جلسه ی اول: آشنایی با میراث فرهنگی

در این کارگاه کودکان با مفهوم میراث فرهنگی و انواع آن و راه کارهایی برای پاسداری از آن آشنا می شوند.

نخست برای اینکه مفهوم میراث فرهنگی برای کودکان روشن شود، از کودکان درباره ی مفهوم ارث بپرسید.
بعد درباره ی ارث برای آن ها توضیح بدهید: ارث شامل چیزهایی گوناگونی است که از پدر بزرگان و مادر بزرگان، نسل به نسل، از گذشته تا به حال به ما رسیده است و ما هم باید آن را به نسل های آینده برسانیم.
سپس وارد گفت وگو با کودکان شوید و ذهن آن ها را با وسایلی که در خانه از پدر بزرگ ها یا مادر بزرگ ها به آن ها رسیده است، درگیر کنید .از آن ها  بخواهید به یاد بیاورند که در خانه  ی خود چه وسایلی از گذشته دارند. برای نمونه، رادیوهای قدیمی، سماور، ساعت، ظرف های قدیمی، قرآن های قدیمی، لباس، عکس و ....
پس از گفت وگو با کودکان برای آن ها توضیح دهید که میراث فرهنگی چیست:
میراث فرهنگی ارثیه ای است که از گذشتگان خیلی دور به همه ی مردم یک کشور به ارث می رسد و همه ی ما مالک آن ها هستیم.
میراث فرهنگی شامل بناهای تاریخی، اشیا، کتاب ها، نقاشی ها، فرش ها و بافته های قدیمی است. از آن جا که مالک آن ها همه ی مردم هستند، باید در مکانی نگهداری شوند که همه بتوانند آن ها را ببینند. پس نمی توان آن هارا در خانه ها نگه داشت. این بازمانده ها در مکان هایی به نام موزه یا در مناطق حفاظت شده نگهداری می شوند و همه ی ما مسئول حفظ، نگهداری و شناساندن آن ها هستیم.
انواع میراث فرهنگی
۱- میراث فرهنگی قابل لمس
۲- میراث فرهنگی غیر قابل لمس
میراث فرهنگی از دو بخش تشکیل شده است: یک بخش اشیا یا بناها هستند که ما می توانیم آن ها را لمس کنیم. بخش دوم، آن هایی هستند که نمی توانیم آن ها را لمس کنیم.
در اینجا، باید ذهن کودکان را به چالش بکشید و درباره ی چیزهای قدیمی که قابل لمس نیستند، گفت و گو کنید. نخست از آن ها در این زمینه  بپرسید. پس از کمی بحث و گفت و گو، مفهوم میراث معنوی را برای آن ها توضیح دهید:
میراث معنوی شامل بخشی از فرهنگ ماست که به شکل شفاهی و سینه به سینه به ما به ارث رسیده است، مانند قصه ها، لالایی ها، رقص ها، آیین ها، شعرها، گویش ها و آداب و رسوم.
قصه های شاهنامه و کلیله و دمنه، لالایی هایی که مادران مان برای ما می خوانند، رقص های اقوام مختلف، جشن هایی همچون نوروز، چهارشنبه سوری، سده و مهرگان، عیدها و سوگواری های مذهبی مانند عید فطر یا عاشورا،  از جمله میراث معنوی ما هستند که باید با مطالعه و انتقال آن ها به نسل های آینده، آن ها را زنده نگه داریم و حفظ کنیم.

معرفی روز میراث فرهنگی
روز ۲۸ اردیبهشت برابر با ۱۸ ماه می میلادی، روز جهانی موزه است. در کشور ما از ۲۸ اردیبهشت تا ۳ خرداد،هفته ی میراث فرهنگی نامگذاری شده است. در این یک هفته، سازمان میراث فرهنگی برنامه های گوناگونی برگزار می کند. بازدید از موزه ها در این یک هفته برای همه رایگان است.

معرفی میراث فرهنگی جهانی

میراث فرهنگی هر کشوری از آن همه ی مردم آن کشور است و همه در برابر آن مسئولیت دارند، اما بعضی آثار چنان ارزشمندند که دیگر نه تنها از آن یک سرزمین نیستند، بلکه به همه ی مردم دنیا  تعلق دارند. این آثار در فهرست یونسکو ثبت می شوند.
این گونه آثار، یک نشانه ی ویژه دارند. این نشانه در کنار آثار کشورهای دنیا به این معنا ست که آن ها ثبت جهانی شده اند، همانند برج ایفل در فرانسه یا بنای تاج محل در هند و مسجد ایا صوفیه در ترکیه. آثار ایرانی که تاکنون در فهرست جهانی ثبت شده اند به شرح زیر است:
الف – میراث مادی:
تخت جمشید، پاسارگاد، تخت سلیمان، ارگ بم، زیگورات چغازنبیل، میدان نقش جهان، سازه های آبی شوشتر، قره کلیسا، بازار تبریز، مقبره ی شیخ صفی الدین اردبیلی
ب- میراث معنوی:
نوروز، دستگاه های موسیقی ایرانی
برای شناخت بیشتر، نشانه ی میراث جهانی را تکثیر کنید و در اختیار کودکان قرار دهید.

