شیوه نامه ی مصاحبه:
گفت و گو یا مصاحبه در مطبوعات به طور هدفمند اطلاعات یا معلوماتی را که در خور توجه گروهی از مردم است بازتاب می دهد.
ویژگی های مصاحبه کننده:
کنجکاو باشد، پی گیر باشد، گیرایی داشته باشد و بتواند بر روی طرف مقابل تاثیر بگذارد، مصمم باشد، انعطاف پذیر باشد، منطعف و عادل باشد، توانایی تفکر سریع داشته باشد، شکاک باشد، اطلاعات زیادی (درباره ی موضوع و شخص مصاحبه شونده) داشته باشد، شنونده ی خوبی باشد.
برای انجام هر مصاحبه باید:
۱ - طرحی در ذهن داشته باشید:
مهم ترین نکته این است بدانیم چه می خواهید؟ چرا با یک باغبان پارک می خواهید صحبت کنید؟ حرف های دخترک گل فروش چه شوقی را در مخاطب شما بر می انگیزاند؟
تحقیق کنید:
درباره ی موضوع و شخص مصاحبه شونده تا آن جایی که می توانید اطلاعات بیشتری به دست آورید.
۲ - ایده را در ذهنتان پرورش دهیم:
از زمانی که تصمیم می گیرید درباره ی موضوعی با فردی مصاحبه کنید تا هنگامی که آن را منتشر می کنید سوژه باید به درگیری ذهنی شما تبدیل شود و همه ی جنبه های آن بررسی شود.
هر مصاحبه ای از چهار گام تشکیل شده است:
برنامه ریزی، آماده سازی، انجام مصاحبه و تنظیم مصاحبه برای انتشار.
۱ - برنامه ریزی:
- مصاحبه هایی که بدون برنامه ریزی انجام می گیرد، البته به جز مصاحبه خبری، به ندرت جزئیات را بازتاب می دهند.
- پس از تصمیم گیری و انتخاب فرد برای مصاحبه، پیش تر با او تماس بگیرید و از او درخواست وقت ملاقات کنید.
- خود و نشریه ای را که در آن کار می کنید معرفی کنید.
- اگر احساس می کنید که نیاز به این است که درباره ی مصاحبه توضیح بدهید یا اگر مصاحبه کننده از شما درخواست کرد، توضیحی کوتاه و کلی در باره ی آن بدهید. چون ممکن است شکل داستان در روند تهیه و آماده سازی مصاحبه تغییر کند.
- به زمان مورد نیاز برای انجام مصاحبه اشاره کنید.
- اگر درباره ی موضوعی با چند نفر مصاحبه خواهید کرد، مصاحبه با فرد اصلی را در پایان انجام دهید زیرا اطلاعات به دست آورده از مصاحبه های پیشین، پایه ای برای مصاحبه اصلی شما فراهم می کند.
۲ - آماده سازی:
- پیش از مصاحبه درباره ی فرد و موضوعی که می خواهید مصاحبه کنید تا جایی که می توانید پژوهش کنید. این اطلاعات را می توانید از کتابخانه، سوابق عمومی، اینترنت یا افراد به دست آورید.
- پرسش های خود را ازپیش آماده کنید و روی کاغذ بنویسید و در مصاحبه همراه داشته باشید. در هنگام مصاحبه به آن ها مراجعه کنید و از آن ها استفاده کنید ولی پرسش ها را به مصاحبه شونده نشان ندهید زیرا سبب می شود فضایی رسمی و غیر صمیمی حاکم شود.
- برخی از مصاحبه ها تک موضوعی هستند برخی چند موضوعی. در مورد مصاحبه های چند موضوعی ابتدا محورهای را مشخص کنید و برای هر محور پرسش طرح کنید. سپس محورها و پرسش های هر محور را الویت بندی کنید.
- در هنگام مصاحبه ممکن است بر پایه سخنان مصاحبه شونده پرسش های دیگری برای شما به وجود بیاید یا در لحظه پرسش تازه ای به ذهن تان برسد آن را یاد داشت کنید و در زمان مناسب بپرسید.
- همیشه چند مداد یا خودکار و کاغذ به همراه داشته باشید.
- در صورت امکان از دستگاه ضبط صدا استفاده کنید اما نخست از فرد مصاحبه شونده اجازه بگیرید
- یادداشت برداری را فراموش نکنید زیرا در هنگام تنظیم مصاحبه به شما کمک می کند. هم چنین ممکن است که دستگاه ضبط صدا در طول مصاحبه از کار بیافتد.
۳ - گفت و گو و مصاحبه:
- هوشمندانه نیست که بلافاصله مصاحبه را آغاز کنید. چند جمله غیر رسمی و رایج برای آغاز، سبب می شود که هم شما و هم مصاحبه شونده آرامش پیدا کنند.
- به پاسخ دهنده برای پاسخ گویی زمان بدهید و او را به راحت سخن گفتن و ادامه ی صحبت تشویق کنید.
