کودکان کم توان ذهنی در ابعاد زندگی فردی و اجتماعی و فرهنگی معضلات گوناگونی دارند. آن ها از سایر گروه های ویژه، محرومتر و تنهاترند. کار برای کودک و نوجوان کم توان ذهنی، ترکیبی از عشق و شکیبایی را می طلبد. از سویی دیگر، برای کسانی که علاقمندند خدمتی برای کودک و نوجوان کم توان ذهنی انجام دهند، این عرصه ناشناخته است.
کودک و نوجوان کم توان ذهنی در جامعه رو به رشد ما هنوز برای بسیاری از مردم، ناآشنا باقی مانده است. حتی بسیاری از مردم ما، فکر می کنند که آن ها، چیزی نمی فهمند و یا اصلاً احساسی ندارند و با چنین تصویر ذهنی نادرستی، به این نتیجه می رسند که کار برای کودک کم توان ذهنی مخصوصاً در بعد فرهنگی، فایده ای ندارد.
در کشورهای پیشرفته جهان از سال ۱۹۸۱ که از طرف یونسکو روز جهانی معلولان اعلام شد با توجه به پژوهش های انجام شده این نگرش مورد انتقاد قرار گرفت و در سراسر جهان توجه به نیازهای افراد کم توان ذهنی مطرح شد. امروز از طریق رسانه های همگانی درمی یابیم که چه کارهای مهمی در بعد زندگی فردی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی آن ها صورت پذیرفته است.
در ایران، در سال های اخیر از طریق همایش ها، ارائه پژوهش ها و مقاله ها و ایجاد انجمن های غیردولتی ویژه امور افراد کم توان دهنی، توجه بیشتری به نیازهای ویژه آنها شده است، که زمینه را برای کار و تلاش جهت رفع تبعیض حقوق اجتماعی ـ فرهنگی این از افراد فراهم ساخته است. توجه به نیازهای فرهنگی این افراد، حق فراموش شده ای است که در برآوردن آن، کار گروهی و حمایت های همه جانبه را می طلبد. و آن تهیه خوراک فرهنگی مناسب، برای این عزیزان است که بتواند پاسخگوی نیازهای روحی و فکری شان باشد.
یکی از این تولیدات فرهنگی، تهیه کتاب های ویژه و یا مناسب سازی کتاب های داستانی یا غیرداستانی برای افراد کم توان ذهنی است.
هدف از تهیه کتاب‌های ویژه برای کودکان و نوجوانان کم توان ذهنی
هدف از تهیه کتاب های ویژه برای کودکان و نوجوانان کم توان ذهنی، ایجاد انگیزه برای مطالعه داستان یا غیرداستان، تقویت سواد خواندن، آشنایی با مفاهیم مختلف، رهایی از انزوا و افسردگی و ارضاء نیازهای اجتماعی، روحی و عاطفی است.
معیارهای لازم برای کتاب‌های ویژه کودکان و نوجوانان کم توان ذهنی
معیارهای زیر براساس کار با کودکان و نوجوانان کم توان ذهنی به دست آمده است:
۱- انتخاب موضوع مناسب
موضوع کتاب باید ملموس، عینی و کاربردی باشد و به محیط زندگی کودکان و نوجوانان کم توان ذهنی مربوط باشد. موضوعاتی از قبیل دوست داشتن حیوانات، عشق و محبت و دوستی، مورد علاقه آن هاست. موضوع نباید مبهم و پیچیده باشد اصولاً کودکان و نوجوانان از خواندن کتاب هایی که پند و نصیحت های آموزشی دارند، بیزار هستند.
۲-شخصیت
شخصیت در داستان ها باید واقعی، زنده و طبیعی باشد.
۳- طرح داستان
طرح داستان باید خطی و ساده باشد و حوادث حاشیه ای نداشته باشد.
۴-تصویر
تصویر نه تنها کتاب را جذاب می کند، بلکه به واژه ها و جمله ها نیز روح می بخشد. کودکان و نوجوانان کم توان ذهنی درواقع «تصویر» را می خوانند. همانطور که بزرگسالان، متن را می خوانند. کودکان از طریق خواندن تصویر، مفاهیم را می سازند. تصاویر کتاب کامل کننده متن کتاب است. تصاویر کتاب باید گویا، روشن و با متن همخوان و هماهنگ باشد. همچنین نباید شلوغ و متراکم باشد. جنبه های نمادین نداشته باشد و فضای واقعی را برای کودک و نوجوان کم توان ذهنی تداعی کند.
۵- زبان
جملات باید کوتاه، ساده و روان باشد و واژه های دشوار نداشته باشد.
۶- رسم الخط
کتاب با خط درشت نوشته شود.
۷-قطع کتاب
قطع کتاب عامل مهمی در انتخاب و جلب کودک و نوجوان نسبت به کتاب است. کاغذ آن مرغوب، و صحافی کتاب باید به قدری بادوام و محکم باشد که به سبب تماس مداوم کودک ونوجوان با آن، شیرازه آن از هم گسیخته نشود و از بین نرود.
شایان ذکر است که معیارها وقتی دقیق ترمی شوند که کتاب های انتخاب شده، در مدارس مختلف استثنایی و در مقاطع گوناگون تحصیلی به وسیله مربی و یا دانش آموز خوانده شوند و واکنش های آن ها در برابر موضوعات و مطالب کتاب ثبت شود و میزان درک آن ها نیز مورد بررسی قرار گیرد.