• را میراث فرهنگی باارزش است؟

   چون:

• هرگز دوباره باز آفرینی نمی شود،
• سند هویت ملی آن کشور است،
• میراث فرهنگی منبعی برای در آمد ملی است،
• چگونگی زندگی مردمان  گذشته را به ما نشان می دهد،
•  نشان از فناوری روزگاران گذشته دارد،
• ابزاری برای آشنایی با آداب و رسوم گذشتگان است.

 اکنون نوبت طرح این پرسش است که چرا باید میراث فرهنگی را پاس داشت و چرا میراث فرهنگی ارزش دارد؟ 
 به کودکان توضیح بدهید که این میراث تنها یکبار به وجود آمده است و دیگر جایگزینی نخواهد داشت. برای روشن کردن موضوع نمونه بیاورید:
تا به حال آلبوم کودکی خود را ورق زده اید؟ کدام عکس از کودکی خود  یا پدر و مادرتان جالب یا خنده دار بوده است؟
هریک از کودکان عکس های خنده دار یا خاطره انگیز خود را به یاد می آورند. از آن ها بپرسید که  آیا می توانند آن عکس ها را دوباره به وجود بیاورند؟ پاسخ شان بی گمان منفی  است.
 بعد به آن ها بگویید که میراث فرهنگی کشور هم مثل عکس خانوادگی است که فقط یکبار آن هم در چند صد یا چند هزار سال پیش به وجود آمده است. پس دیگر امکان باز آفرینی آن وجود ندارد. به همین دلیل باید در حفظ و نگهداری آن بکوشیم.
برای درک مفهوم هویت ملی و حفظ آن، به نام کودکان اشاره کنید. از هر کدام از آن ها بخواهید نام شان را بگویند. سپس توضیح دهید: "برای نمونه سارا تیموری تنها یکی است و هیچ کس دیگر نمی تواند با این چهره و شخصیت و خصوصیات، سارا تیموری باشد. هویت ملی همچون نام ماست که با ویژگی های فردی هر ملیتی تعریف می شود. میراث فرهنگی هر کشور سند هویت ملی آن کشور است. میراث فرهنگی مانند شناسنامه ی یک کشور است."
میراث فرهنگی منبعی برای درآمد ملی است، همانند گنجی بزرگ است که به نمایش در آوردن آن در موزه ها می تواند برای کشوردر آمدزا باشد و ثروتی ملی است.
بهتر است این بحث را با یک نمونه پیش ببرید تا خود کودکان به ارزش اطلاعاتی این آثار پی ببرند. می توانید نقشی از نقش برجسته های تخت جمشید را نشان دهید و از کودکان بپرسید از این تصویر می توانند به چه اطلاعاتی درباره ی زندگی مردمان آن دوران دست یابند؟ 
 به کودکان توضیح دهید برای اینکه به شکوه و بزرگی میهن شان پی ببرند باید آثاری را که از گذشته باقی مانده اند، ببینند و بشناسند و با مطالعه و تحقیق در زمینه ی آن ها از چگونگی زندگی مردم کشورشان در گذشته اطلاعاتی به دست آورند، کشوری که گذشته ی باشکوهی داشته باشد مایه ی افتخار و سرافرازی مردم آن است. کشور ما یکی از چند تمدن بزرگ دنیاست که تنها به گواه آثار تاریخی آن می توان اهمیت و ارزش آن را به جهانیان اثبات کرد. این ها پیام هایی از گذشته هستند که به ما رسیده اند.
مطالعه ی میراث فرهنگی هر کشوری به مردم آن کشور می آموزد که در گذشته چگونه زندگی می کردند و از چه فرهنگی برخوردار بوده اند. برای نمونه، پژوهشگران کشف کرده اند که در ملات بین آجرهای دیوار چین، از نشاسته ی برنج استفاده شده است. این موضوع نشان می دهد که در چین برنج کاشته می شده است و مردم  از آن استفاده می کرده اند. به این ترتیب، می توان سطح فناوری آن زمان را تشخیص داد.
باستان شناسان با مطالعه در حوزه ی میراث فرهنگی ایران به این نتیجه رسیده اند که در زمان های دور، هنگام دفن اجساد، آن ها را به شکل جنین (پاهای تا شده به طرف شکم) در تابوت می گذاشتند و بر این باور بودند که انسان باید به همان شکل که به دنیا می آید از دنیا برود. همچنین کشف کرده اند که اقوام ایلامی در لرستان وقتی یک سوار کار ماهر از دنیا می رفته است تمام ابزار سوار کاری او همچون یراق و دهانه ی اسب و شمشیر و خنجرش را همراه با جسدش دفن می کردند. پس به این ترتیب است که چگونگی آداب و رسوم گذشته را در می یابند. در ادامه ی این مبحث می توان به شکل لباس های قدیم، جنس پارچه ها، نوع بافت آن ها، انواع خط در کتاب های قدیمی و نقاشی ها اشاره کرد.