- شنونده ی خوبی باشید. هنگامی که مصاحبه شونده صحبت می کند به صحبت هایش با دقت گوش دهید. اگر در جریان مصاحبه نکته ی جالبی توجه تان را جلب کرد آن را یادداشت کنید تا بتوانید بر روی شنیدن ادامه صحبت های مصاحبه شونده متمرکز بمانید. اما توجه داشته باشید که اگر با شتاب و ناگهانی دست به قلم ببرید ممکن است از سوی مصاحبه شونده این گونه برداشت شود که شما از پاسخ اش شگفت زده یا خوشحال شده اید و در پاسخ های بعدی او تاثیر بگذارد. گاه ممکن است مصاحبه شونده به عمد یا به خطا از پاسخ دادن سر باز زند چنان چه که به امید دستگاه ضبط صدا به سخنانش گوش نکنید، متوجه نارسایی پاسخ ها نخواهید شد.
- مصاحبه شونده را با نشانه های غیرکلامی مانند تکان دادن سر یا ادای آواهایی مانند "هوم هوم" یا عبارت هایی مانند "خوب"، "درست است" به سخن گفتن تشویق کنید.
- در گفت و گو و پرسش ها از زبانی متناسب با مصاحبه شونده استفاده کنید. همچنین در لباس پوشیدن این قانون را رعایت کنید.
- اگر گفت و گو به انحراف کشیده می شود، مودبانه با گفتن چیزی مانند: عالیست، اما اجازه بدهید ازتان بپرسم..." موضوع صحبت را عوض کنید.
- تلاش کنید در مصاحبه جزئیاتی مانند چه مدت، چه مقدار، چه تاریخی، ... را به دست بیاورید.
- به ویژگی ها و حالت های مصاحبه شونده که ممکن است ارزش اشاره کردن در گزارش تان را داشته باشند مانند عصبی بودن، نگاه کردن از پنجره به بیرون برای فکر کردن، ژست دست ها و مانند این ها توجه کنید. همچنین به فضا و محیط مصاحبه دقت کنید.
- از مصاحبه شونده بخواهید که اگر چیزی در رابطه با پرسش های شما پس از مصاحبه به ذهنش رسید با شما تماس بگیرد. نام و شماره ی تلفن و آدرس ایمیل تان را روی کارت یا کاغذ به او بدهید.
- اگر فرد منشی دارد برای بعضی از جزئیات که بعدا به آن ها نیاز خواهید داشت نام و شماره ی تلفن خود را در اختیار او قرار دهید و نام و شماره ی تلفن او را هم بگیرید.
- اگر به عکس فرد مصاحبه شونده نیاز دارید در طول مصاحبه از او عکس بگیرید در غیر این صورت زمانی را برای آن مشخص کنید.
- در فراگرد دو سوی ارتباط امکان اشتباه در درک معنا بسیار زیاد است. برای پرهیز از اشتباه و برداشت نادرست گفته های شخص مصاحبه شونده را تکرار کنید:
منظور شما این است که ...
من از مطلب شما چنین برداشت کردم که ....
۳ - ۱ پرسش ها
گفت و گو کنید نه مصاحبه:
در "مصاحبه" سوال ها در عین وحدت، مستقل از هم هستند و پیوستگی ندارند. اما در "گفت و گو" سوال ها پیوسته و مرتبط با یکدیگرند. در گفت و گو به حضور فیزیکی خبرنگار نیاز است و با چالش و در گیری طرفین همراه است.
برای طرح سوال های اولیه باید به چند نکته اساسی توجه کرد:
- پرسش های مهم را همان ابتدا مطرح نکنید بلکه در میانه مصاحبه آن ها را بپرسید.
- از طرح پرسش های پیش پا افتاده و کلیشه ی پرهیز کنید.
- شروع جذابی داشته باشید. با پرسش های کلیشه ای مانند لطفا خودتان رامعرفی کنید؟ .... شروع نکنید.
- با پرسش هایی درباره ی رویدادهای کنونی آغاز کنید. معمولا در این صورت پاسخ گویی برای پاسخ دهنده آسان تر است. سپس می توانید پرسش هایی درباره ی گذشته یا آینده را مطرح کنید.
- پرسش های تان باید تا حد امکان کوتاه باشند.
- پرسش های تند که منجر به واکنش هایی از سوی مصاحبه شونده می شود را برای پایان مصاحبه نگه دارید تا مصاحبه را از دست ندهید.
- پرسش هایی غافلگیر کننده که تناقضات را آَشکار می کند بپرسید. تحقیق و مطالعه اولیه به شما این امکان را می دهد بتوانید چنین سوال هایی را مطرح کنید.
- برای تولید اطلاعات بیشتر و کامل کردن و گسترش دادن پاسخ ها گاه باید سوال های بیشتری بپرسید. اگر مصاحبه شونده به همه ی جنبه های پرسش شما پاسخ نداد با گسترش پرسش های تان پاسخ کامل را بگیرید.
