نکته‌هایی برای راهنمایان موزه‌های دوستدار کودک

براساس بند ۳ و ۴ اساسنامه ایکوم - شورای بین‌المللی موزه‌ها (International Coucil Of Museum) جامع ترین تعریف موزه چنین است:

موزه مؤسسه ای است دائمی و بدون هدف مادی که درهای آن به روی همگان گشوده است و در خدمت جامعه و برای پیشرفت آن فعالیت می کند.

همچنین اهداف موزه ها عبارتند از:

• تحقیق در آثار و شواهد برجای مانده از گذشته انسان و محیط زیست او
• گردآوری و حفظ آثار
• بهره برداری معنوی از آثار
• ایجاد ارتباط بین این آثار به ویژه به نمایش گذاردن آنها به منظور بررسی و بهره وری معنوی از آن ها.

حال اگر تعریف و اهداف با نگاهی بلند مدت در نظر گرفته شود می توان نتیجه گرفت که اگر موزه ها تبدیل به مکان هایی برای یاد گیری برای کودکان و نوجوانان شوند و اهداف فرهنگی یک جامعه از طریق موزه ها به آنان منتقل شود، میانبری به آینده و مسیر توسعه زده شده است. ذهن کودکان در حال تغییر و یاد گیری است و در صورتی که مسائل و موضوعات تاریخی و فرهنگی از دوران کودکی به درستی در ذهن آنان حک شود در آینده نیز بهره بهتری برای جامعه خود خواهند داشت.

برگزاری سومین دوره مسابقات برترین راهنمایان موزه که به همت موزه ملک برگزار شد بهانه ای بود برای بیان تجربیاتی که در طول چندین سال فعالیت در میراث فرهنگی و کودکان داشته ام.

نکاتی که در سطرهای بعدی درج می گردند نکاتی است که به راهنمایان موزه های دوستدار کودک توصیه می شود:

عشق به کودکان

اولین شرط یک راهنما برای اینکه بتواند مخاطبین کودک و نوجوان را جذب کند علاقه به کودکان است. راهنمایان موزه باید بدانند که اگر به کار با کودکان علاقه ندارند به صورت تخصصی با کودکان کار نکنند. عشق به کودکان انگیزه بسیار مهمی برای پیشبرد هدف است که در این رشته وجود دارد.

کودکان مانند نهال های تازه و آسیب پذیری هستند که روح لطیفی دارند و اگر راهنمای کودک و نوجوان بتواند با مهربانی و محبت بر روی کودکان تاثیر بگذارد آنان نیز جذب موزه ها شده و به یک مخاطب همیشگی بدل می گردند.

یک راهنمای موزه که مخاطب کودک و نوجوان را انتخاب می کند باید بداند چه هدفی از این کار دارد. باید انگیزه های خود را مشخص کند و برایشان برنامه ریزی کند. هدف از برنامه ریزی بر روی نسل جوان چیست؟ یک راهنما باید با صبر و حوصله اهداف خود را به صورت برنامه دراز مدت تدوین نموده و در یک محدوده زمانی منتظر ثمر دادن آن باشد.

علت اینکه یک راهنما یا یک موزه‌دار کودک و نوجوان را مخاطب قرار می دهد این است که در آینده نسلی متفاوت داشته باشیم. نسلی که اهمیت بیشتری به تاریخ و میراث فرهنگی کشور بدهد و این میسر نخواهد شد مگر اینکه نگاه راهنما یا برنامه ریز به آینده باشد و توقع نداشته باشد که به زودی تنیجه ثمر بخشی به دست بیاورد.

پنج سال از زمانی که سند چشم‌انداز بیست ساله کشور تدوین شد می گذرد و اگر از پنج سال پیش شروع کرده بودیم که بر روی ذهن کودکان کار کنیم و مفاهیم میراث فرهنگی را برای آنان به زبان خودشان ترجمه کنیم؛ اکنون یک گام به هدفمان نزدیک شده بودیم. چشم اندازی که باری میراث فرهنگی در آن سند پیش بینی شده بود رسیدن به جایگاه برتر در منطقه بود که برای رسیدن به آن نقطه پانزده سال بیشتر وقت نداریم! نوجوان پانزده ساله امروز در افق ١۴٠٧ تبدیل به انسانی ٣٠ ساله می شود که ممکن است نقش مهمی در تصمیم گیری های کشور داشته باشد. پس این فرصت‌های طلایی را از دست ندهیم و بر روی آینده سازان کشور سرمایه گذاری کنیم.

