هدف جلسه:
در این جلسه، کودکان با انواع میراث فرهنگی ناملموس شامل اسطوره‌ها، قصه‌ها، نقالی، جشن‌ها، لالایی‌ها، غذاها، موسیقی، رقص و بازی‌های سنتی آشنا می‌شوند. هدف این است که آن‌ها درک عمیق‌تری از هویت فرهنگی خود یافته و نقش خود را در حفظ این میراث درک کنند.
۱. مرور جلسه قبل و نمایش اشیای قدیمی
- کودکان اشیای قدیمی‌ای که به کلاس آورده‌اند را به دیگران معرفی می‌کنند.
- درباره‌ی منشاء خانوادگی این اشیا بحث می‌شود.
- آموزه‌های جلسه‌ی گذشته درباره‌ی میراث ملموس مرور می‌شود.
۲. تعریف میراث فرهنگی معنوی
میراث معنوی، آن بخش از فرهنگ است که لمس‌پذیر نیست و به صورت شفاهی، سینه‌به‌سینه از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است. نمونه‌ها:
- اسطوره‌ها، قصه‌ها، ترانه‌ها، گویش‌ها
- غذاها و پوشاک سنتی
- مراسم، مناسک، سوگ‌ها، جشن‌ها
- طب سنتی، ورزش‌ها، بازی‌ها
هشدار: اگر این میراث جمع‌آوری و مستندسازی نشوند، در معرض نابودی هستند.
۳. آشنایی با اسطوره‌ها
فعالیت:
- پرسش: اسطوره چیست؟
- تعریف: داستان‌هایی خیالی درباره‌ی آفرینش هستی یا پدیده‌های طبیعی
نمونه ایرانی: آرش کمانگیر (از سایت کتابک بخوانید) مقایسه با دیگر اسطوره‌ها: رستم و هرکول، اسفندیار و آشیل، رستم‌زایی و سزارین
نکته آموزشی:
- اسطوره‌ها ابزار مردم برای درک ناشناخته‌ها پیش از علم بوده‌اند.
- امروزه اسطوره‌شناسی در دانشگاه‌ها تدریس می‌شود.
فعالیت کارگاهی: چاپ اسطوره روی کاغذ A4 برای صحافی سنتی در جلسات آینده
۴. قصه‌ها و افسانه‌ها
تعریف:
- قصه‌ها معمولاً تخیلی‌اند و جانوران سخن می‌گویند، اشیا جادویی‌اند.
- افسانه‌ها بازتاب آرزوها و تخیل مردمان‌اند.
نمونه‌های ایرانی: خاله سوسکه، بز زنگوله‌پا، ماه پیشانی، حسن کچل نمونه‌های جهانی: شنل قرمزی، سیندرلا، جک و لوبیای سحرآمیز
نکته: گردآوری و چاپ قصه‌ها توسط افرادی مانند برادران گریم، صمد بهرنگی، علی‌اشرف درویشیان و...
فعالیت:
- از کودکان بخواهید قصه‌ای را از زبان بزرگ‌ترها شنیده و مکتوب کنند و جلسه‌ی بعد بیاورند.
۵. نقالی
توضیح:
- نقالی شیوه‌ای قدیمی برای بازگویی قصه و تاریخ با کمک پرده‌خوانی
- نقالان از تصاویر نقاشی‌شده برای روایت داستان‌هایی چون شاهنامه و وقایع مذهبی استفاده می‌کردند.
فعالیت پیشنهادی:
- اجرای نقالی در مدرسه به‌عنوان فعالیت فوق برنامه
۶. لالایی‌ها
تعریف:
- نخستین گفت‌وگوهای شاعرانه‌ی مادر و کودک
- دارای ریتم و موسیقی، آرام‌بخش و فرهنگی
فعالیت:
- خواندن لالایی‌های مختلف و تحلیل پیام آن‌ها
- از کودکان بخواهید یک لالایی از مادر یا مادربزرگ خود پرسیده، بنویسند و بیاورند
۷. غذاهای سنتی
گفت‌وگو:
- غذاهای مورد علاقه‌ی سنتی کودکان
نکات:
- غذای سنتی بخشی از هویت فرهنگی است (مثال: آبگوشت، قورمه‌سبزی)
- امکان ثبت غذاها به عنوان میراث جهانی (مانند شیرینی ترکی، سوشی ژاپنی)
فعالیت:
- تهیه روزنامه دیواری درباره‌ی غذاهای محلی
- برگزاری جشن غذا با مشارکت خانواده‌ها
۸. موسیقی، رقص و حرکات موزون
توضیح:
- موسیقی و رقص سنتی، نمادهای فرهنگی هر ملت‌اند
- موسیقی ایرانی با هفت دستگاه، ثبت جهانی شده است
فعالیت:
- از کودکان بخواهید یک قطعه موسیقی سنتی گوش دهند، نام قطعه و خواننده را بیاورند
۹. جشن‌ها
گفت‌وگو:
- نام بردن از جشن‌های ایرانی: نوروز، شب یلدا، مهرگان، چهارشنبه سوری، تیرگان، سده
نکته:
- برخی جشن‌ها مانند نوروز در چند کشور ثبت جهانی شده‌اند
فعالیت:
- تحقیق گروهی درباره‌ی یکی از جشن‌های ملی یا مذهبی و ارائه در کلاس
۱۰. بازی‌های سنتی
نمونه‌ها:
- تیله‌بازی، یه‌قل‌دو‌قل، الک‌دولک، گرگم‌به‌هوا، قایم‌باشک، لی‌لی، طناب‌کشی، کشتی چوخا
نکته:
- بازی ابزار رشد، آموزش و ارتباط کودک است.
- بازی‌های سنتی در زندگی مدرن در حال فراموشی‌اند.
فعالیت:
- اجرای یک بازی سنتی در کلاس
- از کودکان بخواهید قوانین بازی‌های قدیمی را از بزرگ‌ترها پرسیده، بنویسند و بیاورند
۱۱. جمع‌بندی و فعالیت‌های پایانی
تأکید بر اهمیت گردآوری و حفظ میراث معنوی:
- از قصه‌ها و لالایی‌ها تا بازی‌ها و آیین‌ها
معرفی منابع:
- سایت کتابک (برای دسترسی به منابع تکمیلی)
- منابع فرهنگی و ثبت‌های ملی و جهانی
فعالیت پایانی:
- تهیه پوستر یا کتابچه درباره‌ی یک بخش از میراث معنوی
یادداشت:
یونسکو از سال ۲۰۰۳ پروژه‌ی ثبت میراث معنوی کشورها را آغاز کرده است. نخست آثار باید در سطح ملی ثبت شوند تا امکان ثبت جهانی پیدا کنند. از آثار ثبت‌شده جهانی ایران: نوروز، موسیقی دستگاهی. از آثار ثبت ملی: عاشورا، نقالی، کشتی چوخا، ورزش باستانی، موسیقی نواحی خراسان و ...
برنامه‌ریزی برای جلسه‌ی آینده:
- جمع‌آوری قصه و لالایی از خانواده
- تحقیق درباره‌ی جشن‌ها و موسیقی محلی
- آمادگی برای کارگاه‌های عملی بعدی
