کارگاه آشنایی با ادبیات کودک و نوجوان هر سال به مدت ۹ ماه در شورای کتاب کودک برگزار می شود. این کارگاه در دو بخش مقدماتی و تکمیلی می کوشد در شرایطی که آموزش آکادمیک ادبیات کودک و نوجوان بسیار محدود است، علاقه مندان را با مفهوم ادبیات کودک، کودکی، انواع ادبی و آن چه به نوعی با ادبیات کودک در ارتباط است، آشنا کند.
در کارگاه مقدماتی، که از آغاز مهر تا پایان فروردین برگزار می شود، این مفاهیم به شکل کلی معرفی می شوند تا مخاطب نگرش درستی نسبت به جایگاه و مفهوم ادبیات و کودک به دست آورد. پس از آن در کارگاه تکمیلی، که از اردیبهشت تا تیرماه برگزار می شود، انواع ادبی، شعر و تصویر در ادبیات کودک و نوجوان به صورت کامل تر و تخصصی تر به شرکت کنندگان در کارگاه معرفی می شوند.
اساتید و برگزار کنندگان کارگاه به صورت داوطلبانه با آن همکاری می کنند و علاقه مندانی که این کارگاه را می گذرانند می توانند در صورت تمایل وارد همکاری داوطلبانه با شورای کتاب کودک شوند. برای آشنایی بیشتر مخاطبان کتابک با کارگاه آشنایی با ادبیات کودک و نوجوان، با زهرا شیرازی، که در شش سال گذشته همراه با خانم فروغ جمالی، برگزاری کارگاه را بر عهده داشته گفت و گو کرده ایم.
- کارگاه آشنایی با ادبیات کودک و نوجوان را معرفی کنید و بفرمایید که چگونه برگزار می شود؟
کارگاه ادبیات کودک و نوجوان در راستای هدف شورا کتاب کودکبرای اعتلای ادبیات کودک و آموزش ادبیات کودک و ترویج آن برگزار می شود. در حقیقت کارگاه یکی از راه هایی است که شورا برای رسیدن به این هدفش دنبال می کند. کارگاه در دو بخش مقدماتی و تکمیلی یا تخصصی انجام می شود. کارگاه ها از دوره نخست تا کنون با شیوه های مختلفی برگزار شده اند. در شش سال گذشته که من مسئول برپایی کارگاه ها بودم کارگاه بر محور معرفی ادبیات داستانی و انواع آن، شعر، کتاب مرجع، آثار علمی، زندگینامه، دانش اجتماعی، هنر و بازی و سرگرمی، دینی، نشریات و تصویر، ترجمه، مخاطب شناسی، آشنایی با حقوق کودک، نگاهی کلی نسبت به تاریخ ادبیات کودک و جلسه ای برای آشنایی با مفهوم ادبیات کودک با حضور خانم میرهادی، برگزار می شود تا یک شمای کلی از ادبیات کودک ارائه دهد. به این ترتیب شرکت کنندگان دیدی همه جانبه نسبت به ادبیات کودک و نوجوان به دست می آورند. یک جلسه هم برای معرفی روش های مناسب سازی کتاب برای کودکان با نیازهای ویژه و جلسه ای برای معرفی روش های ترویج ادبیات کودک برگزار می شود. شیوه های ترویج از طریق داستان گویی، بازی و نمایشنامه و کتاب خوانی معرفی می شوند و در نهایت یک ارزیابی از سوی اساتید و برگزار کنندگان کارگاه و خود ارزیابی از سوی شرکت کنندگان کارگاه انجام می شود. پس از کارگاه مقدماتی، شرکت کنندگان در صورت تمایل می توانند به کارگاه تکمیلی بپیوندند. در کارگاه تکمیلی، عناصر داستان، شعر و تصویر در ادبیات کودک و نوجوان به شکل تخصصی تر معرفی می شوند. در مرحله بعد گروه های بررسی شورای کتاب کودک به شرکت کنندگان در کارگاه معرفی می شوند که شرکت کنندگان در صورت تمایل می توانند به آن ها بپیوندند.