- از پرسش های باز استفاده کنید: از پرسش هایی استفاده کنید که آزادی لازم برای پاسخگویی را به مصاحبه شونده می دهند و او را محدود نمی کنند.
- پرسش ها باید تا جایی که ممکن است خنثی باشند: در پرسش ها از به کار بردن کلمه هایی که داوری و قضاوت شما را نسبت به مسئله نشان می دهند یا حس خاصی را به وجود می آورد که ممکن است بر پاسخ دهنده تاثیر بگذارد خودداری کنید.
- پرسش ها باید یک به یک مطرح شوند. از طرح چند مسئله در یک پرسش خودداری کنید.
- پرسش های باید شفاف و روشن و مستقیم باشند: باید با واژه های اختصاصی موضوع مصاحبه آشنا باشید و به فرهنگ و جایگاه اجتماعی پاسخ دهنده هم توجه داشته باشید. گاهی ممکن است به خاطر بعضی ملاحظات ناچار باشید در لفافه سخن بگویید ولی تا آن جا که ممکن است از سوال های مستقیم و کوتاه استفاده کنید.
- در پرسیدن "چرا" احتیاط کنید: ممکن است پاسخ دهنده را در مقام تدافعی قرار دهد. برای مثال پاسخ دهنده را وادار به توجیه پاسخش کند یا از پاسخگویی به این سوال یا سوال های بعدی خودداری کند. اما "چرا" یک پرسش جسورانه و بی پرده است که مصاحبه ی شما را جذاب می کند و به شما اعتماد به نفس می دهد و شما را در جایگاه قاضی قرار می دهد.
- سول های کلی و مبهم نپرسید
- پایان طلایی داشته باشید. همانند آغاز مصاحبه پایان مصاحبه نیز باید جذاب باشد و به یادماندنی.
۴ - تنظیم مصاحبه:
- بلافاصله پس از انجام مصاحبه، در محل خلوتی یاداشت هایتان را مرور کنید. زیرا ممکن است در طول مصاحبه که با عجله یادداشت برداری کرده اید برخی واژه ها را مخفف نوشته باشید که پس از گذشتن یک یا دو روز هیچ معنایی برای تان نداشته باشد، یا بعضی از نوشته های شما ناخوانا و نامفهوم باشد و نیاز باشد پیش از این که فراموش کنید آن ها را درست کنید.
- نقل قول ها را که به نظر بیشتر جالب اند با خط کشیدن یا ستاره علامت گذاری کنید، یک ستاره برای یک نقل قول خوب دو ستاره برای یک نقل قول خیلی خوب، ... این کار به مرحله ی نوشتن سرعت می بخشد.
- گاهی ممکن است نقل قول ها بدون پرسش ها معنای چندانی نداشته باشد. به طور خلاصه جاهای خالی موجود در یاداشت تان را پر کنید تا در هنگام نوشتن آن مشکلی نداشته باشید.
۴ - ۱ تیتر:
- عنوان مصاحبه باید جذاب باشد و موضوع مصاحبه را بازتاب دهد.
- می توانید برای تیتر از یک جمله ی کلیدی آمده در مصاحبه استفاده کنید.
۴ - ۲ در تنظیم لید یا مقدمه به پنج مورد زیر توجه داشته باشید:
۱ - حاشیه نروید.
۲ - مقدمه یا لید را در خدمت مصاحبه قرار دهید تا به پیشبرد آن کمک کند.
۳ - اگر در لید زندگی نامه ی مصاحبه شونده را ارائه می دهید تا حد ممکن کوتاه بنویسید.
۴ - اگر قرار شد مصاحبه ای به سبب شروع با پرسش و پاسخ قوی و جذاب، بدون مقدمه منتشر شود، حتما تیتر و اجزای آن ( رو تیتر و زیر تیتر) باید به گونه ای اطلاعات اولیه را به خواننده منتقل کند که او را از مقدمه بی نیاز کند.
۵ - در ویرایش مصاحبه از آوردن مطالب زاید و تکراری خودداری کنید. پاسخ ها را از نظر دستوری و افعال به کار رفته ویرایش کنید.
در ویرایش، باید به آهنگ و هارمونی و واژگان متناسب با شخصیت مصاحبه شونده توجه داشت. در ویرایش باید مطلب را از تکرارهای غیر عمدی، سخنان محاوره ای و غلط های رایج (دوماً، سوماٌ ...) نجات داد و در تنظیم افعال و علامت گذاری دقت کرد. در ویرایش پرسش و پاسخ هایی که به پیشبرد مصاحبه کمکی نمی کنند حذف کنید و ترتیب سوال و جواب ها را تغییر دهید.
توجه: همه ی موارد بالا متناسب با شرایط می تواند تغییر کند و باید در هر مورد با توجه به شرایط تصمیم گیری شود.
منابع:
- http://managementhelp.org/evaluatn/intrview.htm
- http://stringers.media.mit.edu/interview.htm
- توکلی، احمد. مصاحبه خلاق، تهران، انتشارات خجسته چاپ سوم، ویراست دوم، ۱۳۸۳.