حال خوش یک روز خوب

کودک باید پس از بازدید از موزه حس خوبی داشته باشد و خانواده اش را به دوباره آمدن تشویق کند. این مهم نیست که دقیقا یک کودک تاریخ شروع و پایان یک سلسله تاریخی را بداند ولی مهم است که پس از بازدید از موزه حال خوشی داشته باشد و از این بازدید به عنوان یکی از بهترین روزهای عمرش یاد کند.

برقراری ارتباط با کودکان

راهنما هم یک انسان است که از کره دیگری نیامده و می تواند با کودکان ارتباط برقرار نماید. راهنماها می توانند از این فرصت استفاده کرده و بسیاری از مفاهیم میراث فرهنگی را به آنان آموزش دهند.

آموزش غیر مستقیم به کودکان

یک راهنمای خوب نقش معلم تاریخ را بازی نمی کند. آموزش و پرورش و نظام های آموزشی وظیفه یاد گیری تاریخ را به عهده دارند و کودکی که به موزه می آید نباید تصور نماید که موزه نیز کلاس درس است و رغبتی به گوش کردن نداشته باشد. سخنان یک راهنما باید آنقدر جذاب باشد که شنونده را میخکوب کند.

تعامل کودکان با موزه

کارشناسان آموزش های نوین و مدرن امروزی معتقدند که کودک باید در یاد گیری نیز تعامل داشته باشد و یک شنوده مطلق نباشد. فعالیت هایی نظیر مشارکت دادن کودکان در مدیریت موزه ها و دادن نقش هایی همچون مراقب و یا راهنمای موزه در قالب بازی و برنامه ای سرگرم کننده می تواند حس مسئولیت کودکان را در قبال موزه ها تقویت کند.

برنامه‌های جانبی سرگرم کننده

یک راهنمای خلاق برای جذب هرچه بیشتر کودکان می تواند از قصه گویی و یا نمایش های عروسکی استفاده نماید. قصه زبانی است که تمام کودکان دنیا به آن آشنایند و می تواند نقش اساسی را در معرفی موزه ها و یا میراث شفاهی بازی کند.

آسایش کودک با راهنمایان فضای باز یا عمومی

موزه ها افزون بر راهنمایانی که اطلاعات کافی از موزه شان دارند و باید به بازدید کنندگان ارائه دهند نیاز به راهنمایان فضای باز دارند. راهنمایانی که در فضای باز موزه ها مسقر هستند، نیاز های مختلف بازدید کنندگان به ویژه کودکان را برآورده می سازند. کودکان آب بسیاری می نوشند و نیاز به سرویس بهداشتی دارند. تهیه مواد غذایی خوراکی و گم شدنشان نیز از مسائلی است که کودکان با آنها درگیرند. پس راهنمایان فضای باز به خوبی می توانند از پس این مشکلات برآیند.

استفاده از فضاهای غیر‌عادی

همانطور که پیش تر گفته شد استفاده از خلاقیت کلید حل بسیاری از مشکلات است. استفاده از فضاهای غیر عادی همچون آسانسور، پله ها، کتابخانه، باغ و فضای سبز و حتی سرویس بهداشتی می تواند در جذب مخاطب کمک کند. به عنوان مثال اختصاص بخش کوچکی از کتابخانه به کتاب های کودکان، چسباندن عکس ها و یا پیام های دوستدار کودک در راه پله و یا آسانسور، قرار دادن وسایل بازی و ایستگاه های نقاشی در فضای باز و یا حتی قرار دادن چند چهار پایه کوچک در سرویس بهداشتی؛ این پیام را از سوی شما به مخاطب منتقل می کند که: شما دوستدار کودک هستید و به کودکان فکر می کنید و نیازهای آنان را می شناسید.

پوشش و ظاهر راهنما

استفاده از عناصر سنتی و فرهنگی، استفاده از رنگ های شاد و عدم استفاده از نمادهای غیر ایرانی توسط راهنما می تواند در مخاطب خود به طور غیر مستقیم تاثیر گذاشته و فرهنگ سازی کند.

پرهیز از مسابقه

در جهانی پر از صلح همه کودکان برنده اند. موزه باید با فضای مدرسه متفاوت باشد و با برگزاری مسابقات فضای رقابت و برنده یا بازنده را در ذهن کودکان ایجاد ننمایند. فضای موزه در عین آموزشی بودن جای سوال و جواب نیست.