- برپایی کارگاه ها از چه زمانی و با چه هدفی آغاز شد؟
نخستین کارگاه در سال ۱۳۶۵ تشکیل شد و تاکنون ۲۴ دوره از آن برگزار شده است. مسئولین کارگاه از آغاز به ترتیب مریم احمدی، زنده یاد منصوره راعی، فروغ جمالی و ناهید جباری بوده اند. کارگاه در این مدت پروش یافته و رشد کرد و حاصل کار و تلاش این عزیزان به دست ما رسید. از کارگاه ۱۹ من به اتفاق خانم فروغ جمالی مسئولین کارگاه بوده ایم. تجربه های ایشان سبب تداوم رشد کارگاه بوده و طی این شش دوره همواره با مشورت دیگران تغییراتی در کارگاه یا شیوه ی کار ایجاد کرده ایم. درباره هدف برگزاری کارگاه هم، به نظر من نیاز گروه های بررسی شورا به دست آوردن شناخت بیشتر از ادبیات کودک، دلیل برپایی کارگاه بوده است. هم اکنون گاهی افرادی به کارگاه می پیوندند که با ادبیات به شکل دانشگاهی آَشنا هستند اما به کارگاه می پیوندند تا با ادبیات کودک به شکل متمرکز و از زاویه ای متفاوت با تحصیل دانشگاهی آشنا شوند. کارگاه فضای زنده و فعالی دارد و شرکت کنندگان و مدرسان به دور از جبر و ارزیابی های دانشگاهی، با آسودگی و آزادی و به دور از تنش، با ادبیات کودک برخورد می کنند. مدرسان کارگاه هر یک از زاویه ویژه ای به ادبیات کودک می نگرند و دید خاص خود را دارند. درکارگاه ها تلاش بر این است که فرم هرمی و این که مدرس بالاتر از دیگران باشد باشد، جای خود را به فضای مشارکتی و کارگاهی بدهد.
- اشاره کردید به مدرسان، شورا چگونه مدرسان کارگاه ها را برمی گزیند؟
برخی از مدرسان از کوشندگان شناخته شده حوزه ادبیات کودک و ازهمکاران و اعضای قدیمی شورای کتاب کودک هستند و ما از آن ها شناخت داریم. در ارتباط با دیگران هم به نوعی از روش مشاهده و نظر سنجی استفاده می کنیم. مثلا من یا دوستان دیگر در جلسه ای شیوه کار فردی را می بینند و او را مسلط می یابند و به کارگاه معرفی می کنند. پس از آن درباره ایشان از کارشناسان نظر سنجی می کنیم و در صورت تایید از ایشان دعوت می کنیم. در پایان هر جلسه کارگاه هم نظر سنجی از شرکت کنندگان انجام می شود و از نتیجه این نظرسنجی ها برای دوره بعدی کارگاه استفاده می کینم. به این ترتیب مدرسان در چند مرحله ارزیابی می شوند. در سال های اخیر تلاش شده تا از کارشناسانی خارج از شورا به عنوان مدرس دعوت شود تا کارگاه به افراد پیرامون خود بسنده نکرده و محدود نشده باشد. دعوت دوستانی از انجمن نویسندگان، مانند آقای رضی هیرمندی، آقای محسن هجری و ... در این راستا انجام گرفته است.
درباره کارگاه تخصصی هم تو ضیح دهید.
