عروسک و آیین فرهنگ کودکی
عروسک‌ها، افسانه‌ها، آیین‌ها و مراسم سنتی هر کشوری، بخشی از فرهنگ آن کشور است که در گذر زمان، از نسلی به نسل دیگر منتقل شده‌اند. در زمانه‌ی تکنولوژی و ارتباطات گسترده، گاهی این رسم و رسومات و آیین‌ها کمرنگ می‌شوند. از آن‌جا که فرهنگ هر کشور، هویت مردم آن سرزمین است، بنابراین باید در حفظ این آداب و رسوم کهن کوشا باشیم.
در این صفحه به معرفی عروسک‌های محلی، قصه‌ها و افسانه‌های کهن و آداب و رسوم نقاط مختلف ایران می‌پردازیم.
نوروز از دیرباز یکی از مهم‌ترین جشنهای ایرانیان بوده است. هم زمانی سال نوی ایرانیان با اولین روز بهار آن را به یک پدیده طبیعی پیوند داده است که اهمیت آن را دوچندان کرده است. در جامعه ایرانی پیش درآمد و مقدمه چینی، بخشی از یک پدیده فرهنگی است. مانند پیش درآمد شعر، پیش درآمد موسیقی و غیره. مردم هم با پیش درآمدی به نام «آیین‌های پیش بهاری» به استقبال نوروز می‌رفتند.
مردمان به تمنای رسیدن به بهار و غلبه بر سرما و مرگ، آیین‌های گوناگونی بر پا می‌داشتند که پایه بیشتر آن‌ها آب و آتش بوده است. امید به زنده شدن خاک و رویش دوباره طبیعت زمینه اصلی این جشن‌ها بوده است. جشن‌هایی همچون اسفندی، تَوِش، چهارشنبه‌سوری و... از نمونه جشن‌هایی برای استقبال نوروز است که در این مقاله به بخش‌هایی از پرداخته می‌شود.
دوشنبه, ۲۳ اسفند
عمر بازیچه‌ها و اسباب بازی‌های دست‌ساخت به کجا می‌رسد؟ هیچ کسی به درستی نمی‌داند که نشانه‌هایی از وجود اسباب بازی و بازیچه‌های کودکانه فراتر از ده هزار سال پیش را چه گونه باید بیابد در حالی که انسان در این دوره تازه یک‌جانشین شده بود و اگر نشانه‌ای از اسباب بازی و بازیچه کودکانه باشد، باید در سایت‌های باستان‌شناسی و در جاهایی که محل زیست یا گور این کودکان است به دنبال اسباب بازی‌ها هم گشت. اما اگر به نیمی از این زمان بازگردیم یعنی محدوده زمانی پنج هزار ساله، به نخستین نمونه‌ها از بازیچه‌هایی می‌رسیم که نیای «آدمک ورجه‌ها» یا «علی ورجه‌‌های» کنونی هستند. باستان شناسان یا مصرشناسان باستان در کاوش‌های خود به گونه‌ای عروسک یا آدمک برخورده‌اند که اکنون به عروسک‌های پارویی یا پدالی شناخته می‌شوند. این عروسک‌ها که گاهی از عاج و بیشتر از چوب بوده‌اند، بخش ورجیدنی‌شان موهای‌شان بوده است که در هنگام تکان دادن پایین و بالا می‌رفته‌اند.
یکشنبه, ۸ اسفند
واژه خرداد به معنی رسایی و کمال است. فرشته خرداد، بانویی است که نگهداری از آب‌ها در این جهان را به عهده دارد. با توجه به آنچه در منابع آمده است خرداد و امرداد همیشه در کنار هم هستند. خرداد پاسدار آب‌ها و امرداد نگهبان گیاهان است. آن‌ها آمده‌اند تا برای شکست تشنگی و گرسنگی یاور مردم باشند.
سه شنبه, ۳۰ اردیبهشت
«اردیبهشتگان» یا «گلستان‌جشن» از جمله جشنهای دوازدگانه ایرانیان باستان و در زمره جشنهای آتش است.
چهارشنبه, ۳ اردیبهشت
در میان همه هنرهایی که در ایران رشد و نمو پیدا کردند، هنر نگارگری یکی از هنرهایی است که بیشترین تاثیر و الهام را از ادبیات ایران گرفته و آن را دست‌مایه کار خود قرار داده است. هنری که همواره در طول زمان و در قالب مکاتب گوناگون (مکاتب بغداد، سلجوقی، تبریز، جلایری، شیراز، هرات، ترکمن‌ها، قزوین، اصفهان و قاجار)، رشده کرده و به جایگاه مطلوبی رسیده است و امروزه زینت‌بخش موزه‌ها و مجموعه‌های شخصی است.
