راحت با مبل، موسیقی ملایم و نور مناسب فراهم می‌کند.
-
نوجوانان آزادند کتاب را نیمه‌کاره رها کنند یا چند کتاب را هم‌زمان بخوانند.
-
نشست‌های اشتراک تجربه برگزار می‌شود بدون قضاوت یا رتبه‌بندی.
نمونه‌ی عملی
📘 کتاب نمونه: «دفترچه‌ی مرگ» (Death Note – مانگا)
در یک کتابخانه‌ی نوجوان، بخش مانگا و کمیک برای خواندن آزاد در نظر گرفته شده است.
نوجوانی که معمولاً از کتاب‌های متنی فاصله می‌گرفت، با مانگاها آشتی می‌کند و کم‌کم به خواندن رمان‌های فانتزی علاقه‌مند می‌شود.
کتابدار فقط راهنماست، نه ناظر؛ او می‌گوید:
«مهم اینه که چیزی پیدا کنی که تو رو جذب کنه.»
بعد از چند هفته، همان نوجوان شروع به نوشتن داستان کوتاه خودش می‌کند — گامی طبیعی از لذت به خلاقیت.
نکات کلیدی برای مربیان و والدین
-
اجازه‌ی انتخاب بدهید؛ حتی اگر کتاب سطح پایین یا متفاوت است.
-
خواندن را از آزمون و تکلیف جدا کنید.
-
کتابخانه را متنوع کنید: از کمیک تا شعر، از زندگی‌نامه تا رمان گرافیکی.
-
زمان ثابت برای خواندن آزاد تعیین کنید.
-
درباره‌ی کتاب گفت‌وگوی داوطلبانه داشته باشید، نه تحلیل رسمی.
-
موفقیت را با لذت بسنجید، نه تعداد کتاب‌ها.
-
برای نوجوانانی که کمتر می‌خوانند، از کتاب‌های صوتی یا تصویری شروع کنید.
جمع‌بندی
خواندن با لذت، خواندنِ دل است نه تکلیف.
در این مدل، نوجوان یاد می‌گیرد کتاب نه دشمن درس که پناهگاه احساس و تخیل است.
آزادی در انتخاب، کلید علاقه‌مندی است؛
وقتی نوجوان کتابی را خودش انتخاب می‌کند، دیگر هیچ نیرویی نمی‌تواند او را از خواندن بازدارد.
منابع
-
Krashen, S. (2009). The Power of Reading: Insights from the Research. Libraries Unlimited.
-
Clark, C. & Rumbold, K. (2006). Reading for Pleasure: A Research Overview. UKLA.
-
Chambers, A. (1993). The Reading Environment. Thimble Press.
-
UNESCO (2020). Youth Reading Promotion Strategies.
-
OECD (2022). PISA Reading Framework.