کارگاه تخصصی در واقع ادامه کارگاه مقدماتی است که به شکل تخصصی تر به مباحث می پردازد. مثلا ادبیات داستانی در کارگاه مقدماتی در یک جلسه معرفی می شود اما در کارگاه تخصصی در ۵ یا ۶ جلسه به عناصر داستان پرداخته می شود. شعر در دو جلسه و تصویر هم در دو جلسه معرفی می شوند. دربرنامه های آینده هم در نظر گرفته ایم تا به بخش غیرداستان( کتاب های علمی، دانش اجتماعی، دینی و فلسفه) در کارگاه تخصصی هم پرداخته شود و هم چنین قرار است کارگاه تخصصی یا تکمیلی طولانی تر شود و باز هم تخصصی تر به این حوزه ها نگاه شود. این کارگاه در واقع تلاش می کند تا حوزه های مختلف ادبیات کودک به شکل دقیق تر و همراه با کار عملی معرفی شوند. در برنامه های آینده کارگاه تخصصی قرار است که کارعملی بیشتر انجام شود به طوری که نیمی از هر جلسه به کار عملی اختصاص پیدا کند.
- آیا کارگاه ها از نخستین دوره ها به همین شکل برگزار می شدند یا تغییراتی در شیوه برگزاری آن ها به وجود آمده است؟
خیلی تغییر کرده است. در گذشته کارگاه مقدماتی و تکمیلی به این شکل نبود و تنها یک کارگاه برگزار می شد با همین مدت زمان. محور برگزاری کارگاه ها هم تغییر کرده است. از یک دوره ای به بعد کارگاه به دو بخش مقدماتی و تکمیلی تقسیم شد و پس از آن هم کارگاه مقدماتی به تدریج گسترش پیدا کرد و برای بخش هایی که جای خالی آن ها احساس می شد جلسه هایی در نظر گرفته شد. برای نمونه در دوره های گذشته کارگاه، ما جلسه ای برای معرفی کتاب های فلسفی ادبیات کودک نداشتیم و امسال برای نخستین بار جلسه ای برای آن در نظر گرفتیم. نمونه دیگر، ورود دنیای مجازی به ادبیات کودک و نشر الکترونیک است که دیگر جایگاهی برای خود در حوزه ادبیات کودک پیدا کرده اما ما برای آن جلسه ای نداشتیم. امسال برای معرفی نشر الکترونیک هم جلسه در نظر گرفته شده است. کارگاه تکمیلی هم بنا به پیشنهادی که مراحل بررسی خود را در شورا می گذراند امسال قرار است تغییر های بزرگی بکند، طولانی تر شود و در سه یا چهار ماه برگزار شود و به غیرداستان و تصویر هم به شکل کارگاهی و گسترده تر پرداخته شود تا شرکت کنندگان در کارگاه به بخش های مختلف ادبیات کودک اشراف پیدا کنند. به این ترتیب کسانی که به گروه های بررسی شورا می پیوندند، می توانند نگاه همه جانبه ای نسبت به ادبیات کودک به دست آورند.
- اطلاع رسانی برای برگزاری کارگاه چگونه انجام می شود؟
معمولا افراد از طریق خانم عرشی تقاضای عضویت می کنند، این تقاضا از طرف هیئت مدیره بررسی می شود و در صورتی که پذیرفته شوند می توانند عضو شورا شوند و پس از آن درکارگاه شرکت کنند. ما براساس فهرستی که خانم عرشی از افراد متقاضی تهیه می کنند ثبت نام می کنیم و کارگاه را تشکیل می دهیم.
- کتاب مرجع کارگاه برای شرکت کنندگان چیست؟
دو منبع به عنوان پایه معرفی می شوند و بقیه کتاب ها هم برحسب موضوع معرفی می شوند و یا به شکل فهرست منابع در اختیار دوستان قرار می گیرند. دو کتاب منبع شناخت ادبیات کودکان (از روزن چشم کودک) جلد ۱ و ۲ و کتاب ادبیات کودک و نوجوان و ترویج خواندن خانم ثریا قزل ایاغ. همه موضوعاتی که در کارگاه داریم در این دو کتاب هست و شرکت کنندگان در فعالیت هایشان خلاصه ای از این دو کتاب رائه می دهند. ولی بقیه منابع برحسب موشوع با مشورت استاد و گاهی هم از سوی استاد و هم از سوی ما مناببعی معرفی می شوند. که این منابع خیلی گسترده هستند.