سه شنبه, ۲۶ فروردین
فروردینگان یکی از جشنهای ایرانی است. ایرانیان باستان این جشن را در روز نوزدهم فروردین برگزار می‌کردند.
یکشنبه, ۱۷ فروردین
پسوند «سوری» در واژه‌ی «چهارشنبه‌سوری»، برگرفته از صفت «سور» به معنای «سرخ» در زبان پهلوی است. چون در جشن چهارشنبه‌سوری آتش افروخته می‌شود و آتش سرخ‌رنگ است، پس به این جشن، صفت «سوری» افزودند.
دوشنبه, ۲۶ اسفند
چند وقتی است که یک ویروس بدجنس و بلا به اسم «کرونا» آسایش همه مردم جهان را به هم ریخته است. این ویروس در کشور چین متولد شده و بعد به سرعت به کشورهای دیگر جهان رفته است. با توجه به اینکه تا این لحظه درمان قطعی برای این بیماری کشف نشده، لذا به گفته پزشکان رعایت بهداشت و حفظ آرامش روحی و روانی تنها راه مقابله با این ویروس است. حالا در این اوضاع که همه جهان درگیر مقابله با این ویروس هستند عده‌ای از هنرمندان جهان با هنر و خلاقیت خود، موارد ایمنی و نکات بهداشتی را با الهام از آثار موزه‌ای به تصویر کشیده‌اند.
شنبه, ۱۷ اسفند
حدود یکسال و نیم از اولین روزهایی که بچه‌ها با میراثک آشنا شدند، می‌گذرد. در این مدت بچه‌های زیادی با او همراه شدند. او حالا به نوعی در میان بچه‌ها به عنوان «سفیر میراث فرهنگی و گردشگری» شناخته شده است. ما همراه با میراثک به شمال ایران رفتیم و خنکای امواج دریاچه خرز را حس کردیم.
چهارشنبه, ۷ اسفند
ایرانیان باستان پنجمین روز از ماه اسفند را جشن می‌گرفتند: جشن اسفندگان یا سپندارمذگان. اسفند (سپندارمذ)، لقب ملی زمین است. یعنی گستراننده، مقدس، فروتن. زمین نماد باروری است چون با فروتنی، تواضع و گذشت زندگی را به همه هدیه می‌کند. به همین دلیل در فرهنگ ایران باستان، اسفندگان را به‌عنوان نماد تمایلات مادرانه و باروری می‌پنداشتند. بنا بر گفته‌های ابوریحان بیرونی، اسفند (اسپندارمذ) فرشته موکل بر زمین و نگهبان زنان است و لذا جشن اسفندگان به گرامیداشت مقام زن و زمین برگزار می‌شده است.
چهارشنبه, ۳۰ بهمن
در سال ۲۰۰۴ سازمان یونسکو طرحی با عنوان «شبکه شهرهای خلاق» را مطرح کرد. شبکه شهرهای خلاق یونسکو، هفت حوزه خلاقیت؛ اعم از صنایع دستی، هنرهای بومی، هنرهای چندرسانه‌ای، فیلم، طراحی، خوراک شناسی، ادبیات و موسیقی را شامل می‌شود و شهرهای مختلفی از کشورهای مختلف با توجه به معیارهای شاخصی که دارند در این لیست جای می‌گیرند. خوب است بدانید که تاکنون (بهمن ۹۸) چهار شهر #ایران عزیز هم عضو شبکه شهرهای خلاق شده و نام این شهرها هم در بین شهرهای خلاق جهانی می‌درخشد.
چهارشنبه, ۱۶ بهمن
روز دوم بهمن به جشن بهمنگان اختصاص دارد. نگهبانی از چهارپایان سودمند به این ماه واگذار شده است.
سه شنبه, ۱ بهمن
واژه «دی» یکی از صفات خداوند یگانه و بزرگ و به معنی آفریننده و دادار است. در ایران باستان سردترین ماه سال را به نام خدای بزرگ نام‌گذاری کردند تا در گذراندن سرمای سخت یاری‌بخش مردم باشد. جشن دیگان به یک روز خلاصه نمی‌شده و در چهار روز از این ماه (روزهای اول، هشتم، پانزدهم و بیست‌وسوم) برگزار می‌شده است. حال شما با توجه به امکانی که دارید می‌توانید یکی از این روزها را انتخاب و از آن برای برپایی مراسم خود استفاده کنید.
