چند راهکار برای چگونگی معرفی عروسک‌های ایرانی به کودکان
تاکنون در ایران چندین و چند عروسک به ثبت ملی رسیده است. هر کدام از این عروسک‌ها متعلق به یک فرهنگ و منطقه جغرافیایی خاص هستند. در اینجا ما راه‌های ساده‌ای را مطرح می‌کنیم تا این بار به کمک عروسک‌ها بتوانیم کودکان را هرچه بیشتر و بهتر با میراث معنوی کشور عزیزمان ایران آشنا کنیم. چون هر چه باشد این‌ها عروسک هستند و مطمئناً نسبت به هر اثر تاریخی و فرهنگی دیگری ظرفیت بهتری برای ایجاد ارتباط با کودکان را دارند.
حالا در ادامه چند پیشنهاد ما برای استفاده از این ظرفیت و آموزش میراث فرهنگی به کودکان را مطالعه کنید:
عروسک‌های ایرانی
عروسک‌های عمونوروز و مبارک از مهم‌ترین عروسک‌های ایرانی هستند که بیشتر ما با آن‌ها آشنا هستیم. علاوه بر این دو عروسک، عروسک‌های دیگری هم هستند که نام آن‌ها در فهرست میراث ملی به چشم می‌خورد. دوتوک (روستای تاجمیر در خراسان جنوبی)، چیمن و چیتن (شهر ماسال گیلان)، لیلی یا بازبازک (قوم لر)، دهتولوک (قشم)، تَکَم (اردبیل)، قورچوق (ترکمن)، بی‌بی‌لک (زرتشتیان) و عروسک‌های قاشقی (خراسان رضوی (و بوکه بارانی (کردستان) نام تعدادی از این عروسک‌هاست.
شما می‌توانید برای آشنایی بیشتر با تعدادی از این عروسک‌ها و دریافت اطلاعات بیشتر به کتاب‌های (فرهنگ عروسک‌ها و نمایش‌های عروسکی آیینی و سنتی ایران) نوشته «پوپک عظیم‌پور» و (عروسک‌های نوروزی ایران) نوشته «امیرسهرابی» مراجعه کنید. شایان ذکر است کتابی با عنوان عروسک‌های ایران و جهان توسط «علی گلشن» در دست نگارش است و در آینده وارد بازار نشر می‌شود.
عروسک‌ها را در کجا می‌توانیم ببینیم؟
همان‌طور که گفتیم چند کتاب برای آشنایی با عروسک‌ها وجود دارد. گذشته از این کتاب‌ها، تاکنون در ایران چند موزه هم افتتاح شده است که به نحوی به مبحث عروسک و اسباب‌بازی می‌پردازد. این موزه‌ها هم می‌توانند به شما کمک کند تا بتوانید اطلاعات خوبی در مورد این عروسک‌ها به دست آورید و حتی برخی از آن‌ها را از نزدیک هم تماشا کنید، پس برنامه‌ریزی برای بازدید از این موزه‌ها را در اولویت کاری خودتان قرار دهید. به همین منظور در ادامه به نشانی این موزه‌ها را به شما می‌دهیم تا اگر خواستید به آن مراجعه کنید:
- موزه عروسک و اسباب‌بازی (کاشان): کاشان، خانه‌های تاریخی، روبه‌روی خانه طباطبایی، کوچه علامه، شماره ۴۳.
- موزه عروسک (خراسان جنوبی): بیرجند، انتهای منتظری ۱۳، خانه فروتنی (محل موزه عروسک در خانه تاریخی فروتنی است).
