عروسک قورچوق (قورجاق) متعلق به اقوام ترکمن ساکن در استان گلستان، شهر گنبد قابوس است که روش ساخت آن از مادران به دختران به صورت شفاهی و سینه به سینه انتقال داده شده است. این عروسک از زمان‌های گذشته تا همین چهل سال پیش نیز توسط دختران و زنان ترکمن ساخته می‌شد. قورچوق کاربرد بازیچه دارد که دختران برای خاله بازی آن را درست می‌کردند.
نحوه ساختار آن ساده و جنس آن از مواد و مصالح بومی است. بدن عروسک از شاخه‌های نازک و دور ریخته شده درختان به شکل صلیبی ساخته و پوششی از پارچه بر روی آن کشیده می‌شود. سر عروسک از پارچه سفیدی که درونش با پنبه پر شده ساخته می‌شود. سرپوش عروسک شالی ترکمنی، از شال‌های کهنه مادران، به شیوه زنان ترکمن است. لباس عروسک‌های ترکمن پیراهنی بلند با رنگ‌هایی شاد بوده که با دست دوخته می‌شود. قورچوق عروسکی با دو جنسیت است. یعنی شکل مردانه هم دارد. عروسک مرد بدون سر بوده و پوشش مثلثی کوچکی به عنوان بالاپوش برای آن دوخته می‌شود.
نکته جالب این است که عروسک‌ها توسط کودکان در بازی‌هایی مانند خاله بازی بازی نقش آفرینی می‌کردند و عروسکِ دختر (مؤنث) این بچه به عنوان با عروسکِ پسر (مذکر) بچه ای دیگر نامزد می‌کرد. پس از برگزاری مراسم عروسی و نشان و ... در روز موعود حلقه تأهل که «آناقی» نام دارد (به شیوه زنان ترکمن) بر سر عروسک گذاشته می‌شد. از آن روز به بعد عروسکِ دیگر مجرد نیست و نشان تأهل دارد و عروس شده است. در حقیقت کودکان زندگی واقعی را در بازی با عروسک‌هایشان، مشق می‌کردند.
با توجه به تحقیق‌ها و پژوهش‌های میدانی به عمل آمده در باره تاریخچه ساخت این عروسک، به نظر می‌رسد که حد اقل ۱۵۰ سال از عمر این اثر می‌گذرد. چرا که زنان سالخورده شهر به یاد می‌آوردند که مادرانشان این عروسک را برای آنان می‌ساخته‌اند. هیچ سند قابل لمسی برای قدمت بیش از این برای این اثر به دست نیامد اما به قطع و یقین راز ساخت این عروسک از سالیان قبل باقی مانده و شاید به قدمت قوم ترکمن بوده باشد.
ازدیگر ارزش‌های شاخص و منحصر به فرد این اثر می‌توان به بی صورت بودن این عروسک اشاره کرد. باورهای بومی بر این عقیده است که آفرینش فقط درشان خداوند است و اگر انسانی دست به آفرینش بزند (ساخت عروسک) باید همراه با نقص باشد. از سویی پژوهشگران در باره بی صورت بودن عروسک‌های بومی که به جز قورجاق در نمونه‌های بسیاری از نواحی نیز دیده می‌شوند، معتقدند که صفات تشبیه و تنزیهِ خداوند مرتبط با این پدیده است.
به این معنا که خداوند در عین حالی که شبیه همه مخلوقات عالم است اما در عین حال منزه از همه صفات است. بی صورت بودنِ عروسک نیز می‌تواند آن را شبیه همه کس بکند و در عین حال هیچ صورتی نداشته باشد. از سویی دیگر مولانا نیز در اشعار خود از بی صورتی نام برده است و گفته «صورت از بی صورتی آمد برون» یعنی بی صورت بودن، خود سرمنشأ تمام آفریده‌هاست و بعید نیست که فلسفه ساخت عروسک‌های بی صورت نیز چنین اندیشه ای بوده باشد.
چند سالی است که اقبال بیشتری به ساخت عروسک‌های بومی نشان داده می‌شود. این عروسک نیز در استان گلستان چند سازنده بومی دارد. آی بی بی نظری داشلی برون اولین زن ترکمنی بود که نمونه‌های از عروسک قورچوق را باز سازی کرد. وی در گنبد قابوس زندگی می‌کند و دختری به نام آیناز دارد. آی بی بی این عروسک را بر اساس خاطرات دوران کودکی خود باز سازی کرده که در میان صدها عروسکی که ساخته یکی را بیشتر از همه شبیه خود می‌داند.
وقتی علت را جویا شدیم گفت: چوب این عروسک خمیده بود ولی با این حال من عروسک را با همان چوب خمیده ساختم. خواستم بگویم من نیز چون این عروسک پیر خمیده شده‌ام. امید است که با معرفی این عروسک‌ها و عروسک سازان بومی کمر فرهنگ و هنرهای از یاد رفته به حالت اولیه باز گردانده شود و پیکر هنر این سرزمین همیشه بر افراشته و راست قامت باشد.
این عروسک به همت لیلا کفاش زاده و دفتر پژوهش کودک و نوجوان پژوهشگاه میراث فرهنگی و با همکاری میراث استان گلستان در شهریور سال ۱۳۹۷ به شماره ۱۵۷۵ در فهرست میراث ناملموس کشور به ثبت رسیده است. نمونه‌های این عروسک در موزه عروسک و فرهنگ تهران و موزه عروسک و اسباب بازی کاشان قابل مشاهده و از اروسکخانه ماه گنج و موسسه آوای طبییعت پایدار قابل خریداری است.