توضیح قوانین موزه با ابتکار و خلاقیت

کودکان هنگام بازدید از موزه ها با انبوهی از قوانین و بایدها و نبایدهایی رو به رو می گردند که دلیل آن ها را نمی دانند. اگر قوانین موزه خلاقانه و در قالب بازی به آنان آموزش داده شود این قوانین هرگز از یاد آن ها نخواهد رفت و از سوی دیگر علت بایدها و نبایدهای موزه را یاد می گیرند.

برای نمونه برای اینکه یاد بگیرند چرا عکاسی با فلاش در موزه ها ممنوع است می توان با یک چراغ قوه بر صورت آنان نور تاباند و توضیح داد که هر فلشی که زده می شود به همن اندازه که چشم شما را اذیت می کند، یک شیئ تاریخی یا یک تابلو نقاشی را ناراحت می کند. حدودا در روز ٢٠٠ و در هفته ١۴٠٠ ، در ماه ۴٢٠٠٠ و در سال ٣٠٠٠٠٠ دانش آموز از موزه ها بازدید می کنند که اگر همه آن ها یک بار از یک شیئ تاریخی عکس بگیرند ٣٠٠٠٠٠ بار به آن شیئ نور تابانده می شود. این تعداد نور برای هر شیئ تاریخی مضر و آسیب رسان خواهد بود. یا با نصب یک پرده نقاشی شده که تصویر درختی بر روی آن است می توانید از یادگاری نوشتن بر روی درختان مقدس و یا بناهای تاریخی جلوگیری کنید. نیاز به یادگاری نویسی یک نیاز ازلی در انسان است که می توان با در نظر گرفتن تدابیری آن را هدایت کرد.

همچنین با ایجاد سایت های باستان شناسی در فضای موزه ها در حین بازی به آنان بیاموزیم که اگر از زیر خاک چیزی پیدا کردند نبرند و بگذارند تا کودکان دیگر هم بتوانند بعد از آن ها بازی کنند. کودکان با این عمل می آموزند که اگر شیئ تاریخی از زیر خاک پیدا شود متعلق به آنان نیست و برای آیندگان باید حفظ شود.

لمس اشیا

حس لامسه یکی از قوی ترین حواس در انسان و به ویژه در کودکان است. کودکان زیر دو سال برای بیشتر لمس کردن اشیا آنها را در دهان خود می گذارند. از همین ویژگی می توان بهره جست و فضای کوچکی آماده نمود تا کودکان بتوانند اشیا تاریخی را در موزه ها لمس کنند. می توان از مولاژ های آثار تاریخی با زیر نویس برای آنان آماده کرد تا با آسودگی اشیا را لمس کرده و با آن ارتباط برقرار کنند.

اهمیت موزه

اگر علت نگهداری اشیا در موزه ها و اهمیت موزه ها در یک جامعه و ملت به کودکان درست توضیح داده شود، آنها نیز با احساس مسئولیت و تعلق خاطر بیشتری به موزه ها نگاه خواهند کرد. برای نمونه به کودکان توضیح داده شود که موزه متعلق به همه است چون اشیایی که در آن هستند زمانی متعلق به پدر پدر پدر .... من، تو و یا او بوده است و این اشیا بین ماها مشترک است برای همین باید در جایی گذاشته شود که همه بتوانند به آن دسترسی داشته باشند. حفظ کردن یک ثروت خانوادگی باعث افتخار و پیشرفت همه خواهد شد.

اختصاص یک روز در هفته به کودکان

اگر این فرصت و یا فضا را در اختیار ندارید که موزه خود را برای کودکان مناسب سازی کنید یک روز در هفته را به کودکان اختصاص دهید. به مرور خانواده ها از این فرصت به خوبی استفاده خواهند کرد.

چاپ بروشور ویژه کودکان

بروشور موزه ها برای همه کودکان قابل درک نیست. بروشور هایی با تصاویر شاد و متن هایی ساده برای کودکان طراحی کنید. این بروشور می تواند در محیط مجازی و یا به صورت لوح فشرده ارائه گردد.