- موزه عروسک‌های ملل (تهران): تهران، مترو دروازه‌دولت، ابتدای خیابان سعدی شمالی، کوچه فیات، پلاک ۲
- خانه موزه خیمه شب‌بازی ایران (تهران): تهران، بلوار کشاورز، خیابان وصال، کوچه شاهد، پلاک ۶
- موزه کودکی ایرانک (تهران): بلوار میرداماد، نرسیده به میدان مادر، انتهای خیابان شهید بهزاد حصاری (رازان جنوبی)، سالن گنجینه اسناد ملی
- سراموزه رهگشای (شهرستان نطنز): شهر بادرود، خیابان آیت‌الله سعیدی
- موزه عروسک‌های محلی بادرود (شهرستان نطنز): شهر بادرود، خیابان امام
قصه عروسک‌ها
در گام اول سعی کنید با توجه به منابعی که معرفی شد، خودتان آشنایی نسبی با عروسک‌ها پیدا کنید. پس از اینکه این شناخت برای خوتان به وجود آمد پیشنهاد می‌کنیم در قالب یک داستان یا نمایش، عروسک مورد نظر را به بچه‌ها معرفی کنید؛ اینکه این عروسک متعلق به کدام شهر یا روستاست؟ چه کسی آن را برای اولین بار ساخته است و چیزهایی ازین دست را اگر در قالب یک داستان و یا نمایش به بچه‌ها معرفی کنید مطمئن باشید که نتیجه بهتری دریافت خواهید کرد. برای اینکار می‌توانید به کتاب (عنبر و قنبر) کاری از «موزه عروسک و اسباب بازی کاشان» مراجعه کنید.
ایران را با عروسک‌ها بشناسیم
هر کدام عروسک متعلق به یک منطقه جغرافیایی و فرهنگ خاص است. این فرصت مناسبی است تا شما از طریق آن‌ها بتوانید بچه‌ها را با ایران و ظرفیت‌های فرهنگی آن (اعم از موسیقی، لباس، گویش و لهجه، غذا و..) آشنا کنید. در گام اول توصیه می‌کنیم عروسک منطقه خودتان را انتخاب کنید. پس از اینکه به بچه‌ها گفتید که این عروسک متعلق به کجاست، یک نقشه ایران تهیه کنید و محل شهری که عروسک متعلق به آن است را به او نشان دهید. پخش موسیقی محلی منطقه، تجربه خوردن غذای محلی آنجا و شنیدن چند جمله به لهجه محلی حتماً می‌تواند برنامه آموزشی شما را تکمیل و در عین حال لذت‌بخش کند.
کارگاه ساخت عروسک
بیشتر عروسک‌های ایرانی ظاهری ساده دارند و با مواد اولیه ساده درست شده‌اند. سعی کنید بتوانید امکان ساخت عروسک‌ها را برای بچه‌ها فراهم کنید. تجربه لذت ساخت یک عروسک برای بچه‌ها فراموش‌نشدنی خواهد بود.
عروسک مخصوص من
بعد از اینکه در مورد عروسک‌های ایرانی با بچه‌ها صحبت کردید و برنامه آموزشی تکمیل شد در یک برنامه جداگانه می‌توانید به بچه‌ها بگویید که اگر شما می‌خواستید یک عروسک ایرانی مخصوص خودتان بسازید، آن عروسک چه شکلی داشت؟ اسم آن را چه می‌گذاشتید؟ از بچه‌ها بخواهید که یک عروسک ایرانی مخصوص خودشان بسازند و اسمی برای آن انتخاب کنند.
این چالش می‌تواند فرصت خیلی خوبی را برای کودکان فراهم کند تا بچه‌ها این بار با دقت بیشتری به نشانه‌های فرهنگ ایران توجه کنند، چراکه قرار است یک عروسک ایرانی بسازند. ضمن اینکه انجام چنین فعالیتی می‌تواند به تقویت و رشد خلاقیتشان هم کمک کند. برپایی یک نمایشگاه از آثار تولیدی بچه‌ها و ایجاد شرایطی برای اینکه خودشان بتوانند قصه عروسکشان را برای بازدیدکنندگان تعریف کنند، این چالش فرهنگی را تکمیل خواهد کرد.