یکشنبه, ۲۲ دی
شنبه یه سیب سرخه، گازش بزن شیرینه
عموماً خیلی از بچه‌ها و حتی بزرگ‌ترها با اکراه و بلکه بی‌حوصلگی روز شنبه را شروع کرده و چه بسا همین آغاز موجب می‌شود تا یک هفته را بدین منوال بگذرانند. مطمئناً برای شما جالب خواهد بود اگر بدانید که در گذشته‌های بسیار دور در سرزمین ایران برای حل این مشکل رسم زیبایی به نام «شیرینی شنبه» وجود داشته، رسمی که چهره شنبه را دوست‌داشتنی‌تر می‌کرده است. در فرهنگ دهخدا در باب رسم «شیرینی شنبه» این‌طور آمده است که:
چهارشنبه, ۴ دی
چند راهکار برای چگونگی معرفی عروسک‌های ایرانی به کودکان
تاکنون در ایران چندین و چند عروسک به ثبت ملی رسیده است. هر کدام از این عروسک‌ها متعلق به یک فرهنگ و منطقه جغرافیایی خاص هستند. در اینجا ما راه‌های ساده‌ای را مطرح می‌کنیم تا این بار به کمک عروسک‌ها بتوانیم کودکان را هرچه بیشتر و بهتر با میراث معنوی کشور عزیزمان ایران آشنا کنیم. چون هر چه باشد این‌ها عروسک هستند و مطمئناً نسبت به هر اثر تاریخی و فرهنگی دیگری ظرفیت بهتری برای ایجاد ارتباط با کودکان را دارند.
یکشنبه, ۲۴ آذر
جشن آذرگان، جشنی است که در سومین (در برخی منابع نهمین) روز از نهمین ماه سال به پاسداشت ایزد نگهبان آتش برگزار می‌شد. آذر، ایزد نگاهبان آتش و فروزه اهورامزداست. در فرهنگ ایران، آتش یکی از پدیده‌های طبیعی ستودنی است چون هم گرمابخش است و هم روشنایی را با خود به ارمغان می‌آورد. ایرانیان باستان روز آذرگان را جشن می‌گرفتند. آن‌ها در خانه‌ها و بام‌ها آتش روشن می‌کردند واین روز را با شادی و شادمانی، خواندن نیایش و گستردن سفره جشن می‌گرفتند. آن‌ها روی آتش‌های افروخته چوب‌های خوش بو قرار می‌دادند. در آخر جشن هم هر خانواده‌ای شعله‌ای از این آتش را به خانه خود می‌برد. آن‌ها این آتش را تا پایان زمستان در خانه‌ها نگه‌می‌داشتند و نمی‌گذاشتند خاموش شود، چراکه آن را نیک‌فرجام و فرخنده می‌دانستند.
چهارشنبه, ۶ آذر
«آبانگان» یکی ازجشن‌های ایرانی است که در ستایش و نیایش آناهیتا (ایزدبانوی آب‌های روان)، برگزار می‌شده است. زمان برگزاری این جشن در روز دهم آبان بوده است. در اینجا چند فعالیت برای برپایی هرچه بهتر این جشن و استفاده از ظرفیت آن برای آشنایی کودکان با فرهنگ ایرانی ارائه داده شده است:
چهارشنبه, ۱ آبان
بعد از نوروز جشن مهرگان مهم‌ترین جشنی است که ایرانیان باستان برگزار می‌کردند. مراسمی که از روز ۱۶ مهرماه تا ۲۱ مهرماه به مدت پنج روز برگزار می‌شده است. آن‌ها روز شانزدهم مهر را مهرگان کوچک و روز بیست و یکم را مهرگان بزرگ می‌نامیدند. حال ما برای پاسداشت جشن مهرگان پیشنهاداتی را ارائه می‌کنیم تا با اجرای آن‌ها بتوانیم کودکان را با یکی از بزرگ‌ترین جشنهای ایرانی آشنا کنیم:
چهارشنبه, ۱۰ مهر
این بار می‌خواهیم خودمان را برای جشن «شهریورگان» یا آذرجشن آماده کنیم. جشنی که هرساله در روز چهارم شهریور برگزار می‌شده است.
چهارشنبه, ۳۰ مرداد
به هفتمین روز از ماه امرداد که می‌رسیم «جشن امردادگان» منتظر ماست. امردادگان یکی از جشنهای دوازده‌گانه تقویم ایرانی است، جشنی که برای بزرگداشت «امرداد» برگزار می‌شود. در روز جشن امردادگان، مردم به باغ و دشت و دمن می‌رفتند و شادمان بودند. آن‌ها باور داشتند که «امرداد» نگهبان و سرور همه گیاهان زمین است. ایرانیان «امرداد» را مظهر جاودانگی و تندرستی می‌دانستند و سعی می‌کردند در جشن «امردادگان» با رفتن به دل طبیعت به «امرداد» احترام بگذارند و بعد از شادی و جشن، خداوند را ستایش کنند.
چهارشنبه, ۲ مرداد