استفاده از تکنولوژی روز (دیجیتال)

کودکان امروزی از دو سالگی قادرند تا با پیشرفته ترین گوشی همراه و یا اسباب بازی های الکترونی و دیجیتال بازی کنند، پس این ویژگی می تواند به یک ابزار بهره برداری برای موزه داران بدل گردد و از سایت ها و پورتال های موزه هایشان برای پیشبرد اهداف خود استفاده کنند. تصویر زیر عکسی از موزه تاریخ طبیعی امریکا است که به مناسبت یکی از اعیاد پیامی بر روی گونه خاصی از نهنگ آبی گذاشته تا به روش غیر مستقیم گونه آبزی را به کودکان معرفی کند.

موزه داران و راهنمایان موزه ها نیز می توانند به مناسبت های گوناگون همچون یلدا و یا نوروز یا عاشورا با بارگذاری پیام ها و تصاویر ساده بر روی سایت های مجازی موزه ها مفاهیم فرهنگی را به کودکان القا کنند.

خلاقیت

مربیان مدارس برای مدیریت دانش آموزان در هنگام بازدید از موزه ها از سوت استفاده می کنند. سوت از نظر روانی فضای غیر دوستانه و نظامی را در ذهن متبادر می نماید. اگر به جای سوت از زنگوله استفاده شود تاثیر عاطفی و روانی بهتری خواهد داشت. همچنین می توان از عروسک های دستکشی برای هدایت گروهی از دانش آموزان در هنگام بازدید از موزه استفاده کند.

تبدیل نماد موزه به نماد دوستدار کودک

چون با کودکی سر و کارت فتاد پس زبان کودکی باید گشاد

با تبدیل نماد موزه به نماد دوستدار کودک به مخاطبین خود این پیام را القا می کنند که این موزه به کودکان اهمیت می دهد و با زبان آنان سخن می گوید. کودکان در دیدن جزییات بسیار دقیق هستند، برای همین با تبدیل نماد موزه به نماد کودکانه می توانید به مرور از آن عروسک و یا محصولات فرهنگی مختلفی بسازید که به مرور بتواند ناقل پیام فرهنگی موزه شما باشد.

استفاده از اسباب بازی‌های سنتی

ایجاد غرفه فروش اسباب بازی سنتی در موزه ها افزون بر اینکه به یک عادت فرهنگی ایرانی (خرید سوغاتی) تاکید دارد، کودکان را با بازی های سنتی و بومی و اسباب بازی های دست ساز قدیمی نیز آشنا می شوند و فرا می گیرند که کودکان در گذشته خود اسباب بازی درست می کردند و شاید آنها نیز تشویق شوند تا با خلاقیت خود کار دستی و اسباب بازی درست کنند. بسیاری از گردشگران خارجی و یا ایران به هنگام بازدیداز یک موزه دوست دارند برای کودکان خود یا بستگانشان هدیه ای فرهنگی متناسب با کودکان از آن موزه خرید کنند که متاسفانه فضایی برای این کار در موزه ها وجود ندارد.

ایجاد واحد کودک و نوجوان در هر موزه

اگر در موزه ها موقعیت ایجاد بخش کودک و نوجوان وجود ندارد می توان دفتر و یا کار گروه کودک و نوجوان به وجود آورد. با این کار فعالیت ها و گروههای مخاطب به مرور جذب شده و آن موزه می تواند حرفی برای گفتن در عرصه کودک و نوجوان داشته باشد. موسسات فرهنگی، مدارس، کتابخانه ها و فرهنگسرا ها به مرور با این دفتر آشنا شده و فعالیت های مشترکی تعریف خواهد شد.

مخاطب شناسی

برای برقرار ارتباط با هر مخاطبی قبل از هر کاری باید خصوصیات اخلاقی و نیاز های جامعه مخاطب را به خوبی شناخت. برای ایجاد ارتباط با کودکان و نوجوانان باید دانست که کودکان در هر گروه سنی چه ویژگی های اخلاقی دارند؟ کودکان امروز به علت آموزش های نادرست عادت به تند خوانی و یادگیری سریع کرده اند که این موضوع تمرکز کودکان را کم می کند. راهنمای موزه ای که با کودکان کار می کند باید بداند که کودکان امروزه تمرکز کمی برای یادگیری و یا گوش کردن دارند پس باید با در نظر گرفتن حوصله کودکان توضیحات تخصصی موزه را ارئه دهد.

