ایرانیان باستان پنجمین روز از ماه اسفند را جشن می‌گرفتند: جشن اسفندگان یا سپندارمذگان. اسفند (سپندارمذ)، لقب ملی زمین است. یعنی گستراننده، مقدس، فروتن. زمین نماد باروری است چون با فروتنی، تواضع و گذشت زندگی را به همه هدیه می‌کند. به همین دلیل در فرهنگ ایران باستان، اسفندگان را به‌عنوان نماد تمایلات مادرانه و باروری می‌پنداشتند. بنا بر گفته‌های ابوریحان بیرونی، اسفند (اسپندارمذ) فرشته موکل بر زمین و نگهبان زنان است و لذا جشن اسفندگان به گرامیداشت مقام زن و زمین برگزار می‌شده است.
بر طبق آنچه در منابع آمده است، مردم ایران در روز جشن اسفندگان برای سپاس از بانوان هدایایی تهیه و به پاس زحمات یکساله‌شان تقدیم آن‌ها می‌کردند. خانم‌ها در روز جشن اسفندگان از کارهای روزمره و همیشگی در خانه و زندگی معاف بوده و به جای آنان مردان و پسران خانواده وظایف جاری آن‌ها را در خانه به عهده می‌گرفتند.
همان‌طور که خواندید جشن اسفندگان در حقیقت جشنی است برای پاسداشت مقام زن و ادای احترام به زمین. حالا ما در اینجا به بهانه این جشن، پیشنهاداتی را ارائه کردیم که در ادامه می‌خوانید:
کتاب بخوانید
با توجه به اینکه جشن اسفندگان دو موضوع محوری زن (مادر) و زمین را مد نظر قرار داده است، لذا تهیه و بلندخوانی این کتاب‌ها را پیشنهاد می‌کنیم: کتاب‌های «خدایا دوستت دارم که به من مامان دادی» نوشته‌امی پارکر، «من عاشق مامانم هستم» نوشته آنا واکر، «هیچکس را در دنیا به اندازه تو دوست ندارم» نوشته یوتا لانگرویتر، «مادر» نوشته لیوبوف‌فئودورونا وارونکووا، «کتاب زمین» نوشته تاد پار، «من زمین هستم» نوشته استیسی مک آنلتی، «تاریخ کارتونی کره زمین» نوشته جکی بیلی، «وقتی کره زمین را خوردیم» نوشته سیلویا بو نانی، «مردمان روی زمین» نوشته پیتر اسپیر، «فلیکس به کشف کره زمین می‌رود» نوشته آنت لنگن، «مجموعه زمین عزیز من» نوشته سیلوی ژیرارده. شایان ذکر است این تنها بخش کوچکی از کتاب‌هایی است که در باب موضوع مادر و زمین تألیف شده است فلذا تمامی کتاب‌هایی که با موضوع محوری زن (مادر) و زمین ترجمه و یا تألیف شده‌اند، می‌توانند برای این جشن اسفندگان مناسب باشد و مورد استفاده قرار بگیرد.
جشنی برای مادرها
همان‌طور که گفته شد این جشن برای پاسداشت مقام زن و قدردانی از زحمات یکساله او برگزار می‌شده است. به همین خاطر پیشنهاد می‌کنیم که اگر امکانش را داشتید یک جشن مادر و فرزندی برپا کنید. تهیه هدایای کوچک که از طرف بچه‌ها به مادرانشان تقدیم شود می‌تواند بخشی از برنامه شما برای این جشن باشد.
زمین دوست‌داشتنی ما
پاسداشت و احترام به زمین یکی از نکاتی است که در جشن اسفندگان مد نظر بوده است. بر همین اساس پیشنهاد می‌کنیم ضمن اینکه برای بچه کتاب می‌خوانید، یک نقشه کره زمین و یا ماکت کره زمین هم تهیه کنید. در مورد قاره‌های جهان با بچه‌ها صحبت کنید. به آن‌ها بگویید که ایران در قاره آسیا قرار دارد. یکی از کارهایی که می‌توانید انجام دهید این است که از بچه‌ها بخواهید موقعیت ایران را روی نقشه پیدا کنند. مطمئن باشید که تلاش برای پیدا کردن نام ایران بر روی نقشه برای بچه‌ها جالب و هیجان‌انگیز خواهد بود.