توجه: بهتر است اجازه دهید کودکان نظرهای خود را بگویند و شما بحث را کامل کنید.

چگونه از میراث فرهنگی خودمراقبت کنیم؟
در این مبحث از مثال بیمار و پزشک بهره بگیرید. از  کودکان بپرسید هنگامی که بیمار می شوند چه کار می کنند؟ حتما نزد پزشک می روند و پزشک ، آن ها را با دقت معاینه می کند و بسته به نوع بیماری دارو می دهد یا عمل جراحی روی آن ها انجام می دهد.
اشیا ی قدیمی و بناهای تاریخی هم بر اثر گذشت زمان دچار بیماری و شکستگی می شوند و مانند بیمارانی هستند که باید پزشک آن ها را ببیند! به کسانی که آسیب های اشیا و بناها را درمان می کنند، مرمت گر می گویند. کسانی که اشیا یا بناها را از زیر خاک بیرون می آورند نیز باستان شناس نام دارند.
سپس با کمک خود کودکان، راه هایی را که آن ها می توانند به نگهداری و مراقبت از میراث فرهنگی کمک کنند، پیدا کنید:

•  روی بناهای تاریخی یاد گاری ننویسند و اگر کسی این کار را کرد، به او توضیح بدهند که این بناها مال همه است و نباید به آن ها آسیب رساند.
•  برای گرفتن عکس یادگاری، روی مجسمه ها ننشینند. چون با گذشت زمان سبب تخریب  و فرسایش آن ها می شود.
•  در موزه ها بدون فلاش عکس بگیرند ،چون نور فلاش دوربین به آثار لطمه می زند.
•   هرگز از چسب شفاف برای چسباندن پارگی کتاب ها استفاده نکنند. چون چسب پلاستیکی رفته رفته کاغذ را زرد می کند. به جای آن  می توانند از یک تکه کاغذ و چسب صحافی استفاده کنند.
•  وقتی اشیا ی سفالین یا چینی  در خانه می شکنند،ت که های آن را دور نریزند و با دستورکاری که در کارگاه مرمت سفال داده می شود، آن ها را مرمت کنند.
•  خرید و فروش اشیای قدیمی که از زیر خاک بیرون آورده می شوند، غیر قانونی است، چون میراث فرهنگی از آن همه ی مردم است. اگر کسی این کار را انجام دهد، جرم کرده است. آن ها می توانند این قانون را به بزرگتر ها گوشزد کنند یا آن ها را را از وجود این قانون آگاه سازند.
• برای حفظ میراث معنوی، آن ها گردآوری و مطالعه بکنند. چون میراث معنوی به شکل شفاهی و سینه به سینه منتقل می شود، تنها راه نگهداری آن ها، گرد آوری و زنده کردن آن هاست. می توانند بازی های قدیمی را با هم انجام دهند و از پدر بزرگان یا مادر بزرگان درباره ی آداب و رسوم گذشته بپرسند.

کودکان می توانند از این اطلاعات، پوستر و دفترچه ی راهنما برای اطلاع رسانی به دوستان و همکلاسی های شان تهیه کنند و در دسترس مدرسه، همکلاسی ها و دوستان شان بگذارند.

برنامه ریزی برای جلسه ی آینده:
از کودکان بخواهید که اشیای قدیمی خانه ی خود یا خویشان شان را شناسایی و از چگونگی پیدایش آن ها سوال کنند. بپرسند که از چه کسی به ارث رسیده اند و اگر پدر و مادرهای شان اجازه دادند برای جلسه ی آینده آن ها را با خود به کلاس بیاورند.