همچنین یک موزه دار آگاه باید بداند نوجوان امروز طغیانگر است و خود را محور عالم و دانایی می داند پس باید به شخصیت نوجوان احترام گذاشت و متناسب با نیاز های اجتماعی روز با او برخورد کرد. تفاوت های جنسیتی دختران و پسران نیز یک از مسائل مهمی است که باید به آن توجه کرد. برای مثال داستان های تاریخی و حماسی و یا کشور گشایی پادشاهان برای پسران و ماجراهای عاشقانه تاریخی برای دختران قابل درک تر است.

کارشناسان تربیتی و روانشناسی دنیا امروزه بررسی کرده اند که تنها کودکانی که استعداد ریاضی دارند با هوش نیستند بلکه نوع و سطح هوش در کودکان متفاوت است. گاردنر یکی از روانشناسانی است که هوش های هشتگانه ریاضی، حرکتی، زبانی، موسیقیایی، درون فردی، اجتماعی، طبیعت گرا و مکانی را در کودکان شناسایی کرده و حتی هوش وجودی یا فلسفی را نیز به عنوان هوش نهم معرفی می کند. پس با مطالعه بیشتر در باره دانش روز و مطالعه مخاطب شناسی می توان تاثیر بهتری بر روی کودکان و نوجوانان داشت.

برای بیان حقایق تاریخی و یا معرفی موزه باید از کلمات ساده و قابل فهم استفاده کرد و به کودکان تشخص داد. کودک امروزی که در عصر انفجار دانش و اطلاعات به سر می برد بسیار با هوش و دانا است و اطلاعات عمومی بسیاری دارد. پس با او به صورت یک موجود خام و خالی از اطلاعات برخورد نشود. البته یک راهنمای موزه علاقه مند باید در نحوه گفتار و رفتار بین کودکان روستایی، کودکان کار و خیابان و یا کودکان بیمار تفاوت قائل باشد.

راهنمای موزه یک شخصیت معروف

کودکان به راهنمایان موزه برخورد خوب و مناسب دارند و به صورت یک راهنمای معنوی و یا یک معلم نگاه می کنند و برای او احترام خاصی قایل هستند. برای همین باید از این فرصت استفاده کرد و مفاهیمی که مورد نیاز است به کودکان انتقال داد. آموزشی که یک راهنما در فرصت مناسب به کودکان می دهد بسیار مفید تر از یک سال درس خواندن در مدرسه می تواند باشد. همچنین راهنمایان موزه می توانند با ایجاد صفحه های اجتماعی در محیط های مجازی با کودکانی که به بازدید از موزه آمدند ارتباط برقرار کنند و آنان را به میراث فرهنگی و موزه علاقه مند سازند.

عادت دادن جامعه

خانواده ها در جستجوی فضای مناسب برای یک روز تعطیل و یا اوقات فراغت کودکان هستند. ایجاد علاقه به بازدید از موزه در تخصص یک راهنما است. یک بازدید لذتبخش تکرار خواهد شد و کودک با خانواده خود و خانواده با دیگر بستگان بارها به موزه باز خواهند گشت کهاینها فقط با طراحی یک برنامه جذاب و مفرح در موزه انجام می گردد. فعالیت های مختلفی همچون باستان شناسی برای کودکان، صحافی سنتی، درمانگاه کتاب، مرمت سفال، موزه بازی، مدیریت موزه ها با کودکان، جورچین معماری ایرانی و برنامه های دیگری از این دست می تواند به جذب مخاطب کودک و خانواده در موزه ها کمک کند.

رفتن موزه به مدارس

گاهی لازم نیست کودکان به موزه های بیایند. با تعریف فعالیت های مختلف راهنمایان موزه می توانند به مدارس رفته و برنامه های متنوعی را برای کودکان اجرا نمایند. در روز های مشخصی همچون روز جهانی موزه ها می توانند در یک طرح سراسری و کشوری به مدارس رفته و زنگ میراث فرهنگی را در مدارس به صدا در آورند و با تعدادی پوستر و یا مولاژ جذاب به معرفی میراث فرهنگی و یا جاذبه های گردشگری ایران بپردازند.

استفاده از مناسبت‌های ملی

طراحی برنامه های شاد متناسب با فرهنگ ایرانی و مناسبت های مختلف مثل یلدا، نوروز، غدیر و ... هم به صورت واقهی و هم در فضاهای مجازی می تواند گام موثری در اشاعه فرهنگ اصیل ایرانی بردارد. به عنوان مثال در هنگام یلدا در پورتال موزه نماد های تزیینی مانند انار و یا در هنگام نوروز سبزه و هفت سین با شکل های زیبا و ساده و کودکانه در موقعیت های مختلف تکرار شود. نماد سازی در بلند مدت ذایقه بصری کودکان را به فرهنگ بومی خود عادت می دهد.