- نقش کارگاه در جذب کوشنده ها و پدید آورنده های ادبیات کودک چیست؟ آیا کارگاه در پرورش پدیدآورندگان نقشی داشته است؟
این شاید نیاز به مطالعه دقیق تر داشته باشد.برخی از افرادی که اکنون به عنوان پدید آورنده در دنیای ادبیات حضور دارند کار خود را از کارگاه های شورا آغاز کرده اند. البته پیگیری و پشتکار را نباید فراموش کرد. کسانی که تنها به شرکت در کارگاه اکتفا نکرده اند و در ادامه کار پشتکار داشته اند موفق شده اند. ما آمار کمتری از افرادی که پس از کارگاه با شورا همکاری نکرده اند داریم اما من معتقد هستم که بنا به گفته خانم انصاری و خانم میرهادی این بذری است که در جاهای مختلف پاشیده می شود و رشد می کند. ممکن است ما این رشد را به چشم نبینیم اما تاجایی که ما در اطراف خود می توانیم ببینیم، مثلا افرادی هستند که به شهرستان ها رفته اند و از فعالیت های خود ما را آگاه می کنند. حتی گاهی در شهر های مختلف از شورا کمک می گیرند و برای همشهریان خود جلسه هایی مانند کارگاه برگزار می کنند. اما ادر کل اطلاعات دقیقی از حاصل کار نداریم.
- چه تعداد از افرادی که وارد کارگاه می شوند به گروه های بررسی می پیوندند؟
افردای که از گارگاه مقدماتی به کارگاه تخصصی وارد می شوند معمولا ماندگارند. ریزش یا در آغاز کارگاه مقدماتی است یا از کارگاه مقدماتی به کارگاه تکمیلی. معمولا حدود سی نفر به کارگاه تکمیلی می رسند و معمولا همین تعداد وارد گروه های بررسی می شوند.
- بازخورد کارگاه را در گروه های بررسی چطور می بینید؟
ببینید کارگاه به تقویت گروه های بررسی و تشکیل گروه های جدید کمک می کند و دانش کمی و کیفی گروه های بررسی را بیشتر می کند. اما این به این معنا نیست که تازه واردان از ابتدای ورود به گروه ها به نیروی کار برای گروه ها تبدیل شوند و بازدهی داشته باشند. زمان می برد تا این افراد در گروه جا افتاده شوند و فعالیت کنند.
- آیا می توان گفت که بخشی از هدف کارگاه نیرو رساندن به گروه های بررسی است؟
بله همین طور است. نیرو رساندن به گروه های بررسی بخشی از هدف کارگاه ها است اما نه همه آن. همان طور که می دانید ماندن و فعالیت در گروه های بررسی داوطلبانه است و افراد از روی علاقه به گروه ها وارد می شوند. زمانی هم که افراد در گرو ه ها تقسیم می شوند اولویت به علاقه فرد داده می شود تا نیاز گروه ها. تلاش بر این است که به همه دوستان آزادی داده شود تا حق انتخاب داشته باشند. ممکن است این افرادی که کارگاه را می گذرانند به گرو ه ها وارد نشوند و به موسسه های همکار شورا بپیوندند یا این که برگردند به محدوده کاری خودشان و با شورا و موسسه های دیگر وارد همکاری نشوند. اما در هر صورت این تغییر و این ارتقای کیفیت اتفاق افتاده و این که این ها هر جا که هستند حرکت خود را ادامه می دهند و با رشدی که پیدا کرده اند بازدهی بهتری دارند. من فکر می کنم آن هدف اصلی است. در حقیقت هدف شورا اعتلا و شکوفایی و ترویج ادبیات کودک است. اگر هدف به این بزرگی باشد تفاوتی نمی کند که هر فرد در کجا فعالیت کند.