زنان نام‌آور ایران
شرایطی را فراهم کنید تا بچه‌ها با نام چند تن از زنان و مادران نام‌آور و شجاع ایرانی آشنا شوند. این موضوع می‌تواند طیف گسترده‌ای از بانوان (اعم از قهرمانان، دانشمندان، هنرمندان و ایثارگران) را دربرگیرد. سعی کنید اسامی که انتخاب می‌کنید دوره‌های مختلف تاریخی (از گذشته تا حال) را پوشش دهد. در این بین می‌توان به کتاب‌های «قصه‌های شاهنامه – گردآفرید» نوشته آتوسا صالحی، «گردآفرید» نوشته حسین فتاحی، «رویای گردآفرید» نوشته مینو کریم‌زاده اشاره کرد که همگی به به نوعی گردآفرید را معرفی کرده‌اند علاوه بر این‌ها کتاب «زنان پیشرو – داستان‌هایی برای دختران ایران» نوشته الهام نظری و دیگران هم می‌تواند منبع خوبی برای معرفی بخشی از زنان نام آور ایران باشد. حال امیدواریم که در آینده نزدیک و با همت اهل قلم آثار بیشتری که شایسته بانوان نام‌آور ایرانی باشد نوشته و وارد بازار نشر شود.
زنان در آثار تاریخی ایران
گفته شد که جشن اسفندگان پیوندی نزدیک با بانوان دارد. به همین بهانه می‌توانید فرصتی را ایجاد کنید که بچه‌ها با تعدادی از آثار تاریخی ایران آشنا شوند که در آن‌ها از نگاره زن استفاده شده است. سردیس سنگی ملکه موزا (متعلق به دوره اشکانی)، سنگ‌نگاره زن ایلامی و ندیمه (متعلق به تمدن ایلام)، تندیس مفرغی ناپیرآسوا (متعلق به تمدن ایلام)، نقوش زنان در سفال‌های دوره سلجوقی، نگاره‌های زنانه در آثار نگارگری دوره صفویه و ... تنها بخشی کوچکی از این گنجینه تاریخی-هنری هستند که با جستجو در وب‌سایت موزه‌ها و مجموعه‌ای فرهنگی می‌توانید از آن استفاده کنید. برنامه‌ریزی برای بازدید از یک موزه با هدف تماشای آثاری که در این دسته می‌گنجند می‌تواند بخش مکمل این فعالیت باشد.
آش دانکو بپزید
پخت آش اسفندی یا آش دانکو یکی از فعالیت‌هایی بوده که در روز جشن اسفندگان انجام می‌شده است. آش اسفندی یا آش دانکو به معنای آشی است که در آن از هفت نوع حبوبات(گندم، جو، عدس، نخود، لوبیا، برنج و ماش) استفاده شود. پخت آش اسفندی از گذشته تا حال در مناطق مختلفی از ایران رواج داشته و دارد. نکته‌ای که در پخت این آش وجود دارد اینکه در این آش سبزی نمی‌ریزند اما به دلخواه ادویه اضافه می‌کنند و می‌گذارند تا خوب جا بیافتد. آش اسفندی قوامی مثل هلیم دارد. مردمی که آش اسفندی می‌پزند، اعتقاد دارند که خوردن آش اسفندی به خاطر هفت نوع حبوباتی که در آن هست باعث برکت سال آینده می‌شود. شما هم می‌توانید به بهانه جشن اسفندگان زمینه طبخ این آش را فراهم و به نوعی شادی جشن خودتان را با خوردن آش دانکو در کنار بچه‌ها تکمیل کنید.
پلنگ مشک و اسفند
در فرهنگ ایران، هر یک از جشن‌ها دارای یک گل ویژه است که به عنوان نمادی برای آن شناخته می‌شود. با توجه به آنچه در منابع آمده است گل ویژه اسفندگان «پلنگ مشک» نامیده شده است. نام دیگر این گیاه فرنجمشک است. شما می‌توانید تخم این گیاه را تهیه و همراه با عرق بهارنارنج و عسل یک شربت درست کنید و با آن از مهمانان خود پذیرایی کنید.