توجه به کودکان با نیاز‌های ویژه

بخشی از هر جامعه به کودکان بیمار و با نیاز های ویژه تعلق دارد که با طراحی فعالیت های گوناگون می توان آنها را نیز در درک میراث فرهنگی و لذت از بازدید موزه سهیم نمود. طراحی اتاقی با مولاژ ها تاریخی و زیر نویس بریل و یا با فونت درشت برای کودکان نابینا وکم بینا، استفاده از کارشناس زبان اشاره برای کودکان ناشنوا و خلق یک روز شاد برای کودکان سرطانی، فعالیت های ساده است که می تواند موزه شما را به مخاطبان خاص معرفی کند.

ایجاد غرور ملی

هر کودک باید بعد از خروج از موزه احساس افتخار کند و لذتی همانند بودن در یک کنسرت با شکوه به او دست دهد. موزه بخشی از گذشته یک ملت است و راهنما رسالتی سنگین بر دوش دارد.

مدیریت بحران

کودک در اولویت است. یک راهنمای آگاه باید بداند چگونه زمان، مطالب علمی و مخاطبین خود را مدیریت کند و اگر لازم بود برنامه خود را تغییر دهد. زیرا یک روز خوب و یک خاطره خوش از بازدید موزه مهم تر از برنامه همیشگی و تکراری است که در موزه ها ارائه می گردد. پس در صورت لزوم می شود برنامه ها را در لحظه مدیریت نمود و تغییر داد.

عکاسی از موزه

موزه توسط عکاسی کودکان، به خانواده ها معرفی می شود. با تشویق کودکان به عکاسی در آنان انگیزه ایجاد می شود و در مدرسه و یا فعالیت های اجتماعی می توانند شرکت کنند. شوربختانه در بیشتر موزه ها کودکان از عکاسی منع می گردند چون راهنمایان موزه فرصت ندارند قوانین صحیح عکاسی را به آنان توضیح دهند. در حالی که کودک با گرفتن عکس بازدید از موزه را برای خود و در خاطرات خود ثبت کرده و خود عاملی می شود تا موزه را به دیگران معرفی کند.

به روز بودن

داشتن اطلاعات کافی از علایق کودکان، شناخت کتاب ها و فیلم های محبوب آن ها، جستجو درموزه های مجازی دنیا، رصد اخبار دیگر موزه های کشور در رابطه با کودکان، به اشتراک گذاری تجربه ها، ایجاد زیر شاخه کودک و نوجوان در پورتال موزه و طراحی بازی ها و صفحه های نقاشی آنلاین از مسائلی است که می تواند دانش یک راهنما را به روز کرده و به پویایی او کمک کند. برای نمونه نخستین موزه مجازی فرهنگ کودکی در ایران، ایرانک (iranak.org) نام دارد که بازدید از آن می تواند ایده های مفیدی به راهنمایان موزه بدهد.

بلیط موزه یادگاری برای یک عمر

طراحی زیبا و متناسب برای بلیط موزه می تواند راهکار مناسبی در جذب مخاطب باشند. بیشتر مواقع افراد بلیط بازدید مکان ها و یا موزه هایی را دوست دارند به عنوان یادگاری نگه می دارند. می توان برای جذب مخاطب بلیط های ویژه خانواده و یا حتی مادران باردار طراحی کرد.

ایجاد فعالیت‌های جانبی برای جذب کودکان

طراحی فضایی برای برگذاری جشن تولد در موزه افزون بر خلق یک روز به یاد ماندنی در خاطره کودک باعث آشتی بین مردم و موزه ها می شود. برپایی کلاس های هنری مانند کلاس های نقاشی و طراحی و یا سفالگری نیز در موزه ها باعث ایجاد تعامل بین موزه ها و مردم می شود.

حرف آخر

شما بخشی از یک موزه هستید و شخصیت و جایگاه موزه به نحوه برخورد شما با مخاطب تان ارتباط دارد. پس از این فرصت به بهترین شکل استفاده کنید و موزه های کشور را به جایگاهی برسانید که در شان آنها است. کودکان آینده سازان کشورند و می توانند نقش مهمی در اعتلای فرهنگی کشور داشته باشند.